Ảnh minh họa. (Nguồn: Shutterstock).
Với cam kết đã nêu trong quy tắc người dùng là duy trì một dịch vụ miễn phí, Gã khổng lồ truyền thông xã hội đã phải xem xét các cách kiếm tiền khác từ mô hình kinh doanh của mình. Dữ liệu mà mạng xã hội này thu thập trên người dùng được dùng để biến thành một hoạt động kinh doanh sinh lời.
Tất cả những dữ liệu về lượt thích (like), chia sẻ liên kết, hồ sơ người dùng và câu đố trực tuyến đều có thể trở thành những dữ liệu đáng giá để phục vụ cho các công ty quảng cáo, tổ chức chính trị nhắm mục tiêu khách hàng tiềm năng và cử tri.
Một trong những lần thử nghiệm đầu tiên của Facebook để kiếm tiền từ dữ liệu người dùng diễn ra vào năm 2007, khi hệ thống Beacon của mạng xã hội này bắt đầu theo dõi người dùng bất cứ khi nào họ truy cập các trang web đối tác của bên thứ ba.
Vì vậy, ai đó đã mua một cái gì đó trực tuyến trong khi vẫn đăng nhập vào Facebook sẽ có thông báo mua hàng đó trong nguồn cấp tin tức Facebook của họ, với những hậu quả thường không lường trước được.
Năm 2011, Ủy ban Thương mại Liên bang Mỹ (FTC) đã yêu cầu Facebook cải thiện việc xử lý dữ liệu cá nhân sau khi có thông tin tiết lộ rằng dữ liệu người dùng Facebook riêng tư đã bị chia sẻ với công chúng bắt đầu từ năm 2009.
FTC cũng nhấn mạnh Facebook đã cho phép các nhà quảng cáo truy cập thông tin cá nhân của người dùng bất cứ khi nào họ nhấp vào quảng cáo trên mạng xã hội.
Vụ bê bối Cambridge Analytica
Một người chơi chính trong một trong những vụ bê bối khét tiếng nhất của Facebook đã xuất hiện vào tháng 2 năm 2014. Giám đốc điều hành Công ty tư vấn chính trị Cambridge Analytica, Alexander Nix đã hợp tác với giảng viên tâm lý học Cambridge, Alexanderr Kogan, người đã phát triển một ứng dụng đưa ra các câu đố cá nhân. Và Cambridge Analytica trả tiền cho mọi người để sử dụng ứng dụng này.
"Ứng dụng đã ghi lại kết quả của mỗi bài kiểm tra, thu thập dữ liệu từ tài khoản Facebook của người thực hiện - và, đặc biệt, đã trích xuất dữ liệu bạn bè trên Facebook của họ," tờ báo của Anh, The Guardian đã viết trong một bài giới thiệu về các hoạt động của Cambridge Analytica.
Để đủ điều kiện tham gia bài kiểm tra, người tham gia cần phải là cử tri Mỹ có tài khoản Facebook. Các kết quả được liên kết với người trả lời, dữ liệu khác của Facebook cũng như các cử tri sẽ xây dựng một thuật toán có thể dự đoán kết quả của những người dùng khác.
Từ một nhóm ban đầu gồm 320.000 người làm bài kiểm tra, các nhà nghiên cứu đã tạo ra hồ sơ trên ít nhất 2 triệu người ở 11 tiểu bang quan trọng của Mỹ, The Guardian cho biết: Cuối cùng, vài trăm nghìn người làm bài kiểm tra có trả tiền sẽ là chìa khóa cho dữ liệu từ rất nhiều cử tri Mỹ.
Cambridge Analytica - được tài trợ phần lớn bởi tỷ phú bảo thủ Robert Mercer của Mỹ và được điều hành bởi cựu chiến lược gia cho Tổng thống Mỹ Trump, Steve Bannon - sau đó có thể sử dụng thông tin tâm lý này để nhắm mục tiêu tới các thông điệp hiệu quả hơn tại cuộc bầu cử Mỹ hoặc thậm chí ngăn chặn bỏ phiếu.
Nix và các giám đốc ở Cambridge Analytica khác sau đó đã khoe khoang cách họ sử dụng các công cụ mà họ đã phát triển để giúp ông Donald Trump giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2016.
Cambridge Analytica - cũng như Bannon, cựu phó chủ tịch của công ty - cũng bị nghi ngờ đã đóng một vai trò trong chiến dịch "Leave" (Rời đi) trước cuộc trưng cầu ý dân về Brexit.
Facebook đã phủ nhận rằng việc khai thác hồ sơ người dùng của Cambridge Analytica đã cấu thành vi phạm dữ liệu nhưng cho biết trong một tuyên bố năm ngoái rằng mạng xã hội này đã gỡ bỏ ứng dụng của Kogan khỏi trang web và yêu cầu tất cả dữ liệu được thu thập không phù hợp sẽ bị hủy.
Mặc dù Kogan đã có được quyền truy cập vào thông tin này một cách hợp pháp và thông qua các kênh thích hợp, nhưng sau đó anh ta đã vi phạm các chính sách nền tảng của Facebook bằng cách chuyển thông tin cho bên thứ ba.
Một cuộc điều tra của New York Times vào tháng 3 năm ngoái đã phát hiện ra rằng Cambridge Analytica không chỉ tích lũy dữ liệu Facebook riêng tư này mà nó "vẫn sở hữu hầu hết hoặc tất cả các dữ liệu."
Cambridge Analytica sau đó được cho đã chia sẻ dữ liệu với các thực thể liên quan đến tình báo Nga.
