Máy móc có thể tính toán được các vấn đề về dòng tiền, nhưng lại không thể lường hết các yếu tố rủi ro mang tính phi hệ thống
Kiếm lãi bằng đầu tư định lượng
“Chúng tôi không quan tâm đến yếu tố cơ bản của cổ phiếu cũng như doanh nghiệp. Tại công ty chúng tôi, nhân sự chủ yếu là những người am hiểu về toán và lập trình. Ở tài khoản thử nghiệm mở tại Công ty Chứng khoán BSC mà chúng tôi có thể in sao kê cho các vị tham khảo, từ 7/1/2019 đến cuối tháng 2/2019, mức sinh lời là 15%, không có giao dịch nào sai (tức bị lỗ)”. Ông Lê Đại Nghĩa, Tổng giám đốc Công ty EMT Capital nói tại buổi hội thảo về nhận định TTCK năm 2019 và giới thiệu về phương pháp đầu tư của Công ty.
Ngoài việc đưa ra kết quả làm minh chứng cho cách chọn lựa đầu tư mới, ông Nghĩa cũng cho biết, tài khoản đầu tư của Công ty đạt mức sinh lời lên tới 117% trong khoảng thời gian từ tháng 12/2017 đến tháng 12/2018. Con số đưa ra chưa được xác nhận bằng các tài liệu cụ thể, nhưng cũng khiến các khách mời dự hội thảo rất tò mò về công cụ đầu tư mà EMT triển khai thực hiện.
Theo tài liệu mà Công ty cung cấp, EMT hiện đang sử dụng 2 khối hệ thống dự báo và phân tích, bao gồm khối môi trường đầu tư và khối thị trường.
Theo đó, khối môi trường đầu tư sẽ đánh giá kinh tế toàn cầu và TTCK thế giới, đồng thời đánh giá các yếu tố về vĩ mô như kinh tế vĩ mô Việt Nam, chính sách của Chính phủ… Khối thị trường sẽ chia thành 2 mảng, trong đó một mảng đo cảm xúc, trạng thái thị trường đang ở đâu, tiệm cận hưng phấn (bull) hay thoái trào (bear) và khối bottom - đưa ra dự báo cụ thể về mức độ rủi ro, hiệu quả của từng phân lớp tài sản.
Ông Nghĩa cho biết, Công ty không xác định đầu tư dài hạn mà dự báo ngắn hạn và đưa ra giao dịch phù hợp, tìm kiếm điểm mua theo nguyên tắc mua là phải có lãi ngay lập tức. Nếu thị trường không có cơ hội, sẽ thực hiện giao dịch phái sinh để sinh lời cho danh mục.
Phân tích lượng trong đầu tư chứng khoán, hiệu quả không?
Trên thực tế, không phải đến thời điểm bây giờ, các hình thức ra quyết định đầu tư bằng định lượng mới được biết đến ở Việt Nam. Từ năm 2010, Công ty cổ phần Quản lý quỹ Đầu tư Việt Nam (Vinafund, VFM) đã ra mắt Quỹ đầu tư định lượng VFMVFA, với vốn góp ban đầu 240,437 tỷ đồng.
Sự khác biệt của VFMVFA so với các quỹ đầu tư khác là ở việc tập trung nắm bắt các xu hướng tăng trung hạn và dài hạn của TTCK, song song với mục tiêu bảo toàn vốn khi thị trường biến động không thuận lợi, dựa trên mô hình đầu tư theo xu hướng thuộc mô hình đầu tư phân tích định lượng.
Tuy nhiên, kết quả kinh doanh của VFMVFA không tạo được sự đột phá. Năm 2011, 2012, VFMVFA đều bị lỗ. Năm 2013, quỹ có lãi nhẹ trở lại, nhưng nhỏ so với con số lỗ luỹ kế trước đó. Đến đầu năm 2017, VFMVFA thực hiện giải thể quỹ, với giá trị tài sản mỗi quỹ còn lại là gần 6.777 đồng/chứng chỉ quỹ.
Kết thúc của quỹ lượng đầu tiên tại Việt Nam không mấy “có hậu”, nhưng điều này một phần có thể giải thích bởi yếu tố đặc trưng của thị trường Việt Nam, khi các công cụ đầu tư ở thời điểm quỹ vận hành chưa được ban hành và áp dụng đầy đủ (như phái sinh), trong bối cảnh thị trường nhiều biến động.
Gần đây, nhiều công ty chứng khoán trong nước và một số dự án khởi nghiệp (start-up) đã bắt đầu dành sự quan tâm đặc biệt hơn đối với việc áp dụng các thuật toán và sức mạnh của máy tính dựa trên nghiên cứu mẫu số lớn vào đầu tư chứng khoán. Xu hướng đầu tư kiểu này từ TTCK thế giới đã vươn đến Việt Nam.
