Nhà thờ đá Tam Đảo như một biểu tượng cổ kính, thiêng liêng nằm ở trung tâm thị trấn Tam Đảo, huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc. Nếu sương sớm, mây mù là “đặc sản” của thị trấn trên cao 1.000m này thì nhà thờ đá là một trong những di tích thắng cảnh bạn nhất định phải ghé thăm nếu tới Tam Đảo.
Có người từng nói rằng, nếu chưa đến nhà thờ đá thì coi như chưa đến Tam Đảo. Thật vậy, giữa khung cảnh thiên nhiên xanh mát, tiết trời 4 mùa luân chuyển trong ngày, tòa kiến trúc đậm chất phương Tây sừng sững uy nghi giữa mây trời, sương núi khiến ta cảm nhận rõ rệt hơn sự lãng mạn, cổ điển và thơ mộng của vùng đất nơi đây. Cảnh tượng ấy chắc chắn sẽ khiến bất kỳ ai cũng phải xuyến xao.
Tam Đảo được người Pháp phát hiện ra từ năm 1902. Nhận ra khí hậu mát lành của nơi đây, người Pháp nhanh chóng biến Tam Đảo thành nơi nghỉ dưỡng lý tưởng nhất Đông Dương cho các quan chức của mình. Sau xây dựng thời ấy, Tam Đảo có 145 tòa biệt thự nguy nga lộng lẫy, sân thể thao, hồ bơi, nhà thờ, sàn nhảy dọc theo những con đường thơ mộng bám quanh đồi dốc. Bởi thế họ cũng gọi Tam Đảo là “hòn ngọc Đông Dương”.
Hơn một thế kỷ cùng bao thăng trầm của lịch sử, chiến tranh đã qua, những công trình kiến trúc của Pháp đều bị phá hủy, chỉ còn nhà thờ tồn tại. Ngoài dấu rêu phong mà thời gian in lại trên từng viên đá, mảng tường thì hình dạng nhà thờ đá Tam Đảo còn khá nguyên vẹn. Có lời đồn, những người xây nhà thờ đã đặt mẩu “xương Thánh” do Tòa thánh La Mã ban làm “đá Thánh” để tượng tưng cho sự vĩnh hằng.
Ban đầu, nhà thờ được người Pháp Được xây dựng trong 6 năm (1906 – 1912), sàn nhà lợp lá. Tới năm 1937, nhà thờ mới được tôn tạo và xây dựng lại kiên cố hơn bằng đá, gạch, thép và tồn tại cho tới ngày nay.
Nhà thờ đá cổ Tam Đảo nằm trên một triền đất cao, được xây theo kiểu kiến trúc Gothic với thiết kế không có trụ, mái vòm rộng 12 x 22m. Nhà thờ có hình cao và thuôn nên rất dễ nhận thấy từ đằng xa, kể cả khi trời có sương mù. Tháp chuông cao vút lấp ló trong không gian mờ ảo đã mang đến phong vị Tây Âu cho phố núi đầy chất thơ Tam Đảo.
Mái nhà thờ hình vòm gắn kính màu vàng, tím, trắng, lợp ngói Hưng Ký cỡ lớn. Tường xây bằng đá xanh, phía bên phải nằm sát vách núi, bên trái phía cửa chính là tháp chuông cao 19m.
Nhà thờ có 2 tầng. Tầng dưới rộng rãi, có 2 cầu thang bằng đá xanh ở 2 bên dẫn lên tiền diện và hậu diện của tầng trên. Giữa hai cầu thang là bức tường xây cuốn hình cánh hoa to đựng nước phép, hứng nguồn nước ngầm trên núi.