Ba trụ cột chiến lược cho nhà đầu tư công nghệ
Nghị quyết 57-NQ/TW mở ra một chương mới cho các nhà đầu tư công nghệ nước ngoài với ba trụ cột trọng yếu: sự đồng thuận chiến lược, cải cách thể chế và tiềm năng thị trường. Nhà đầu tư sẽ hưởng lợi từ việc Chính phủ Việt Nam ưu tiên phát triển các công nghệ chiến lược như trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ bán dẫn, điện toán đám mây, 5G/6G, blockchain, công nghệ lượng tử, robot và vật liệu tiên tiến.
Nghị quyết khẳng định cam kết của Việt Nam trong việc ban hành các chính sách ưu đãi riêng biệt theo từng lĩnh vực, bao gồm ưu đãi thuế, hỗ trợ tín dụng và ưu tiên trong mua sắm công, đặc biệt với các doanh nghiệp tham gia nghiên cứu, phát triển và sản xuất công nghệ cao. Các dự án hạ tầng số chiến lược như trung tâm dữ liệu quốc gia, thông tin vệ tinh và đô thị thông minh, mở ra cơ hội lớn cho hợp tác công - tư (PPP).
Đặc biệt, Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ thu hút ít nhất 7 tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới đặt trụ sở, trung tâm nghiên cứu và phát triển (R&D) hoặc cơ sở sản xuất tại Việt Nam. Đây không chỉ là mục tiêu định hướng, mà còn được cụ thể hóa bằng các ưu đãi “đo ni đóng giày” và sự linh hoạt trong khung pháp lý.
Nghị quyết 57-NQ/TW yêu cầu cải cách toàn diện các luật chủ chốt về đầu tư, đấu thầu, thuế và sở hữu trí tuệ. Việt Nam sẽ thể chế hóa cơ chế thử nghiệm công nghệ (sandbox), bảo vệ rủi ro trong giai đoạn thử nghiệm và mở rộng hành lang pháp lý cho vốn đầu tư mạo hiểm cũng như chuyển giao công nghệ. Những cải cách này nhằm giảm các cản trở pháp lý, khuyến khích đổi mới sáng tạo và tạo dựng môi trường pháp lý thân thiện hơn với nhà đầu tư.
Việt Nam cam kết đào tạo lực lượng lao động sẵn sàng cho nền kinh tế số và áp dụng các cơ chế đặc biệt nhằm thu hút chuyên gia nước ngoài, kiều bào có chuyên môn cao. Nhà đầu tư sẽ được hưởng lợi từ số lực lượng kỹ sư, chuyên gia công nghệ đang tăng nhanh, đồng thời được khuyến khích tham gia các chương trình phát triển nguồn nhân lực, như đồng sáng lập trung tâm đào tạo, đại học số theo mô hình PPP.
Với mục tiêu kinh tế số đóng góp ít nhất 30% GDP vào năm 2030 và 50% vào năm 2045, Việt Nam cho thấy nhu cầu khổng lồ về sản phẩm, nền tảng và dịch vụ số. Các lĩnh vực như y tế, tài chính, logistics, giáo dục và hành chính công sẽ được chuyển đổi số toàn diện, tạo ra thị trường bền vững cho các giải pháp công nghệ từ cả doanh nghiệp trong và ngoài nước.
Bài học quốc tế và mô hình tham khảo
Tham vọng của Việt Nam có nhiều điểm tương đồng với các nền kinh tế số thành công trên thế giới.
Singapore thành công dựa trên nền tảng pháp lý vững chắc, chiến lược dài hạn và hệ thống thể chế phối hợp hiệu quả. Cơ quan Phát triển truyền thông và thông tin (IMDA) cùng Chương trình Quốc gia thông minh là minh chứng rõ ràng cho cách xây dựng chiến lược số đồng bộ và tạo niềm tin trong sử dụng dữ liệu công.
Việt Nam, với kế hoạch thành lập Ban Chỉ đạo Trung ương do Tổng Bí thư làm Trưởng ban, đang đặt phát triển số vào vị thế một ưu tiên chiến lược quốc gia. Tuy nhiên, Việt Nam cần bảo đảm sự phối hợp hiệu quả theo chiều ngang giữa các bộ, ngành và địa phương nhằm tránh tình trạng phân mảnh trong triển khai.
Hàn Quốc đầu tư sớm vào bán dẫn, hạ tầng băng thông rộng và hệ sinh thái đổi mới do các tập đoàn dẫn dắt giúp quốc gia này trở thành cường quốc công nghệ. Mô hình phát triển khu công nghệ, trợ cấp có mục tiêu và sự gắn kết giữa Nhà nước và doanh nghiệp là nền tảng hình thành các tập đoàn toàn cầu như Samsung, SK Hynix.
Kế hoạch của Việt Nam nhằm phát triển các khu công nghệ cấp quốc gia và hỗ trợ hình thành 10 doanh nghiệp công nghệ số đẳng cấp thế giới phù hợp với mô hình này. Tuy nhiên, để triển khai hiệu quả, Việt Nam cần tập trung vào việc nâng tầm doanh nghiệp trong nước thông qua các chính sách khuyến khích xuất khẩu và hội nhập chuỗi giá trị toàn cầu.
