Niêm yết doanh nghiệp FDI, kỳ vọng thế hệ mới

Nhìn lại bức tranh hiện hữu

Thị trường chứng khoán Việt Nam hiện chỉ có 10 doanh nghiệp FDI, gồm CTCP Công nghiệp Tung Kuang (TKU), Dây và Cáp điện Taya Việt Nam (TYA), Công nghiệp Gốm sứ Taicera (TCR), Mirae (KMR), Thành Thành Công - Biên Hòa (SBT), Everpia (EVE), Siam Brothers Việt Nam (SBV), Quốc tế Hoàng Gia (RIC), Gạch men Chang Yih (CYC), Thực phẩm Quốc tế (IFS).

Bên cạnh đó, giao dịch của các cổ phiếu trên cũng thể hiện sức hút không cao đối với nhà đầu tư khi thanh khoản chỉ đạt vài nghìn đến vài chục nghìn cổ phiếu/phiên. Ngoại trừ SBT sau tái cấu trúc đã được M&A về tay nhóm cổ đông Việt, thuộc hệ sinh thái Thành Thành Công.

Tại thời điểm 31/12/2024, vốn hóa thị trường của 10 doanh nghiệp FDI trên sàn đạt gần 14.470 tỷ đồng, chỉ chiếm khoảng 0,2% vốn hóa toàn thị trường chứng khoán Việt Nam.

Sau thời gian khá dài xoay quanh những gương mặt cũ, gần đây, thị trường xuất hiện nhiều doanh nghiệp FDI bày tỏ mong muốn niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam, như CP Việt Nam, Phú Mỹ Hưng... Một số doanh nghiệp đến từ Nhật Bản cũng chia sẻ mối quan tâm lớn tới thị trường chứng khoán Việt Nam, điển hình là Olympia Lighting Vietnam.

Một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự quan tâm trở lại của các doanh nghiệp FDI với TTCK chính là môi trường pháp lý được cải thiện. Cụ thể, Nghị định 245/2025/NĐ-CP do Chính phủ ban hành ngày 11/9/2025 đã đơn giản hóa nhiều thủ tục niêm yết cho cả doanh nghiệp trong nước và nước ngoài. Nghị định này cho phép Sở Giao dịch chứng khoán xem xét hồ sơ đăng ký niêm yết đồng thời với quá trình Ủy ban Chứng khoán Nhà nước xem xét hồ sơ IPO, do đó, thời gian đưa cổ phiếu lên sàn sau IPO được rút ngắn từ 90 ngày xuống chỉ còn 30 ngày.

Nghị định cũng bãi bỏ quy định “cho phép Đại hội đồng cổ đông hoặc điều lệ công ty quyết định tỷ lệ sở hữu nước ngoài thấp hơn mức quy định pháp luật”, một bước tiến để thúc đẩy tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài, mở rộng thêm cánh cửa để thu hút vốn ngoại và khuyến khích các công ty FDI “tham gia sâu” vào thị trường chứng khoán Việt Nam.

Tuy nhiên, động lực lớn hơn chính là đến từ nhu cầu của các doanh nghiệp. Theo ông Kazuhisha Okawa, Giám đốc điều hành Olympia Lighting Vietnam, Công ty có kế hoạch IPO và niêm yết cổ phiếu tại Việt Nam với mong muốn gắn bó dài hạn với Việt Nam, đưa Việt Nam trở thành một cứ điểm sản xuất trong chuỗi cung ứng toàn cầu của Olympia.

Olympia Lighting có 12 năm hoạt động tại Việt Nam. Ban lãnh đạo doanh nghiệp đánh giá, IPO có thể giúp họ đầu tư sâu hơn vào nhà máy, công nghệ, hoặc mở rộng kinh doanh thương hiệu riêng (không chỉ sản xuất OEM/ODM), còn việc niêm yết cổ phiếu có thể giúp doanh nghiệp mở rộng phân khúc sản phẩm, tiếp cận nhiều khách hàng tại Việt Nam và vươn ra quốc tế.

Chuẩn bị kỹ cho hành trình mới

IPO và niêm yết có thể giúp các doanh nghiệp đầu tư sâu hơn vào nhà máy, công nghệ, hoặc mở rộng kinh doanh thương hiệu riêng (không chỉ sản xuất OEM/ODM).

