Tháng 6/2025, Công an TP.HCM phát hiện kho lạnh một công ty kinh doanh thực phẩm tại huyện Bình Chánh đang lưu chứa hơn 61,5 tấn nội tạng và thịt động vật không có hóa đơn, chứng từ chứng minh nguồn gốc, xuất xứ.
Dùng cả hóa chất, phụ gia cấm biến thực phẩm ôi thiu thành tươi mới
Đối với thực phẩm "bẩn", theo UBND TP.HCM, trong giai đoạn từ ngày tháng 1/2024 tới hết tháng 6/2025 lực lượng Cảnh sát kinh tế, môi trường Công an Thành phố đã khởi tố 8 vụ, 27 bị can, thu giữ hơn 5 tấn phụ gia thực phẩm các loại; 75 bình nước lọc giả nhãn hiệu; 24.315 chai thực phẩm chức năng, 7.525 lon sữa bột giả thành phẩm; vỏ lon sữa bột, bao bì, tem nhãn; máy móc, thiết bị, phương tiện dùng để dập nắp lon sữa…
Đó là chưa nói, các đơn vị, Sở, ngành là thành viên Ban Chỉ đạo 389 Thành phố đã thanh tra, kiểm tra 27.711 vụ, phát hiện và bắt giữ 4.415 vụ vi phạm về hàng cấm, hàng lậu; 21.821 vụ vi phạm về gian lận thương mại và 1.475 vụ vi phạm về hàng giả; tổng số tiền thu nộp ngân sách là hơn 1.995 tỷ đồng.
Chỉ 6 tháng đầu năm 2025, Sở An toàn thực phẩm đã xử phạt vi phạm hành chính 53 cơ sở vi phạm; đình chỉ hoạt động có thời hạn 11 cơ sở; buộc thu hồi Bản tự công bố 4 loại 24 sản phẩm thực phẩm; buộc tiêu hủy lô hàng hóa trị giá 29.493.000 đồng, 20 mảnh heo 362 kg; buộc kiểm dịch lại 83 con heo mảnh..
Dù nhiều nỗ lực nhưng theo UBND TP.HCM, Thành phố trung tâm sản xuất, lưu thông và tiêu thụ thực phẩm lớn của cả nước nên thực trạng hoạt động sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm trên địa bàn Thành phố diễn ra khá phổ biến và diễn biến phức tạp cả về quy mô lẫn phương thức sản xuất, tổ chức tiêu thụ từ cơ sở sản xuất, kinh doanh nhỏ lẻ đến các doanh nghiệp lớn.
Thực phẩm kém chất lượng xuất hiện trong nhiều ngành hàng, từ thực phẩm tươi sống, đồ uống, bánh kẹo, đến các loại thực phẩm chức năng. Các đối tượng tổ chức sản xuất, buôn bán thực phẩm rất đa dạng về mẫu mã, tương đương với thực phẩm đạt chất lượng, hơn nữa luôn “linh động” về giá cả và đặc biệt nguy hiểm hơn là hành vi sử dụng các loại hóa chất, phụ gia không được phép sử dụng để chế biến thực phẩm nhằm làm cho thực phẩm cũ không đạt chất lượng, có lúc ôi thiu trở nên tươi mới để bán ra thị trường, không quan tâm đến mục đích sử dụng của người mua, dẫn đến việc sử dụng hóa chất, phụ gia không được phép một cách tràn lan, khó kiểm soát.
Thách thức sau sáp nhập
TP.HCM hiện có 2.832 cơ sở sản xuất, chế biến thực phẩm; 13.747 cơ sở kinh doanh thực phẩm; 132 bếp ăn tập thể; 66 cơ sở chế biến suất ăn sẵn; 55 cơ sở bếp ăn trường học; 14.640 cơ sở kinh doanh thức ăn đường phố; 03 chợ đầu mối và 229 chợ dân sinh; 52 trung tâm thương mại, 271 siêu thị; 3.200 cửa hàng tiện lợi.
Lượng hàng hóa nông lâm thủy hải sản, thịt gia súc gia cầm về 3 chợ đầu mối chiếm khoảng trên 70%; 30% còn lại ở hệ thống siêu thị, trung tâm thương mại và các cửa hàng tiện lợi.
Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng trên là do siêu lợi nhuận thu được từ việc sản xuất, buôn bán những mặt hàng này.
Mặt khác, Thành phố có nhiều cơ sở hoạt động sản xuất, chế biến thực phẩm vừa và nhỏ, hộ gia đình nên việc trang bị phương tiện sản xuất, nhà xưởng thường không đảm bảo điều kiện về an toàn thực phẩm nên sản phẩm làm ra vô tình trở thành hàng kém chất lượng; thậm chí một số sản phẩm được gắn nhãn các thương hiệu nổi tiếng và trở thành hàng giả nhãn hiệu (nhất là các sản phẩm sữa dạng bột, thức ăn nhanh, phụ gia thực phẩm…).
