Vai trò của nguồn vốn đầu tư trực tiếp từ nước ngoài (FDI)
Theo Nghiên cứu của HSBC, Việt Nam được xếp hạng là điểm đến đầu tư tốt nhất cho năng lượng tái tạo ở ASEAN nhờ một số yếu tố như nguồn tài nguyên sẵn có (năng lượng mặt trời/năng lượng gió), nhu cầu về điện tăng và mục tiêu đầy tham vọng của Chính phủ đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, cũng như mục tiêu tuyệt đối về năng lượng tái tạo (khoảng 30% năng lượng sử dụng của Việt Nam năm 2030 sẽ là năng lượng gió/mặt trời).
Trong khi Quy hoạch điện 8 (PDP8) vẫn còn là dự thảo, khoản đầu tư lớn này sẽ dẫn đến một “lỗ hổng tài trợ”, cho cả Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và các nhà sản xuất điện độc lập, phát sinh nhu cầu đối với dòng vốn quốc tế trong lĩnh vực mà trước đến nay chủ yếu chỉ dựa vào các ngân hàng trong nước. Với những giới hạn của các nhà cho vay trong nước, bao gồm hạn mức tăng trưởng tín dụng và hạn mức cho vay tối đa với một khách hàng, vai trò của nguồn vốn đầu tư trực tiếp từ nước ngoài có thể sẽ rất quan trọng khi các dự án mới (dự án greenfield) bắt đầu được xây dựng. Theo đó, các hình thức tài trợ khá đa dạng, bao gồm:
Cơ quan tín dụng xuất khẩu (ECA): Cung cấp một phương tiện rất phổ biến để tài trợ cho các dự án trên toàn thế giới liên quan đến việc nhập khẩu chi phí vốn/dịch vụ. Vào năm 2021, hình thức này đã thu hút được 115 tỷ USD hỗ trợ tài chính trên toàn cầu. Tuy nhiên, cho đến nay, loại hình tài trợ tín dụng này vẫn còn hạn chế ở Việt Nam, mặc dù đã xuất hiện những ý định tài trợ cho các trang trại gió (dự án greenfield) mới như một phần của PDP8, tùy thuộc vào khả năng nhận được bảo lãnh của ngân hàng địa phương đối với các phương án thanh toán của bên vay;
Các ngân hàng phát triển: Cùng mối bận tâm với các ngân hàng thương mại/các cơ quan tín dụng xuất khẩu về khả năng vay vốn của Hợp đồng mua bán điện (PPA) và khung pháp lý, từ đó mới có thể tham gia và chia sẻ rủi ro, điều này rất quan trọng với họ.
Thị trường vốn nợ: Như đã đề cập, các công ty năng lượng tái tạo của Việt Nam đã phát hành trái phiếu trong nước, tuy nhiên, thị trường nước ngoài hiện vẫn còn bỏ ngỏ. Các nhà đầu tư quốc tế vẫn thận trọng với thị trường năng lượng tái tạo của Việt Nam, mong đợi sự bảo đảm của các ngân hàng địa phương đối với các lựa chọn thanh toán của bên vay để giảm thiểu những lo ngại về việc cắt giảm, chấm dứt hợp đồng...
Mặc dù một số nhà phát triển dự án năng lượng châu Âu đã hiện diện tại thị trường Việt Nam, nhưng chính các đối thủ cạnh tranh châu Á mới đóng vai trò xúc tác mạnh nhất, vì hơn 90% công ty nước ngoài đầu tư vào điện mặt trời và điện gió tại Việt Nam là từ các nước châu Á, chẳng hạn như Thái Lan, Nhật Bản và Philippines. Họ cũng đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp chuyên môn kỹ thuật và các nguồn tài chính cần thiết. Đáng chú ý, các công ty năng lượng châu Á lâu đời như AC Energy (Philippines), Gulf Energy và B.Grimm Power (Thái Lan), đã tận dụng nguồn lực của mình để huy động vốn từ các ngân hàng phát triển đa phương (như ADB) để hỗ trợ các dự án năng lượng tái tạo trong nước.
Rất có khả năng, các liên doanh địa phương và quốc tế sẽ thống trị thị trường điện gió ngoài khơi của Việt Nam một khi thị trường này được hình thành. Do sự phức tạp và nhạy cảm tiềm ẩn xung quanh các dự án điện gió ngoài khơi, các công ty điện gió ngoài khơi lớn trên toàn cầu đã hợp tác với các đối tác phát triển địa phương cho các dự án đầu tiên của họ ở trong nước. Ví dụ, Orsted, công ty năng lượng bền vững toàn cầu, đang hợp tác với Tập đoàn T&T, một công ty đa ngành hàng đầu của Việt Nam, để cùng phát triển dự án điện gió ngoài khơi có công suất khoảng 10GW ở hai tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận.
 |
Bà Stephanie Betant – Giám đốc toàn quốc Khối Dịch vụ Ngân hàng doanh nghiệp, HSBC Việt Nam |
Mối quan ngại hiện tại về PPA
Thông qua các trao đổi của chúng tôi với các bên đối tác, HSBC nhận thấy có những lo ngại phát sinh về khả năng vay vốn đối với hợp đồng mua bán điện hiện tại, bao gồm:
Rủi ro giảm giá điện và cắt giảm điện: Hiện nay, hợp đồng mua bán điện không bảo vệ bên bán trong trường hợp nhà máy có thể phát điện nhưng EVN không thể tiếp nhận điện. Bên cạnh đó, việc truy cập vào dữ liệu trước đây về việc cắt giảm điện bị hạn chế đã gây khó khăn trong việc theo dõi dòng tiền tương lai, điều này đặc biệt quan trọng đối với các cấu trúc tài trợ dự án không truy đòi. Do đó, ở tình trạng hiện tại cần có sự bảo lãnh từ doanh nghiệp/ngân hàng địa phương.
