Đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân (TP. Hồ Chí Minh)
Thiếu tiêu chí định giá tài sản trí tuệ, ngân hàng khó cho vay
Sáng 24/11, Quốc hội thảo luận tại Hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ. Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ đã cho phép chủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ lập danh mục và tự xác định giá trị tài sản trí tuệ, đồng thời khuyến khích sử dụng tài sản trí tuệ để thế chấp, vay vốn.
Đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân (Tp.HCM) cho rằng, quy định trên là bước tiến, tạo hành lang pháp lý để tài sản trí tuệ được ghi nhận trong sổ sách kế toán và tham gia các giao dịch dân sự, thương mại, đầu tư. Tuy nhiên, quy định hiện hành “đang mở quá rộng” khi cho phép chủ sở hữu tự định giá mà không kèm theo nghĩa vụ chứng minh, công bố căn cứ hoặc chuẩn mực định giá tối thiểu.
Thực tiễn kiểm toán, thanh tra cho thấy đây là “kẽ hở” dễ bị lợi dụng để nâng khống giá trị, chuyển giá, gây thất thoát trong giao dịch với tài sản công; đồng thời khiến các tổ chức tín dụng gặp khó khăn khi thẩm định hồ sơ.
Từ những bất cập nêu trên, đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân đề nghị bổ sung nguyên tắc giải trình và minh bạch hóa phương pháp định giá, nhằm bảo đảm tính liêm chính, tăng độ tin cậy và an toàn cho thị trường tài sản trí tuệ.
Đối với quy định khuyến khích sử dụng tài sản trí tuệ để thế chấp, vay vốn, theo đại biểu, chủ trương này hoàn toàn đúng và phù hợp với xu thế kinh tế tri thức. Tuy nhiên, nếu không có điều kiện ràng buộc thì quy định “khuyến khích” sẽ rất khó triển khai trong thực tế.
Hiện nay, các tổ chức tín dụng chỉ có thể chấp nhận tài sản trí tuệ làm tài sản bảo đảm khi có phương pháp định giá chuẩn, hồ sơ xác lập quyền rõ ràng và cơ chế xử lý - chuyển giao tài sản trong trường hợp khách hàng mất khả năng trả nợ. Trong khi đó, dự thảo luật mới chỉ dừng ở mức “khuyến khích” mà chưa làm rõ: Việc định giá dựa trên chuẩn nào? Cách xử lý tài sản khi phát sinh nghĩa vụ nợ ra sao? Ai chịu trách nhiệm khi tài sản đang tranh chấp, bị hủy hiệu lực hoặc mất giá trị kinh tế?. “Nếu thiếu những điều kiện tiên quyết này, quy trịnh trên khó có thể đi vào thực tế tín dụng” đại biểu Trân cảnh báo.
Dù dự thảo quy định Chính phủ hướng dẫn phương pháp định giá song theo đại biểu, quy định chưa bao quát các thành tố thiết yếu của hoạt động định giá sở hữu trí tuệ. Theo đại biểu, cần làm rõ phạm vi hướng dẫn, thay vì chỉ quy định chung chung. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy định giá tài sản trí tuệ muốn thành công cần tối thiểu 4 yếu tố: bộ tiêu chí và phương pháp định giá chuẩn; yêu cầu hồ sơ, dữ liệu minh chứng; tiêu chuẩn năng lực của tổ chức, cá nhân được phép định giá; cơ chế kiểm tra, hậu kiểm và xử lý sai lệch. Nếu các tiêu chí này không được quy định rõ ở văn bản dưới luật, thì việc định giá sẽ thiếu thống nhất, gây rủi ro cho cả cơ quan quản lý, chủ sở hữu tài sản và hệ thống tài chính, ngân hàng.
Từ thực tế thời gian qua đã xảy ra tình trạng sở hữu trí tuệ chưa được cơ quan có thẩm quyền công nhận nhưng vẫn được đưa vào sổ sách kế toán như một tài sản hoặc tài sản có giá trị thấp nhưng được “thổi phồng” khi ghi vào sổ sách để vay ngân hàng, phát hành chứng khoán, kêu gọi đầu tư.... đại biểu Phạm Văn Hoà (Đồng Tháp) cũng đề nghị cần quy định chỉ được đưa quyền sở hữu trí tuệ vào sổ sách kế toán khi đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác lập và công nhận quyền sở hữu. Đại biểu đề nghị, khi quyền sở hữu trí tuệ đã được xác nhận, chủ sở hữu mới có quyền công bố, giao dịch, chuyển nhượng ra thị trường. Điều này nhằm bảo đảm minh bạch, tránh lừa đảo, và bảo vệ quyền lợi của các bên tham gia mua bán, giao dịch bản quyền sở hữu trí tuệ.