Bên cạnh đó, các cá nhân, tổ chức đối phó với cơ quan chức năng bằng cách gia tăng hoạt động kinh doanh thông qua môi trường mạng, tận dụng các nền tảng trực tuyến để mua bán, quảng cáo , sử dụng các phương thức quảng cáo, quảng bá khác nhau để thổi phồng công dụng của thực phẩm chức năng, cung cấp thông tin sai sự thật về sản phẩm, gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng.
Điển hình như vụ Công an TP.HCM phát hiện hàng loạt đối tượng làm hẳn nhà xưởng ở phường Bình An (TP.Dĩ An, tỉnh Bình Dương cũ) sản xuất sữa giả các nhãn hiệu của Công ty Abbott, gồm: Ensure, Ensure Gold, Glucerna…. Để tránh bị phát hiện, khoảng 10 ngày đối tượng lại thay đổi địa điểm sản xuất từ TP.HCM đến tỉnh Bình Dương (cũ) và chỉ bán online qua các kênh thương mại điện tử Lazada, Shoppee. Cơ quan chức năng thu giữ tang vật rất lớn, tới 7.525 lon sữa bột giả thành phẩm; vỏ lon sữa bột, bao bì, tem nhãn; máy móc, thiết bị, phương tiện dùng để dập nắp lon sữa.
 |
Cơ quan công an TP.HCM kiểm kê lượng thực phẩm không nguồn gốc trong kho lạnh của một doanh nghiệp ở huyện Bình Chánh (cũ) |
Hay vụ Công an Thành phố phát hiện tại một nhà xưởng ở huyện Bình Chánh (cũ) 5 đối tượng mua bột ngọt không nhãn mác, không rõ nguồn gốc xuất xứ trôi nổi trên thị trường, sau đó mang về đóng gói, ghi hạn dùng, đóng nhãn hiệu bột ngọt AJINOMOTO, hạt nêm Knoor để bán ra thị trường thu lợi bất chính. Tổng số lượng bột ngọt giả các đối tượng sản xuất hơn 3 tấn.
Gian nan lại càng gian nan hơn khi số lượng cơ sở kinh doanh trên địa bàn Thành phố quá lớn so với khả năng kiểm tra, giám sát của cơ quan chức năng, đặc biệt sau khi sáp nhập TP.HCM, Bà Rịa - Vũng Tàu và Bình Dương, phạm vi quản lý mở rộng cả không gian và số lượng nhưng nhân sự tăng không tương xứng.
Mặt khác, công tác kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm liên quan đến hàng gian, hàng giả, hàng kém chất lượng đòi hỏi sự phối hợp giữa nhiều lực lượng như: Sở Y tế, Sở An toàn thực phẩm, Quản lý thị trường, Công an, Hải quan, Bộ đội Biên phòng, UBND các cấp. Trên thực tế, cơ chế phối hợp giữa các đơn vị này đôi khi còn chưa chặt chẽ, thiếu đầu mối điều phối thống nhất, dẫn đến tình trạng manh mún trong xử lý, hoặc chồng chéo, trùng lặp về chức năng. Ngoài ra, việc chia sẻ thông tin giữa các cơ quan đôi khi còn chậm, thiếu cập nhật, làm ảnh hưởng đến hiệu quả của các đợt kiểm tra, truy quét hoặc thu hồi sản phẩm không đảm bảo chất lượng.
Cần gỡ vướng pháp lý
Trong quá trình kiểm tra an toàn thực phẩm, các Đoàn kiểm tra của cơ quan chức năng TP.HCM tiến hành lấy mẫu kiểm nghiệm, gửi mẫu kiểm nghiệm thực phẩm tại các cơ sở kiểm nghiệm được chỉ định kiểm nghiệm phục vụ quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm để đánh giá chất lượng, an toàn thực phẩm.
Tuy nhiên, trong công tác kiểm nghiệm, đánh giá chỉ tiêu chất lượng, chỉ tiêu an toàn thực phẩm, Sở An toàn thực phẩm Thành phố gặp nhiều khó khăn.
Đó là việc các cơ sở kiểm nghiệm được chỉ định theo quy định nhưng chưa đáp ứng đầy đủ các chỉ tiêu cần kiểm nghiệm đối với sản phẩm, đặc biệt là sản phẩm sữa, thực phẩm bảo vệ sức khỏe. Trong đó có một số chỉ tiêu là thành phần trên nhãn gây sự chú ý đối thực phẩm, làm nên công dụng chính của thực phẩm nhưng không thuộc phạm vi được chỉ định trong quyết định chỉ định của cơ quan có thẩm quyền.
 |
Công an TP.HCM phát hiện nhà một đối tượng ở quận 10 (cũ) sản xuất sữa giả nhãn hiệu nổi tiếng như Ensure gold, Glucerna, Ensure grow |
Với trường hợp các sản phẩm thực hiện đăng ký bản công bố nhưng chưa có quy chuẩn kỹ thuật Quốc gia, các quy định hiện hành chưa quy định cụ thể, cơ sở thực hiện đăng ký công bố theo tiêu chuẩn nhà sản xuất. Tuy nhiên, cơ quan quản lý không có căn cứ để xem xét các chỉ tiêu an toàn theo tiêu chuẩn nhà sản xuất như thế nào là phù hợp.