Rủi ro pháp lý: PPA không bảo vệ người bán một cách rõ ràng trước những thay đổi của luật pháp. Do đó, các dự án có thể gặp phải những thay đổi bất lợi về luật pháp, điều này cũng có thể ảnh hưởng khả năng theo dõi dòng tiền tương lai.
Bất khả kháng (FM) và Chấm dứt hợp đồng: Không có bất kỳ điều khoản gia hạn hợp đồng trong trường hợp bất khả kháng hoặc EVN không thực hiện thanh toán. Ví dụ, mẫu PPA hiện tại áp dụng cho năng lượng mặt trời giới hạn thiệt hại trong một năm doanh thu. Hơn nữa, PPA hiện tại áp dụng cho điện gió không nêu rõ liệu nó có bao gồm toàn bộ các khoản nợ ưu tiên trong trường hợp chấm dứt hợp đồng hay không, bao gồm mọi chi phí phá vỡ hợp đồng liên quan vì chỉ nhắc tới ‘tổn thất trực tiếp’, khoản ‘tổn thất trực tiếp’ này có thể chỉ là khoản thanh toán bị bỏ sót trong PPA.
Những cách thức thu hút nguồn vốn xanh
Là một ngân hàng quốc tế hàng đầu, HSBC cùng các tổ chức tài chính khác đã tích cực thảo luận với Chính phủ Việt Nam và các cơ quan quản lý về tác động tích cực của những thay đổi trong khuôn khổ hiện tại đối với một môi trường lý tưởng, thuận lợi hơn cho dòng vốn nước ngoài.
Chính sách quốc tế cũng đang được cải thiện để biến cơ sở hạ tầng thành một loại tài sản và thúc đẩy cơ sở hạ tầng bền vững. "Thúc đẩy Tài trợ các cơ sở hạ tầng bền vững" (Fast-Infra) nhằm mục đích thiết lập một hệ thống gắn nhãn thống nhất, có thể áp dụng toàn cầu cho các khoản đầu tư vào nhiều loại tài sản cơ sở hạ tầng bền vững bao gồm năng lượng tái tạo và truyền tải, phân phối năng lượng và điện. Thông qua hệ thống gắn nhãn này, thị trường có thể dễ dàng báo hiệu tính bền vững của tài sản, nhờ đó các nhà đầu tư biết rằng tiền của họ sẽ được chuyển đến các dự án đáp ứng các nhu cầu về môi trường, xã hội, khả năng phục hồi, quản trị và đóng góp cho các mục tiêu phát triển bền vững.
Với các điều kiện/sửa đổi về khả năng vay vốn được cải thiện đối với PPA hiện tại, chúng tôi kỳ vọng một dòng vốn FDI đáng kể được rót vào lĩnh vực năng lượng tái tạo tương tự như các thị trường khác trong khu vực. Chẳng hạn, HSBC gần đây đã đóng vai trò là tư vấn tài chính cho Orsted trong việc bán dự án điện gió ngoài khơi Greater Changhua 1 tại Đài Loan - Trung Quốc (thị trường điện gió ngoài khơi lớn nhất châu Á Thái Bình Dương) với nguồn tài trợ tín dụng chủ yếu (bao gồm ECA và tổ chức tài chính tư nhân) có tổng giá trị là 2,7 tỷ USD. Chúng tôi cũng đã đóng một vai trò quan trọng trong việc phát hành trái phiếu cho các công ty năng lượng tái tạo ở Ấn Độ bao gồm India Green Power, Azure Power và Renew Power.
Cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng, việc phát hành trái phiếu xanh, xã hội, bền vững và liên kết bền vững (GSSS) tại thị trường Việt Nam có thể là một điểm cộng cho Việt Nam, cải thiện điểm số ESG của quốc gia và thu hút các nhà đầu tư quốc tế, những người ngày càng quan tâm hơn đến phát triển bền vững. Từ kinh nghiệm toàn cầu của HSBC, Uruguay, một quốc gia Mỹ Latinh, gần đây đã thực hiện thành công một đợt phát hành trái phiếu liên kết bền vững, giao dịch này được thị trường đón nhận nồng nhiệt. Ngoài ra, quá trình phát triển các khung pháp lý cho GSSS là một cách thức tuyệt vời để các bộ phận, bao gồm bộ phận lập kế hoạch, tài chính, chi tiêu, ngồi lại với nhau, thống nhất và nỗ lực vì sứ mệnh tạo ra một tương lai tốt đẹp hơn.