Hơn một năm trước, tờ CNN có đăng một bài viết nhan đề: “Machines are driving Wall Street's wild ride, not humans”, tạm dịch là: “Không phải con người, máy móc đang làm Phố Wall biến động dữ dội”. Bài báo trích dẫn lời của Art Hogan, Chiến lược trưởng của B. Riley FBR rằng, ngày nay, các tài khoản máy tính chiếm đến 50 - 60% các giao dịch trên TTCK và ở những thời điểm thị trường biến động mạnh, giao dịch máy tính có thể chiếm đến 90%.
“Sự thành công của các quỹ đầu tư định lượng, cùng với niềm tin cho rằng tương lai đầu tư sẽ được điều khiển bằng máy tính nhiều hơn đã dẫn đến việc, hàng tỷ người trên thế giới lao vào ngành công nghiệp này. Các nhà quản lý tài sản truyền thống, cũng từng bức áp dụng một số kỹ thuật của mảng này”, Financial Times nhận định.
Dữ liệu cho thấy, dòng tiền vào các quỹ định lượng trên thế giới tăng rất mạnh, đặc biệt từ giai đoạn năm 2009 sau khi có sự chênh lệch rất lớn hiệu quả đầu tư các quỹ đầu cơ theo phương pháp định lượng và các phương pháp khác.
Tuy nhiên, đó là câu chuyện của quá khứ. Gần đây, trong một bài báo cuối tháng 2/2019 của Financial Times đã trích dẫn nhận xét chuyên gia rằng, một trong những rủi ro lớn nhất của quỹ định lượng là đánh mất niềm tin. Kèm theo đó là thông tin cho biết, theo tính toán của Hedge Fund Research (HFR), tính trung bình trên thế giới, các quỹ đầu tư định lượng mất 5,6% năm 2018.
Vậy tại Việt Nam thì sao? Việt Nam đang ở giai đoạn đầu của chu kỳ sử dụng máy tính và các kết quả thuần định lượng cho việc ra quyết định đầu tư. Người đi đầu, dường như sẽ đạt được lợi thế, khi máy móc chỉ thuần nhìn trên con số, ít bị tác động của cảm xúc. Thế nhưng, hiệu quả thực sự của xu hướng này với Việt Nam như thế nào, vẫn cần thêm thời gian nữa, khi các đơn vị quản lý danh mục áp dụng và công bố công khai kết quả đầu tư thực tế.
Trả lời câu hỏi của Đầu tư Chứng khoán về việc có sử dụng công cụ định lượng để ra quyết định đầu tư hay không, lãnh đạo một công ty quản lý quỹ cho biết, họ chỉ sử dụng máy móc làm công cụ để rà soát ban đầu, nhưng không ra quyết định dựa trên kết quả phân tích của máy móc. Có 3 lý do cho việc này.
Thứ nhất là thuật toán trong các phần mềm ngày càng giống nhau, trong khi số lượng lớn các giao dịch được đưa ra bởi máy tính, sẽ là yếu tố dẫn đến việc vô hiệu hoá các lợi thế của máy móc.
Thứ hai máy móc có thể tính toán được các vấn đề về dòng tiền, nhưng lại không thể lường hết được các yếu tố rủi ro mang tính phi hệ thống, giống như câu chuyện thị trường chứng khoán bất ngờ chao đảo chỉ vì 1 dòng tin mà Tổng thống Mỹ, ông Donald Trump đưa lên Twitter.
Thứ ba, thống kê của Hedge Fund Research cho thấy, phương pháp đầu tư dựa trên rút kinh nghiệm các yếu tố lịch sử, vốn là cách làm đem lại thành công cho các nhà quản lý tài sản trên khắp thế giới kể từ năm 1993 đến nay đã không còn hiệu quả nữa, phần lớn do những biến động khôn lường của nền kinh tế và sự phát triển của thị trường. Vì thế, lập trình máy móc hoạt động dựa trên những nguyên tắc cứng nhắc sẽ trở nên khó hiệu quả hơn.
Nhà đầu tư Peter Lynch từng nói: “Mua cổ phiếu mà không hiểu biết về công ty cũng giống như đọc chữ mà không hiểu gì”. Có thể sự lựa chọn theo các thuật toán ban đầu sẽ mang may mắn cho nhà đầu tư, nhưng đầu tư không dựa trên hiểu biết về doanh nghiệp, về thời thế sẽ khó có kết quả bền theo thời gian.