Tại Israel, hệ sinh thái đổi mới sáng tạo phát triển mạnh nhờ quỹ đầu tư mạo hiểm do Chính phủ hậu thuẫn, cơ chế thương mại hóa sở hữu trí tuệ (IP) và liên kết chặt chẽ giữa đại học - doanh nghiệp. Việt Nam có thể học hỏi thông qua việc phát triển hệ thống IP có thể thực thi, linh hoạt hơn trong sử dụng ngân sách R&D công và xây dựng cơ chế thoái vốn rõ ràng cho các start-up.
Chiến lược triển khai và các yếu tố then chốt
Khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số không chỉ được xác định trong Nghị quyết số 57-NQ/TW như những công cụ hiện đại hóa, mà còn là các đột phá chiến lược và động lực tăng trưởng chủ yếu, giúp Việt Nam hiện thực hóa mục tiêu trở thành quốc gia phát triển có thu nhập cao vào năm 2045.
Mặc dù Nghị quyết 57-NQ/TW có tầm nhìn rộng và đầy tham vọng, nhưng việc thực thi hiệu quả và xây dựng niềm tin với nhà đầu tư phụ thuộc vào nhiều yếu tố then chốt
Việt Nam cần bảo đảm rằng, các cải cách pháp lý sắp tới không chỉ toàn diện, mà còn phải đồng bộ và khả thi trong thực tiễn. Các nhà đầu tư nước ngoài thường nêu rõ rào cản lớn nhất là sự mơ hồ trong thực thi chính sách và tình trạng thiếu nhất quán giữa Trung ương và địa phương. Do đó, cần xây dựng các cơ chế nhằm bảo đảm tính dự đoán được của pháp luật, đặc biệt trong các lĩnh vực như quyền sở hữu trí tuệ, bảo vệ dữ liệu, luồng dữ liệu xuyên biên giới và chuyển giao công nghệ.
Việc công nhận dữ liệu là tài nguyên quốc gia là cần thiết, song Việt Nam phải cân bằng một cách tinh tế giữa chủ quyền dữ liệu và tính cởi mở. Điều này đòi hỏi phải có định nghĩa rõ ràng về quyền sở hữu dữ liệu, quy định cụ thể về lưu trữ dữ liệu trong nước, cùng với một đạo luật bảo vệ dữ liệu cá nhân minh bạch. Đồng thời, Việt Nam nên hài hòa hóa với các chuẩn mực quốc tế nhằm tạo thuận lợi cho hoạt động xuyên biên giới và củng cố niềm tin của nhà đầu tư toàn cầu.
Mặc dù Nghị quyết 57-NQ/TW đã đề cập đến phát triển nguồn nhân lực, nhưng quá trình triển khai cần vượt qua các thách thức mang tính hệ thống trong giáo dục STEM và tình trạng chảy máu chất xám. Việt Nam nên đầu tư vào chương trình đào tạo giảng viên, hiện đại hóa chương trình giảng dạy các công nghệ mới nổi và tạo điều kiện thuận lợi cho chuyên gia nước ngoài làm việc mà không gặp rào cản hành chính. Việc thúc đẩy hợp tác giữa doanh nghiệp và cơ sở đào tạo, khuyến khích học tập suốt đời sẽ góp phần làm phong phú thêm hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.
Trong việc xây dựng hệ sinh thái và phát triển cụm ngành, để nuôi dưỡng môi trường đổi mới sáng tạo, Việt Nam cần chủ động thúc đẩy mối liên kết giữa doanh nghiệp, trường đại học, viện nghiên cứu và các cơ quan nhà nước. Các cụm công nghệ chuyên biệt, được trang bị đầy đủ hạ tầng số, phòng thí nghiệm và hỗ trợ khởi nghiệp, nên được quy hoạch theo từng lĩnh vực trọng điểm, như AI tại Hà Nội, công nghệ bán dẫn tại Đà Nẵng và logistics thông minh tại TP.HCM. Chính quyền địa phương cần được trao quyền về đất đai, ngân sách và hành chính để chủ động triển khai các cụm công nghệ này.
Việt Nam cần tiếp tục tận dụng các cam kết quốc tế để mở rộng kênh thu hút đầu tư công nghệ. Việc chủ động tham gia xây dựng tiêu chuẩn quốc tế, góp tiếng nói trong quản trị AI toàn cầu và tham gia các sáng kiến đa phương về công nghệ sẽ nâng cao uy tín của Việt Nam với tư cách là một đối tác chiến lược và có trách nhiệm.
Để bắt nhịp với các xu hướng toàn cầu về môi trường, xã hội và quản trị (ESG), Việt Nam nên ưu tiên phát triển các trung tâm dữ liệu xanh, sản xuất tiết kiệm năng lượng và khung đạo đức cho AI. Các nhà đầu tư nước ngoài ngày càng coi trọng các tiêu chuẩn phát triển bền vững và quản trị trong quá trình ra quyết định. Do đó, cần có hướng dẫn rõ ràng về tài chính xanh, chính sách ưu đãi thuế cho đầu tư công nghệ sạch và ưu tiên trong mua sắm công nhằm tăng cường lợi thế cạnh tranh cho Việt Nam.
Nghị quyết 57-NQ/TW không đơn thuần là một văn bản chính sách, mà là bản thiết kế tổng thể cho quá trình chuyển mình của Việt Nam thành cường quốc về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Đối với các nhà đầu tư công nghệ nước ngoài, đây là cơ hội vàng, được bảo chứng bởi quyết tâm chính trị, nhu cầu thị trường mạnh mẽ và động lực cải cách được thể hiện rõ ràng.