Lo quyền sở hữu của tác giả bị xâm hại trong môi trường số
Một trong những nội dung gây tranh cãi của Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ về dự thảo luật là bảo vệ lợi ích của tác giả trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) phát triển mạnh như hiện nay. Dự thảo luật đã cho phép tổ chức, cá nhân sử dụng văn bản, dữ liệu đã được công bố hợp pháp và công chúng được phép tiếp cận nhằm mục đích nghiên cứu, huấn luyện và phát triển hệ thống AI.
 |
Đại biểu Trần Thị Thu Đông (Cà Mau) |
Các đại biểu tán thành quy định này song kiến nghị cần quy định rõ hơn để bảo vệ quyền tác giả trong môi trường số, tránh gây thiệt hại đến lợi ích hợp pháp của tác giả, chủ sở hữu và bổ sung tiêu chí đánh giá tác động trong trường hợp sử dụng dữ liệu ở quy mô lớn.
Đại biểu Trần Thị Thu Đông (Cà Mau) cho rằng, AI là xu hướng tất yếu, có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế số và công nghiệp văn hóa. Tuy nhiên, chính vì tầm ảnh hưởng rộng lớn, tác động sâu sắc, đặc biệt đến quyền lợi và lợi ích của người sáng tạo cần phải thận trọng để có bước đi phù hợp.
Theo đại biểu, đây là vấn đề đang gây tranh cãi gay gắt trên thế giới, nhiều nước đang tiếp tục điều chỉnh quy định liên quan đến vấn đề này. Một số quốc gia đang tạm thời dừng mở rộng ngoại lệ vì nguy cơ xâm hại bản quyền và tác động tiêu cực đến thu nhập của cộng đồng sáng tạo. Trong bối cảnh chung ấy, việc đưa quy định trên vào luật ở thời điểm hiện nay thì có thể tạo ra những hệ lụy khó lường.
Đại biểu Trần Thị Thu Đông cho hay, cộng đồng Văn học, mỹ thuật và sáng tạo, những người trực tiếp bị tác động đang hết sức lo ngại, bởi nếu quy định này chưa chặt chẽ mà đã ban hành chúng ta sẽ đối diện với những nguy cơ sau: Dữ liệu sáng tạo của văn nghệ sĩ có thể bị thu thập tràn lan, sao chép hàng loạt để huấn luyện AI mà họ không hề hay biết; thu nhập về mô hình khai thác tác phẩm có thể bị thay thế, bị suy giảm nghiêm trọng; các sản phẩm AI tạo ra từ chính các tác phẩm của họ lại cạnh tranh trở lại với họ trên thị trường; nguy cơ xóa nhòa dấu ấn sáng tạo, nhầm lẫn tác giả, thậm chí là làm biến dạng tác phẩm.
Từ thực tế nhiều nước tạm dừng mở rộng ngoại lệ cho AI để bảo vệ bản quyền, trên thế giới cũng xuất hiện hàng chục vụ kiện chống lại các mô hình AI lớn vì sử dụng dữ liệu không xin phép, đại biểu đề nghị Ban soạn thảo cân nhắc chưa nên đưa quy định trên vào luật tại thời điểm hiện nay.
Liên quan đến công nhận quyền sở hữu trí tuệ với các sản phẩm có yếu tố AI, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (Lạng Sơn) cho hay, trên thế giới cũng có nhiều quan điểm khác nhau về vấn đề này.
Theo đại biểu, đối với các quốc gia đang phát triển như Việt Nam, việc thu hút đầu tư vốn và công nghệ vào AI là rất quan trọng. Bên cạnh đó, để phát huy trí tuệ Việt, cần có cơ sở pháp lý để bảo hộ sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm do AI Việt tạo ra, đây cũng là tiền đề quan trọng để đưa AI Việt ra thế giới, giảm phụ thuộc vào các Tập đoàn công nghệ toàn cầu (Big Tech). Mặt khác, việc xác định chủ thể sở hữu trí tuệ cũng giúp ràng buộc trách nhiệm bồi thường thiệt hại một cách rõ ràng hơn, công bằng hơn và giảm được kiện tụng.
Tuy nhiên, đại biểu đề nghị quy định, tác phẩm, sản phẩm do hệ thống trí tuệ nhân tạo tạo ra chỉ được bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ khi có sự tham gia sáng tạo đáng kể của con người trong quá trình hình thành, chỉnh sửa hoặc định hướng nội dung. Quy định quyền sở hữu, khai thác và trách nhiệm pháp lý đối với sản phẩm do trí tuệ nhân tạo tạo ra thuộc về tổ chức, cá nhân trực tiếp huấn luyện, vận hành tạo ra. Đồng thời giao Chính phủ quy định chi tiết các nội dung nêu trên.