Câu chuyện thành công của nhiều doanh nghiệp niêm yết cho thấy họ có thể nâng cao uy tín và hồ sơ năng lực quốc tế. Niêm yết công khai giúp doanh nghiệp minh bạch hơn, dễ thu hút vốn đầu tư từ các đối tác nước ngoài lẫn trong nước. Điều này không chỉ tốt cho việc huy động vốn, mà còn giúp củng cố hình ảnh công ty như một doanh nghiệp tầm toàn cầu. Thậm chí, có những đối tác nhập khẩu nước ngoài chỉ chọn hợp tác với doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam như trường hợp tại CTCP Tài chính Hoàng Huy khi triển khai hợp tác với Tập đoàn International (Hoa Kỳ).

Tuy nhiên, không phải doanh nghiệp nào lên sàn cũng “thành công vang dội”. Một số doanh nghiệp FDI niêm yết tại Việt Nam nhưng không thể mở rộng hoặc biến IPO thành đòn bẩy tăng trưởng bền vững. Hạn chế này có thể đến từ những nguyên nhân như quy trình niêm yết phức tạp, thời gian thủ tục xin tăng vốn kéo dài.

Đặc biệt, chi phí tuân thủ và áp lực quản trị cao bởi khi niêm yết, doanh nghiệp phải chịu nhiều quy định hơn: báo cáo tài chính minh bạch, kiểm toán, trách nhiệm cổ đông… Với các doanh nghiệp FDI, những áp lực này có thể là rào cản lớn nếu họ đánh giá rằng lợi ích không đủ bù đắp chi phí quản trị.

Một hạn chế cần lưu ý khác là rào cản sở hữu nước ngoài. Trong một số trường hợp, giới hạn tỷ lệ sở hữu nước ngoài hoặc các cam kết nội bộ công ty (qua điều lệ) có thể kìm hãm khả năng tăng vốn từ nhà đầu tư ngoại.

Ngoài những yếu tố khách quan, nguyên nhân chủ quan khiến việc IPO và niêm yết không được như kỳ vọng là do hoạt động sản xuất kinh doanh của nhiều doanh nghiệp chưa tăng trưởng bền vững, thiếu đa dạng sản phẩm, thị trường. Có doanh nghiệp FDI lên sàn nhưng vẫn giữ vai trò chủ yếu là nhà sản xuất OEM/ODM mà không phát triển đủ thương hiệu riêng hoặc mở rộng ra thị trường mới.

Những điểm hạn chế trên có thể được xử lý và phần nào hóa giải khi các doanh nghiệp FDI có kế hoạch lên sàn thời gian tới đều là những doanh nghiệp lớn, đang hoạt động hiệu quả tại Việt Nam.

Trao đổi về chủ đề này, ông Bùi Hoàng Hải, Phó chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước kỳ vọng, sự tham gia của các công ty FDI lớn, có quy mô toàn cầu sẽ giúp đa dạng hóa sản phẩm trên sàn, nâng cao chất lượng doanh nghiệp niêm yết, làm tăng hấp dẫn thị trường chứng khoán Việt Nam đối với nhà đầu tư trong nước và quốc tế.

Cũng cần lưu ý đến tác động lan tỏa cho nền kinh tế. Khi các FDI phát triển mạnh hơn, niêm yết công khai, họ có thể liên kết sâu hơn với chuỗi cung ứng bản địa, tạo việc làm, nâng cao năng lực công nghiệp Việt Nam, vừa đóng góp vào thu ngân sách, vừa nâng cao trình độ quản trị, công nghệ nội địa.

Chứng khoán Việt Nam đã trải qua 25 năm phát triển và được kỳ vọng đóng góp lớn hơn cho giai đoạn phát triển mới của đất nước. Sự quan tâm của các doanh nghiệp FDI như CP Việt Nam, Phú Mỹ Hưng, Olympia Lighting Vietnam đến việc IPO và niêm yết tại Việt Nam thể hiện một xu hướng mới. Không chỉ sản xuất, đầu tư kinh doanh, họ muốn “lớn hơn”, trở thành thương hiệu được biết đến rộng rãi hơn tại Việt Nam, huy động được nguồn vốn mới và có thể đóng góp sâu hơn vào sự phát triển của nền kinh tế Việt Nam.

Hà Trang