"Đang bàn giảm tiếp thuế VAT thì đừng vội tăng thu thuế khác"

Tăng thuế "sốc" thì không doanh nghiệp nào chịu nổi

Thảo luận tại hội trường Quốc hội chiều 27/11 về dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt - TTĐB (sửa đổi), đại biểu Trịnh Xuân An (đoàn Đồng Nai) đánh giá, đây là đạo luật thuế tác động rất lớn đối với người dân và doanh nghiệp cho nên phải có rà soát, đánh giá tác động cẩn thận.

Nêu ví dụ cụ thể, đại biểu Trịnh Xuân An đề nghị cẩn trọng đối với việc tăng thuế cũng như phương pháp tính thuế đối với mặt hàng thuốc lá.

Trước đây chúng ta chỉ tăng 5% trong vòng 3 năm, cứ tăng lên dần như vậy thì doanh nghiệp thuốc lá và người dân liên quan đến sản xuất các mặt hàng này chịu đựng được và có thể nói đã tạo nên một lộ trình phù hợp.

Tuy nhiên lần này Chính phủ đề xuất tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá bằng phương pháp mới, là phương pháp tính trên thuế suất tuyệt đối 75% cộng với phương pháp hỗn hợp (tính trên bao và trên điếu), trong vòng 4 năm sẽ tăng 100%.

Quy định này, theo ông An, có thể dẫn đến việc doanh nghiệp lách luật bằng cách làm bao thuốc lá nhiều điếu hơn, điếu thuốc lá to hơn. Mặt khác, điếu thuốc lá to như điếu xì gà nếu cũng tính theo đơn vị "điếu" mà không có hướng dẫn cụ thể thì sẽ khó áp dụng.

Ngoài ra, hiện nay ngành thuốc lá đứng thứ 5 thứ 6 về đóng góp ngân sách; nếu áp dụng quy định này, biên độ lợi nhuận cách nhau xa quá sẽ kích thích buôn lậu, ảnh hưởng đến cả vấn đề quốc phòng, an ninh.

Theo đại biểu, tăng thuế có thể sẽ giải quyết được một số vấn đề liên quan đến sức khỏe, môi trường nhưng ngoài thuế vẫn còn nhiều công cụ khác, nếu chúng ta tăng thuế gấp quá, tăng "sốc" quá thì không doanh nghiệp nào chịu nổi vì nó tác động ngay đối với môi trường kinh doanh, tác động ngay đến doanh nghiệp, nhất là những doanh nghiệp đã đầu tư rất lớn.

Do đó, để bảo đảm tính khả thi và phù hợp, riêng đối với thuốc lá, đại biểu đề nghị phải cân nhắc lại lộ trình cho hợp lý sao cho vừa thu được ngân sách, vừa bảo đảm cho doanh nghiệp có môi trường hoạt động, vừa không ảnh hưởng đến người dân làm trong lĩnh vực nông nghiệp và đặc biệt tránh kích thích buôn lậu, ảnh hưởng đến an ninh, trật tự.

Tăng thuế đột ngột khi nhu cầu chưa thể giảm ngay sẽ kích thích buôn lậu

Đại biểu Nguyễn Thị Kim Anh (đoàn Bắc Ninh) cho rằng, lộ trình và mức tăng thuế cần phải được căn cứ vào tình hình thực tế của ngành sản xuất, chuỗi cung ứng nguyên liệu và nhu cầu tiêu dùng. Nếu tăng thuế quá cao và đột ngột có thể gây tác dụng ngược như sản xuất sụt giảm, hàng giả, hàng kém chất lượng, buôn lậu gia tăng, không hạn chế được tiêu dùng, thất thu thuế cho ngân sách nhà nước.

Theo dự thảo Luật, đến năm 2030, mặt hàng thuốc lá điếu sẽ phải mức thuế TTĐB tuyệt đối (75%) cộng thêm áp dụng cả 2 phương án do Chính phủ trình, mức thuế TTĐB sẽ tăng thêm khoảng 42% ở phương án 1 và hơn 100% ở phương án 2.

Theo đại biểu, việc tăng thuế đột ngột vào năm 2026 có thể làm giá bán sản phẩm tăng cao, trong khi nhu cầu tiêu dùng không thể giảm ngay, dẫn đến nguy cơ gia tăng tình trạng nhập lậu, trốn thuế.

Ngoài ra, hệ lụy của việc thuế tăng cao có thể ảnh hưởng đến sản xuất giảm, vùng trồng nguyên liệu bị thu hẹp, ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống của người lao động, người nông dân có hoạt động liên quan đến ngành sản xuất thuốc lá, ảnh hưởng đến an ninh biên giới, thu ngân sách giảm.

"Tôi cho rằng, 2 phương án tăng thuế đối với thuốc lá điếu như dự thảo là quá cao và liên tục tăng trong thời gian 5 năm cần được đánh giá tác động thận trọng ở nhiều giác độ kinh tế - xã hội, an ninh để xem xét lại mức tăng và lộ trình thích hợp", bà Kim Anh nói.

