Philippines, Trung Quốc và châu Phi tiếp tục là ba trụ cột tiêu thụ gạo Việt
Trước áp lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế, ngành hàng lúa gạo Việt Nam đã có bước chuyển mạnh mẽ về tư duy sản xuất, xuất khẩu khi tập trung vào các dòng sản phẩm giá trị cao như gạo thơm, gạo đặc sản và “gạo xanh phát thải thấp”.
Đây được xem là chiến lược “định vị ngược dòng” khi không chạy theo số lượng, mà đầu tư vào chất lượng để đi sâu vào những phân khúc ít cạnh tranh, hướng đến các thị trường cao cấp hơn, bền vững hơn.
Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, 5 tháng đầu năm 2025, Việt Nam xuất khẩu được 4,5 triệu tấn gạo, thu về 2,34 tỷ USD. Mặc dù khối lượng tăng 12,2% so với cùng kỳ năm ngoái, song kim ngạch lại giảm 8,9% do giá xuất khẩu bình quân giảm xuống còn khoảng 516,4 USD/tấn, thấp hơn gần 19% so với cùng kỳ năm 2024.
Nguyên nhân chính đến từ diễn biến thị trường thế giới, với việc nguồn cung gạo toàn cầu có xu hướng tăng trở lại, đặc biệt từ các nước xuất khẩu lớn như Thái Lan, Ấn Độ hay Pakistan. Tuy nhiên, nhờ lợi thế định vị ở phân khúc cao cấp, gạo Việt ít bị cạnh tranh trực tiếp, vẫn giữ được thị phần ở các thị trường trọng điểm như Philippines, Trung Quốc, Nhật Bản…
Dẫn đầu các thị trường nhập khẩu gạo Việt là Philippines với thị phần chiếm tới 41,4%. Đây tiếp tục là “đầu tàu” trong xuất khẩu gạo Việt nhờ vào nhu cầu lớn, giá ổn định và ưu đãi thuế quan trong khuôn khổ hợp tác ASEAN.
Tương tự, tại Trung Quốc, trong 5 tháng đầu năm 2025, nước này đã nhập gần 412.300 tấn gạo từ Việt Nam, tăng 102,7% về sản lượng và 75,4% về giá trị so với cùng kỳ năm 2024. Trong đó, gạo ST25 và gạo nếp là hai dòng sản phẩm chủ lực được thị trường Trung Quốc ưa chuộng nhờ hương vị đặc trưng và chất lượng ổn định.
Ông Nguyễn Văn Thành, Giám đốc Công ty TNHH Phước Thành IV (Vĩnh Long) chia sẻ: “Nếu như giai đoạn 2019 - 2020, Trung Quốc chủ yếu nhập khẩu gạo tẻ thì hiện nay họ ưu tiên nhiều hơn cho gạo nếp và gạo đặc sản như ST25. Nhu cầu tăng mạnh, đặc biệt từ đầu năm đến nay, cho thấy tín hiệu tích cực về sự chuyển hướng tiêu dùng tại thị trường này”.
Bên cạnh đó, lô gạo phát thải thấp đầu tiên của Việt Nam xuất khẩu sang Nhật Bản hồi tháng 6/2025 và kế hoạch tiếp cận thị trường Australia cũng cho thấy triển vọng mở rộng thị trường gạo xanh Việt Nam.
Tỷ lệ gạo chất lượng cao lên tới 89%
Việt Nam đang là quốc gia đầu tiên trên thế giới triển khai sản xuất lúa gạo phát thải thấp trên quy mô lớn, với sự phối hợp chặt chẽ giữa Bộ Nông nghiệp và Môi trường, các tổ chức quốc tế như FAO, IRRI và khối doanh nghiệp. Tỷ lệ gạo chất lượng cao trong tổng lượng xuất khẩu gạo của Việt Nam đã đạt tới 89%. Trong đó, khoảng 60 - 70% là gạo thơm và gạo đặc sản, 15% là gạo thương hiệu cao cấp và phần còn lại là gạo thường.
