Từ bục giảng đến trang trại nấm
Sinh ra và lớn lên ở xã Cô Tô, huyện Tri Tôn (tỉnh An Giang), chị Châu Thị Nương vốn quen với ruộng đồng, cây lúa, cây bắp từ nhỏ. Nhưng cuộc đời chị không chỉ gắn bó với nông nghiệp truyền thống. Sau khi tốt nghiệp Cao đẳng Sư phạm chuyên ngành Anh văn, chị trở thành giáo viên dạy ngoại ngữ. Chính công việc giảng dạy giúp chị có tư duy hệ thống, khả năng học hỏi nhanh và tiếp cận tri thức khoa học mới.
Thế nhưng, dịch Covid-19 ập đến, khiến chị trăn trở nhiều hơn về con đường phía trước. Trong bối cảnh người dân ngày càng quan tâm đến sức khỏe và thực phẩm sạch, chị nhận thấy cơ hội lớn trong ngành nông nghiệp hữu cơ. Năm 2020, cùng chồng là anh Trần Phương Hiền, kỹ sư công nghệ thực phẩm, chị quyết định khởi nghiệp với mô hình trồng nấm ứng dụng khoa học công nghệ. Hai vợ chồng đầu tư hai trang trại tại xã Cô Tô và phường Thới Sơn (thị xã Tịnh Biên, nay thuộc An Giang) được vận hành như những “nhà máy xanh” thu nhỏ.
Ban đầu, mọi thứ đều khó khăn. Cả hai vợ chồng đều chưa có kinh nghiệm thực tế, họ vừa học vừa làm, thậm chí có giai đoạn thất bại vì nhiệt độ và độ ẩm không ổn định. Nhưng với tinh thần cầu thị, họ tìm đến các chuyên gia để học kỹ thuật trồng nấm mối đen, nấm bào ngư, linh chi, đông trùng hạ thảo.
Chỉ sau hai năm, mô hình của chị đã cho kết quả khả quan: tất cả các loại nấm đều sinh trưởng tốt trong môi trường hữu cơ, không dùng phân bón hóa học hay thuốc bảo vệ thực vật. Một số sản phẩm đạt chứng nhận OCOP 3 sao như nấm linh chi tai to, đông trùng hạ thảo Nương Farm và nấm mối “Nàng Nương”. Đặc biệt, sản phẩm nấm mối đen của chị được Hội Liên hiệp Phụ nữ An Giang hỗ trợ quảng bá tại nhiều hội chợ, siêu thị, giúp người tiêu dùng nhận diện đây là thực phẩm sạch, có giá trị dinh dưỡng cao.
Kinh tế tuần hoàn và giấc mơ nông nghiệp bền vững
Khởi nghiệp với nông nghiệp không dễ, nhưng nếu có đam mê và kiên trì, bạn sẽ tìm được giá trị thật của mình”, chị Nương nói.
Khác với nhiều cơ sở sản xuất nấm thông thường, mô hình của chị Nương được vận hành dựa trên triết lý “không rác thải - không lãng phí - thân thiện môi trường”. Từ 10 ha đất trồng lúa và bắp hữu cơ của gia đình, sau thu hoạch, chị tận dụng rơm rạ, cám bắp, cám gạo làm phôi giống, cấy meo để nuôi nấm. Khi nấm được thu hoạch, phụ phẩm phôi nấm lại được dùng làm thức ăn cho trùn quế, tạo ra phân hữu cơ sạch. Nguồn phân này quay trở lại đồng ruộng, bón cho cây lúa và bắp, khép kín vòng tuần hoàn tự nhiên.
“Mỗi sản phẩm đều có một vòng đời và giá trị riêng. Nếu biết cách khai thác, chúng ta vừa tiết kiệm chi phí, vừa bảo vệ môi trường”, chị Nương chia sẻ. Mô hình tuần hoàn này giúp HTX của chị giảm 30% chi phí, tăng 40% sản lượng nấm thương phẩm, đồng thời hạn chế phát thải carbon, phù hợp với mục tiêu phát triển nông nghiệp xanh, mà tỉnh An Giang đang khuyến khích.
Không chỉ tuần hoàn nguyên liệu, HTX còn áp dụng điện năng lượng mặt trời trên mái trang trại. Hệ thống vừa cung cấp điện vận hành vừa tạo hiệu ứng điều hòa nhiệt độ: khi nhiệt độ ngoài trời khoảng 35 độ C, khu vực dưới mái pin chỉ còn 28-29 độ C, giúp nấm phát triển ổn định, năng suất cao hơn. Nhờ đó, chi phí điện mỗi tháng giảm một nửa, đồng thời góp phần giảm hiệu ứng nhà kính, hướng đến sản xuất nông nghiệp “Net Zero”.
Nhờ cách làm sáng tạo, mỗi năm HTX Tà Đảnh ước đạt doanh thu trên 15 tỷ đồng, lợi nhuận khoảng 50% - con số ấn tượng đối với một mô hình nông nghiệp quy mô vừa. Cùng với sản phẩm nấm tươi, HTX còn đầu tư máy sấy, chế biến sâu để tạo ra nấm sấy giòn, trà linh chi, bột nấm… mở rộng thị trường tiêu thụ trong nước và xuất khẩu thử nghiệm.
Tháng 10/2025, chị được Ban Chấp hành Trung ương Hội Nông dân Việt Nam bình chọn là “Nông dân Việt Nam xuất sắc 2025”. Trước đó, chị cũng giành giải nhất cuộc thi Tìm kiếm sáng kiến tăng quyền năng kinh tế phụ nữ trong chuỗi lúa gạo do Dự án Graisea2 tổ chức năm 2022; hay dự án của chị cũng được vinh danh trong “Top 10 doanh nghiệp xuất sắc nhất” tại cuộc thi Sáng kiến ESG Việt Nam 2023.
Nhưng với nữ giám đốc, điều đáng tự hào nhất không phải là các giải thưởng, mà là tác động xã hội mà mô hình mang lại. Hiện HTX Nông nghiệp Tà Đảnh tạo việc làm ổn định cho 50 lao động địa phương, trong đó 80% là phụ nữ Khmer - những người trước đây chủ yếu làm việc thời vụ, thu nhập bấp bênh. “Điều khiến tôi hạnh phúc nhất là mỗi người phụ nữ Khmer ở quê mình có thể tự chủ hơn, tự tin hơn nhờ công việc này”, chị Nương nói.
Không dừng ở đó, chị còn mở các buổi hướng dẫn miễn phí cho phụ nữ nông thôn muốn tự trồng nấm tại nhà, giúp họ có nguồn thực phẩm sạch dùng cho gia đình, đồng thời hình thành mạng lưới sản xuất nấm quy mô nhỏ, gắn kết cộng đồng.
Trong bối cảnh nông nghiệp Việt Nam đối mặt với biến đổi khí hậu, mô hình của HTX Nông nghiệp Tà Đảnh cho thấy một hướng đi mới, bền vững, khi vừa tận dụng phụ phẩm nông nghiệp, vừa ứng dụng công nghệ năng lượng tái tạo, vừa tạo sinh kế cho người yếu thế. Hành trình của chị Nương là minh chứng rằng nông nghiệp không hề lỗi thời, nếu được đầu tư đúng cách, kết hợp tri thức và công nghệ, những người làm nông nghiệp hoàn toàn có thể mang lại sự thịnh vượng cho bản thân và cả cộng đồng.