Đối với kiểm nghiệm một số loại thực phẩm tươi sống, thực phẩm có thời hạn sử dụng ngắn ngày, khi có kết quả kiểm nghiệm thì đã thực phẩm đã hết hạn sử dụng hoặc bị hư hỏng. Trường hợp niêm phong hàng hóa để chờ kết quả kiểm nghiệm mà kết quả đạt, khi đó thực phẩm đã bị hư hỏng, không còn giá trị sử dụng, gây thiệt hại, tổn thất cho cơ sở. Trường hợp không niêm phong hàng hóa mà kết quả không đạt, khi đó thực phẩm đã được tiêu thụ, người tiêu dùng sử dụng, rất khó khăn trong việc thu hồi.
Trong hàng loạt cái khó, theo UBND TP.HCM, khó khăn lớn nhất là việc xác định chủ thể thực hiện hành vi vi phạm liên quan đến việc quảng cáo.
Cụ thể, trên môi trường mạng xã hội (Facebook, Zalo, Youtube, Tiktok…), trang thương mại điện tử rất khó xác định được chủ thể (cá nhân, tổ chức) thực hiện hành vi vi phạm liên quan đến quảng cáo thực phẩm bảo vệ sức khỏe.
Nhiều cơ sở thực hiện quảng cáo thực phẩm bảo vệ sức khỏe nhưng không thừa nhận hoặc không đứng tên thực hiện các quảng cáo vi phạm.
Hoặc khi được mời lên làm việc về việc quảng cáo sản phẩm, các cá nhân, tổ chức đã tháo gỡ sản phẩm, chặn truy cập trang thông tin điện tử trước khi lên làm việc hoặc không hợp tác, không lên làm việc theo giấy mời.
Đó là chưa nói, mạng xã hội có máy chủ đặt tại nước ngoài nên khó khăn trong việc yêu cầu chấm dứt hành vi vi phạm đối với các tài khoản vi phạm
Đề xuất mở rộng phạm vi hình sự với tội phạm sản xuất, kinh doanh, tiếp tay cho hàng "bẩn"
UBND TP.HCM đề xuất kiến nghị Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội Xem xét, sửa đổi Luật Hình sự theo hướng mở rộng phạm vi áp dụng và tăng khung hình phạt; bổ sung mức xử phạt nặng đối với hành vi tiếp tay, bao che cho hoạt động sản xuất, kinh doanh hàng gian, hàng giả, hàng kém chất lượng gây ảnh hưởng đến sức khỏe nhân dân.
Xem xét, sửa đổi Luật An toàn thực phẩm và các văn bản hướng dẫn thi hành. Trong đó, bổ sung các quy định về quản lý an toàn thực phẩm đối với sản phẩm nhập khẩu, sản phẩm chế biến sẵn, thực phẩm chức năng, sản phẩm tự công bố, hoặc quy định rõ phải có tem truy xuất nguồn gốc được mã hóa (QR code), kết nối với Cổng thông tin mà người dân có thể tự đăng nhập, truy xuất được.
 |
Thực phẩm không nguồn gốc xuất xứ bị Công an TP.HCM phát hiện tại kho lạnh doanh nghiệp ở huyện Bình Chánh (cũ) |
Xem xét, bổ sung quy định cụ thể một cơ quan ở địa phương là đầu mối chịu trách nhiệm quản lý và tham mưu cho UBND cấp tỉnh về lĩnh vực an toàn thực phẩm (trừ sản xuất ban đầu do Sở Nông nghiệp và Môi trường quản lý) tại Luật An toàn thực phẩm để phù hợp với Chỉ thị số 17-CT/TW ngày 21/10/ 2022 của Ban Bí thư về tăng cường bảo đảm an ninh, an toàn thực phẩm trong tình hình mới.
Thành phố cũng kiến nghị Chính phủ nghiên cứu, bổ sung định nghĩa về "thực phẩm giả", "thực phẩm kém chất lượng" trong các văn bản luật để tạo cơ sở pháp lý thống nhất cho việc xử lý của các cơ quan thực thi pháp luật.
Tăng mức xử phạt vi phạm hành chính liên quan đến sản xuất, kinh doanh hàng giả trong Nghị định hướng dẫn thi hành Luật Xử lý vi phạm hành chính.
Xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu thống nhất, kết nối liên thông, hệ thống cơ sở dữ liệu được đồng bộ và bảo đảm an toàn thông tin, nắm bắt tình hình hoạt động thương mại điện tử trên cả nước
Đặc biệt là có cơ chế phối hợp với các đơn vị bán 34 tên miền và cung cấp dịch vụ máy chủ, ngân hàng, viễn thông, chuyển phát trong việc cung cấp thông tin xác định đối tượng vi phạm để xử lý.