Mỗi lần tăng thuế phải cách nhau ít nhất 2-3 năm

Đồng quan điểm, đại biểu Đỗ Thị Thu Hằng (đoàn Đồng Nai) đề xuất việc áp dụng mức thuế TTĐB điều chỉnh lần này không nên đột ngột và mỗi lần tăng phải có khoảng cách thời gian ít nhất 2 - 3 năm như đã từng thực hiện trong giai đoạn trước đây.

Nêu lý do, đại biểu nói rằng phần lớn doanh nghiệp sản xuất thuốc lá trong nước là doanh nghiệp 100% vốn nhà nước.

Các doanh nghiệp này đang tạo việc làm, thu nhập cho 11.000 lao động và trung bình mỗi năm đóng thuế TTĐB gần 18.000 tỷ đồng, góp vào Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá 500 tỷ và Quỹ bảo vệ môi trường là 260 tỷ đồng, chưa kể lợi nhuận sau thuế mà các đơn vị này phân chia cho đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước theo luật định.

Với việc gia tăng thuế đột ngột và lộ trình ngắn, các doanh nghiệp thuốc lá trong nước sẽ bị giảm sức cạnh tranh, không ứng phó kịp thời với sự thay đổi về chiến lược, nguồn thu ngân sách nhà nước sẽ không được bền vững, các doanh nghiệp này giảm sức "chiến đấu" khi cùng lúc chịu nhiều áp lực từ thuế và giá nguyên phụ liệu gia tăng hằng năm.

Mặt khác, thuế tăng dẫn đến sản lượng tiêu thụ và kết quả sản xuất, kinh doanh sụt giảm sẽ làm giảm hiệu quả đầu tư vốn và lãng phí tài sản của nhà nước tại các doanh nghiệp thuốc lá.

Ngoài ra, hơn 90.000 nông dân trồng nguyên liệu thuốc lá tại các vùng trồng như Gia Lai, Đắk Lắk, Cao Bằng, Sơn La, Điện Biên cũng bị ảnh hưởng rất lớn dẫn đến ảnh hưởng an sinh xã hội và an ninh tại các địa phương này,.

Khi tăng mạnh thuế đối với thuốc lá hợp pháp thì thuốc lá nhập lậu với lợi thế về giá cả và lợi nhuận quá cao do không phải đóng thuế sẽ càng có cơ hội phát triển. "Do đó, mục tiêu giảm tỷ lệ người sử dụng thuốc lá sẽ khó đảm bảo khả thi vì người tiêu dùng vẫn có cơ hội sử dụng thuốc lá lậu với giá cạnh tranh hơn rất nhiều dù chất lượng và thành phần trong thuốc lá lậu không được kiểm soát", bà Hằng lưu ý.

Tăng thuế đều hàng năm không điều tiết được hành vi

Bàn về vấn đề này, đại biểu Hoàng Văn Cường (đoàn TP. Hà Nội) nhận định, thuế TTĐB hướng đến việc làm thay đổi hành vi của các đối tượng chịu tác động, nếu tăng thuế mà không làm thay đổi hành vi có nghĩa là mục tiêu đánh thuế không đạt được.

Đồng thuận với quan điểm phải tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá và rượu, bia vì đây là những sản phẩm có hại cho sức khỏe; tuy nhiên ông Cường cho rằng, chúng ta phải tăng như thế nào để làm thay đổi hành vi.

Dự thảo Luật quy định, đối với rượu, bia từ năm 2026 trở đi sẽ tăng mỗi năm 5%, còn thuốc lá mỗi mỗi năm có phương án tăng 1.000 đồng, phương án tăng 2.000 đồng.

Theo vị đại biểu, việc tăng nhỏ giọt, đều đều mỗi năm như thế không làm thay đổi hành vi mà chỉ khiến người tiêu dùng làm quen với việc tăng thuế. Như vậy, người ta sẽ không bỏ tiêu dùng đó để chuyển sang hành vi khác.

Đại biểu đề nghị nên tăng thành từng đợt, mỗi đợt cách nhau khoảng 5 năm, trong khoảng thời gian giữa hai lần tăng thuế thì tăng cường tuyên truyền, vận động để người dân nhận thức được vấn đề cần tuyên truyền.

"Mỗi một lần tăng như thế sẽ tác động đến ý thức và doanh nghiệp sản xuất có thời gian để chuyển đổi từ sản xuất những sản phẩm hiện nay không có lợi sang sản phẩm khác", ông Cường nói.

Bên cạnh đó, đại biểu Hoàng Văn Cường cho rằng, hiện nay chúng ta đang đề xuất tiếp tục giảm thuế VAT 2% để kích cầu tiêu dùng (dự kiến chiều 28/11, Quốc hội sẽ bàn nội dung này) thì không nên vội tăng thuế khác. Cụ thể nên lùi lại việc tăng thuế TTĐB sang năm 2027 và sau 5 năm mới tăng tiếp lần thứ hai để đảm bảo định hướng ưu tiên phục hồi kinh tế.

Minh Minh