Kể từ năm 2021, NHNN đã áp dụng chính sách hạn chế cấp tiền mới cho các ngân hàng, đặc biệt là các mệnh giá dưới 10.000 nhằm kiểm soát nguồn cung tiền mặt, giảm chi phí in ấn và hạn chế các hành vi lợi dụng đổi tiền trong dịp Tết. Cùng với đó, cơ quan chức năng tăng cường tuyên truyền về các quy định pháp luật liên quan đến việc đổi tiền, giúp người dân nâng cao nhận thức và giảm thiểu các hành vi vi phạm.
Trong khi các ngân hàng đang giới hạn việc đổi tiền lẻ, thì tại thị trường “chợ đen online”, khách hàng muốn đổi bao nhiêu tiền lẻ, tiền mới cũng có. Những ngày cận Tết Nguyên đán Ất Tỵ 2025, dịch vụ đổi tiền lẻ càng nhộn nhịp trên các “chợ” zalo, facebook..., với đầy đủ các mệnh giá. Riêng về nội dung đổi tiền lẻ, có đến cả trăm bài viết mỗi ngày với đủ lời mời chào hấp dẫn như “tiền thật”, “tiền mới”, “giá rẻ nhất thị trường”…, mức phí từ 1 đến 15% trên tổng số tiền cần đổi.
Cụ thể, với các loại tiền mới với mệnh giá cao như 100.000 đồng, 200.000 đồng, 500.000 đồng, mức phí đổi là 3 - 5%. Đối với mệnh giá 10.000 đồng - 20.000 đồng - 50.000 đồng, phí đổi dao động từ 6 - 8%. Như vậy, mức phí đổi tiền đã tăng 1-2% so với dịp Tết Nguyên đán năm ngoái.
Bên cạnh dịch vụ đổi tiền mới, tiền lẻ, trên mạng còn rao bán cả tiền lì xì, tiền độc, tiền hiếm, ngoại tệ của nhiều nước. Nhiều chủ tài khoản rao bán các loại tiền may mắn như cặp tiền xu Úc rắn mạ vàng, bạc kèm túi gấm đỏ có giá 80.000 đồng/cặp; tiền xu Phật tổ Như Lai có giá 60.000 đồng/xu; tiền xu Hồng Kông thần tài mạ vàng giá 60.000 đồng/xu…
Một lãnh đạo NHNN cho biết, theo quy định, việc đổi tiền cũ sang tiền mới chỉ được thực hiện khi đồng tiền bị rách, nát hoặc không đủ điều kiện lưu thông. Việc rao đổi tiền mới, tiền lẻ lấy phí là vi phạm pháp luật, vi phạm quy định của NHNN.
Trên thực tế, năm nào NHNN cũng có văn bản chỉ đạo, yêu cầu cán bộ ngân hàng không được trực tiếp hoặc gián tiếp tiếp tay cho những đối tượng đổi tiền mới hưởng chênh lệch giá. Những hành vi vi phạm sẽ bị xử lý nghiêm.
Theo Nghị định 88/2019/NÐ-CP xử phạt vi phạm quy định về quản lý tiền tệ và kho quỹ, việc đổi tiền lẻ kiếm lời ăn phí chênh lệch là hành vi trái pháp luật, có thể bị phạt tiền. Cụ thể, điểm a, khoản 5, Ðiều 30 của Nghị định 88/2019/NÐ-CP quy định: “Phạt tiền từ 20 đến 40 triệu đồng đối hành vi vi phạm thực hiện đổi tiền không đúng quy định của pháp luật”.
Ðây là mức phạt tiền áp dụng đối với cá nhân, trong khi mức phạt tiền đối với tổ chức có cùng một hành vi vi phạm bằng 2 lần mức phạt tiền đối với cá nhân, tức từ 40 đến 80 triệu đồng (điểm b, Khoản 3, Ðiều 3, Nghị định 88/2019/NÐ-CP).
Cách thức đổi tiền lẻ, tiền mới dịp cận Tết Nguyên đán khiến người đổi tiền có nguy cơ bị lừa rất cao. Phần lớn các tài khoản quảng cáo đổi tiền qua mạng không có thông tin, địa chỉ cụ thể, rõ ràng. Trong khi đó, người đổi tiền phải chuyển trước một khoản tiền đặt cọc.
Cục An toàn thông tin (Bộ Thông tin và Truyền thông) khuyến cáo, người dân không đổi tiền qua mạng xã hội để tránh trở thành “con mồi” tiếp tay cho các hành vi lừa đảo. Thực tế, đã có nhiều người giao dịch đổi tiền mới, nhưng số tiền nhận lại không đủ như cam kết, thậm chí là tiền giả.
Có trường hợp người dân chuyển khoản xong thì chủ tài khoản trang mạng xã hội chặn liên lạc và “bùng” tiền cọc. Nhưng vì số tiền không quá lớn và cũng không biết tìm đến đâu để có thể lấy lại được tiền, nên những người bị “sập bẫy” các chiêu lừa đảo đổi tiền đều xem như “xui”, không trình báo các cơ quan chức năng vì sợ bị truy cứu trách nhiệm.
Phó thống đốc thường trực NHNN, ông Đào Minh Tú cho biết, các năm qua, việc hạn chế in tiền lẻ mới giúp ngân sách tiết kiệm được 3.500 tỷ đồng, do đó chủ trương của NHNN là tiếp tục hạn chế in tiền mệnh giá nhỏ. NHNN chi nhánh các địa phương cũng được yêu cầu chủ động cân đối, xây dựng kế hoạch thu - chi tiền mặt để đáp ứng nhu cầu thanh toán trong nền kinh tế, tiếp quỹ ATM, chi lương, chi bảo hiểm xã hội, chi cho siêu thị, trung tâm thương mại.
NHNN cũng khuyến cáo người dân thận trọng, cân nhắc kỹ trước khi mua các loại tiền độc, lạ. Các loại tiền này chỉ nên được dùng với mục đích sưu tầm, nếu mua nhầm tiền giả mà dùng để giao dịch, mua bán là hành vi vi phạm pháp luật.
Theo Thông tư 25/2013/TT-NHNN quy định hoạt động thu, đổi tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông của NHNN, chỉ có những tổ chức được Nhà nước cho phép mới được hoạt động đổi tiền, bao gồm NHNN, NHNN chi nhánh, Sở giao dịch NHNN, tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, kho bạc nhà nước. Ngoài các đơn vị này, mọi hoạt động đổi tiền của cá nhân, tổ chức khác đều là bất hợp pháp.