Giảm áp lực trả nợ từ TPCP
Đề cập đến tốc độ phát triển của thị trường TPCP, tại Hội nghị tổng kết 5 năm phát triển thị trường mới đây, Thứ trưởng Bộ Tài chính Trần Xuân Hà nhìn nhận, nếu năm 2009, quy mô của thị trường TPCP ở mức 17 tỷ USD, thì ước đến cuối năm 2014, quy mô của thị trường đạt 43 tỷ USD. Thị trường TPCP đã tạo điều kiện cho Chính phủ huy động được các nguồn lực để bù đắp thiếu hụt ngân sách nhà nước (NSNN), để đầu tư và phát triển các dự án, chương trình quan trọng của nền kinh tế. Một năm bội chi NSNN trên dưới 5% và 70 - 80% trong số này được bù đắp từ vay trong nước, trong đó chủ đạo là phát hành TPCP.
Theo Sở GDCK Hà Nội (HNX), 10 tháng đầu năm 2014, tổng lượng vốn huy động qua kênh trái phiếu (hầu hết là TPCP) đạt 202.379 tỷ đồng. Lãi suất phát hành trái phiếu từ đầu năm đến nay luôn thấp hơn lãi suất huy động của ngân hàng thương mại.
Trước áp lực trả nợ công trong những năm gần đây, việc phát hành TPCP ngoài phải làm tròn nhiệm vụ huy động tốt nguồn vốn, để đáp ứng kịp thời nhu cầu chi cho đầu tư phát triển, còn phải góp phần giảm dần sức ép này. Đây là lý do, theo HNX, từ cuối tháng 8/2014, theo chỉ đạo của Bộ Tài chính, KBNN phối hợp với HNX đã tiến hành phát hành TPCP có kỳ hạn dài hơn, với các kỳ hạn 5, 10, 15 năm, hạn chế phát hành các kỳ hạn 3 năm và không phát hành kỳ hạn 2 năm. Việc phát hành kỳ hạn dài đã được các thành viên đấu thầu ủng hộ tích cực, nên có nhiều phiên đấu thầu trái phiếu 10 năm, 15 năm thành công, huy động được 100% khối lượng gọi thầu (nhất là từ cuối tháng 8 đến đầu tháng 10/2014). Theo đó, khối lượng trúng thầu của TPCP các kỳ hạn dài 5, 10 và 15 năm là 103.891 tỷ đồng, chiếm 51% tổng khối lượng trúng thầu 10 tháng năm 2014.
Lý giải nguyên nhân sâu xa khiến nợ công tăng nhanh trong những năm gần đây, tại phiên họp thường kỳ tháng 10 vừa qua, Chính phủ cho rằng, thời gian qua, do ảnh hưởng của suy thoái kinh tế toàn cầu, kinh tế nước ta tăng trưởng chậm lại, tỷ trọng thu NSNN thấp hơn cùng kỳ, nhưng vẫn phải giảm thuế để hỗ trợ DN (tỷ lệ huy động thuế, phí vào NSNN giảm từ 24,8% GDP bình quân giai đoạn 2006 - 2010 xuống 21% GDP giai đoạn 2011 - 2015). Trong khi đó, yêu cầu chi NSNN tăng mạnh, phải dành nguồn kinh phí lớn cho thực hiện các chính sách kích thích kinh tế, cải cách tiền lương, bảo đảm an sinh xã hội (tỷ trọng chi cho con người trong tổng chi thường xuyên tăng từ 62,2% lên 68,2%, giai đoạn 2011 - 2014 đã 3 lần tăng lương tối thiểu và 2 lần tăng phụ cấp công vụ; chi an sinh xã hội tăng bình quân 18%/năm, cao hơn tốc độ tăng khoảng 10% của thu, chi NSNN). Do đó, nguồn NSNN còn lại để bố trí cho trả nợ và đầu tư phát triển rất hạn hẹp. Vì vậy, giai đoạn 2011 - 2015 phải phát hành TPCP 335.000 tỷ đồng, gấp hơn 2,5 lần giai đoạn 2006 - 2010, để đầu tư các dự án theo Nghị quyết của Đảng, Quốc hội. Do đó, nợ công tăng nhanh, từ 51,7% GDP năm 2010 và dự kiến lên 60,3% GDP vào cuối năm 2014 và ước tăng lên 64% GDP vào cuối năm 2015.
Mặt khác, Việt Nam đã trở thành nước có thu nhập trung bình, nên tỷ trọng vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài với kỳ hạn dài, lãi suất thấp trong nợ công giảm dần, nên đang chuyển sang vay trong nước theo tinh thần Nghị quyết của Đảng, Quốc hội và Chiến lược nợ công. Tỷ trọng vay trong nước tăng, chủ yếu qua phát hành TPCP ngắn hạn, dẫn đến nghĩa vụ trả nợ trực tiếp của Chính phủ tăng nhanh trong ngắn hạn. Theo Nghị quyết 10/2013 của Quốc hội, đến năm 2015, nợ công không quá 65% GDP. Đến cuối năm 2013, nợ công bằng 54,2% GDP, dự kiến cuối năm 2014 khoảng 60,3% GDP. Chỉ tiêu này nằm trong giới hạn cho phép theo Nghị quyết của Quốc hội.
Quan trọng là hiệu quả sử dụng vốn
Bên cạnh nỗi lo nợ công tăng lên, một số đại biểu Quốc hội và giới chuyên gia cho rằng, nợ công tăng nhanh sẽ không đáng ngạim nếu việc sử dụng nguồn vốn TPCP đạt hiệu quả cao. Từ nguồn vốn mồi là đầu tư công sẽ tạo hiệu ứng lan tỏa kích thích các luồng vốn khác tham gia đầu tư, kinh doanh, qua đó tạo ra nhiều công ăn việc làm, thúc đẩy đầu tư tư nhân, đầu tư nước ngoài, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, từ đó củng cố NSNN.
Tuy nhiên, một số đại biểu Quốc hội cho rằng, không thể phủ nhận tình trạng sử dụng nguồn vốn TPCP kém hiệu quả, do quá trình triển khai dự án kéo dài, chất lượng công trình đầu tư không đảm bảo…
Liên quan đến các giải pháp đảm bảo sử dụng hiệu quả nguồn vốn TPCP, Bộ trưởng Nguyễn Văn Nên cho biết, Chính phủ đang quyết liệt chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương tăng cường quản lý chặt nợ công, nhất là các khoản vay mới, bảo đảm trong giới hạn cho phép; tăng cường kiểm tra, giám sát việc sử dụng vốn vay, bảo đảm hiệu quả, phấn đấu giảm dần các chỉ tiêu nợ công trong giai đoạn 2016 - 2020, để đến năm 2020, nợ công chiếm khoảng 60,2% GDP.