Giá xuất khẩu gạo Việt hiện vẫn cao hơn so với nhiều nước xuất khẩu lớn như Thái Lan, Ấn Độ, Pakistan… dù thị trường thế giới có dấu hiệu hạ nhiệt. Đây là minh chứng cho chất lượng vượt trội và niềm tin của thị trường quốc tế với gạo Việt.
Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy nhấn mạnh: “Không sớm thì muộn, nhiều quốc gia sẽ tuyên bố ngừng nhập khẩu gạo thông thường, chỉ chấp nhận gạo phát thải thấp, thân thiện với môi trường. Nếu chúng ta không chuẩn bị trước, sẽ mất thị trường. Còn nếu đi trước, chúng ta không chỉ giữ thị phần mà còn mở rộng cơ hội cho thương hiệu gạo Việt”.
Năm 2024, giá gạo xuất khẩu bình quân của Việt Nam đạt mức cao nhất từ trước đến nay với 627,9 USD/tấn, tăng 10,6% so với năm 2023. Thành công này đến từ việc cơ cấu lại giống lúa theo nhu cầu thị trường, ưu tiên sản xuất sạch, có truy xuất nguồn gốc và đạt các chứng chỉ quốc tế như GlobalGAP, SRP (Sustainable Rice Platform)...
Theo chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy, những chuyển biến chiến lược trong ngành gạo Việt thời gian qua là cách tiếp cận bài bản, đúng hướng. Việc giảm dần tỷ trọng gạo cấp thấp, nâng tỷ lệ gạo chất lượng cao lên tới gần 90% tổng lượng xuất khẩu là yếu tố giúp Việt Nam giữ vững thương hiệu trên thị trường quốc tế.
Hiện, gạo chất lượng cao, có thương hiệu đang chiếm khoảng 15% tổng lượng xuất khẩu. Các thương hiệu như ST25, ST24, VJ Pearl Rice, Hạt Ngọc Trời... đang dần khẳng định vị trí tại các thị trường như EU, Mỹ, Nhật Bản nhờ chất lượng đồng đều, bao bì đẹp, và giá trị thương hiệu được bảo hộ.
Cùng với đó, nhiều doanh nghiệp lớn trong ngành gạo cũng đang chủ động bắt tay với đối tác nước ngoài, từ khâu giống, canh tác, chứng nhận, đến phân phối. Việc này giúp gạo Việt tiến thẳng vào các kênh siêu thị, nhà hàng cao cấp tại thị trường nước ngoài, thay vì chỉ qua thương lái trung gian như trước.
Tuy nhiên, thách thức không nhỏ vẫn còn đó. Bài toán sản xuất gạo xanh phát thải thấp đòi hỏi thay đổi đồng bộ từ giống lúa, phương pháp canh tác đến hạ tầng chế biến và logistics. Chỉ khi có sự tham gia sâu của doanh nghiệp, hợp tác xã và người nông dân theo chuỗi liên kết thì mới tạo được hệ sinh thái sản xuất bền vững và đạt tiêu chuẩn xuất khẩu cao cấp.
Theo đánh giá của các tổ chức quốc tế, từng là quốc gia sản xuất gạo chủ yếu theo hướng số lượng, hiện nay Việt Nam đang chuyển mình trở thành quốc gia xuất khẩu gạo có trách nhiệm. Bên cạnh hương vị thơm ngon vốn có, hạt gạo Việt giờ đây còn được gắn thêm giá trị về môi trường, văn hóa và trách nhiệm xã hội.
Tỷ trọng các dòng gạo xuất khẩu của Việt Nam:
Gạo chất lượng cao: 60 - 70%
Gạo cao cấp có thương hiệu: khoảng 15%
Gạo thường, cấp thấp: dưới 25%
Gạo phát thải thấp: đang ở giai đoạn thử nghiệm, mở rộng trong năm 2025.