Facebook thừa nhận vào năm 2017 rằng nội dung liên quan đến Nga, có khả năng đạt tới 126 triệu người Mỹ trên nền tảng của hãng này trong chiến dịch bầu cử Tổng thống Mỹ. Nội dung này bao gồm các mục tin tức và trào lưu mạng giả nhắm vào các cử tri người Mỹ gốc Phi - những người có xu hướng bỏ phiếu cho phe Dân chủ - để ngăn cản họ bỏ phiếu.
Chia sẻ dữ liệu
Vụ bê bối Cambridge Analytica tiếp tục lan rộng và dường như vượt tầm kiểm soát của Facebook khi vào tháng 4/2018, hãng đã thông báo rằng Cambridge Analytica có thể đã truy cập dữ liệu của tới 87 triệu người. (Về phần mình, Cambridge Analytica cho biết họ chỉ có dữ liệu trên 30 triệu.)
Facebook cho biết các tài khoản độc hại đã tận dụng các công cụ tìm kiếm của mạng xã hội, để thu thập thông tin của hầu hết 2 tỷ người dùng.
Tin tặc đã truy cập vào hệ thống khôi phục tài khoản nền tảng bằng cách giả vờ là người dùng quên mật khẩu.
Để đối phó với tình hình, Facebook cho biết đã công bố các chính sách bảo mật mới để làm rõ việc hãng này quản lý-sử dụng dữ liệu người dùng. Nhưng người sáng lập và CEO Mark Zuckerberg thừa nhận việc khắc phục tất cả các vấn đề còn tồn tại có thể mất nhiều năm.
Vài ngày sau, Zuckerberg phải đối mặt với một phiên điều trần của Thượng viện Mỹ xem xét các cáo buộc khai thác dữ liệu. Ông nói với các nhà lập pháp Mỹ rằng mỗi khi người dùng chia sẻ điều gì đó trên Facebook, họ sẽ được cung cấp các tùy chọn về cách chia sẻ nó. Nhưng ông cho biết Facebook lưu trữ nội dung, với sự cho phép, và điều này sau đó được sử dụng cho các hoạt động nhắm mục tiêu người dùng.
"Chúng tôi không bán dữ liệu cho các nhà quảng cáo," Zuckerberg nói. "Những gì chúng tôi cho phép là để các nhà quảng cáo nói cho chúng tôi biết họ muốn tiếp cận với ai, và sau đó chúng tôi thực hiện vị trí, đó là một phần rất cơ bản về cách thức hoạt động của mô hình của chúng tôi và điều này thường bị hiểu lầm."
Nhưng những tiết lộ sau đó một lần nữa khơi dậy những lo ngại rằng Facebook có thể sẵn sàng hy sinh quyền riêng tư của người dùng để lấy tiền quảng cáo. Tờ New York Times đưa tin vào đầu tháng 6/2018 rằng Facebook đã đạt được các thỏa thuận chia sẻ dữ liệu với ít nhất 60 nhà sản xuất thiết bị di động bao gồm Apple, Amazon, BlackBerry, Microsoft và Samsung.
Bài báo cho thấy Facebook cho phép các công ty có quyền truy cập vào dữ liệu của người dùng, bạn bè mà không cần sự đồng ý rõ ràng của họ, ngay cả sau khi tuyên bố rằng họ sẽ không còn chia sẻ thông tin đó với người ngoài.
Một số nhà sản xuất thiết bị thậm chí có thể truy xuất thông tin cá nhân ngay cả từ bạn bè của người dùng.
Các quan chức của Facebook lại một lần nữa biện hộ, cho biết việc chia sẻ dữ liệu nằm trong phạm vi chính sách bảo mật của họ.
Tuy nhiên, chỉ hai ngày sau báo cáo của New York Times, Facebook đã công khai thừa nhận rằng họ đã cho phép Huawei, gã khổng lồ viễn thông Trung Quốc, truy cập dữ liệu trên trang web của người dùng. Các quan chức Mỹ đã nhiều lần bày tỏ lo ngại rằng Huawei có thể được sử dụng như một "cửa sau" cho hoạt động gián điệp và phá hoại.
Một báo cáo khác của New York Times từ tháng 12/2018 cho thấy Facebook đã cho 150 công ty tư nhân truy cập vào dữ liệu của hàng trăm triệu người dùng. Facebook đã cho phép Microsoft công cụ tìm kiếm Bing của Microsoft nhìn thấy tên của hầu như tất cả người dùng Facebook mà không có sự đồng ý từ người dùng. Hơn nữa, Facebook còn cho phép Spotify, Netflix và Ngân hàng Hoàng gia Canada đọc, viết hoặc xóa tin nhắn riêng tư.
Mạng xã hội này cũng cho phép các công ty bán lẻ như Amazon, Microsoft và Sony truy cập vào tên người dùng và thông tin liên hệ - bao gồm địa chỉ email và số điện thoại - thông qua bạn bè của họ.
Một công ty bị vây hãm bởi những vụ bê bối thường sẽ ở trong tình trạng "nước sôi, lửa bòng." Thật vậy, với các báo cáo dày đặc về các vi phạm dữ liệu đã khiến giá cổ phiếu của Facebook có lúc giảm chóng mặt. Nhưng là trang web truyền thông xã hội lớn nhất thế giới - với hơn 1,5 tỷ người dùng hàng ngày - Facebook dường còn khá tự tin trước mọi áp lực, khi cho đến nay không có đối thủ xứng tầm nào xuất hiện để đe dọa vị trí thống trị của họ.
