Tính đến ngày 31/12/2016, hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam bao gồm 4 ngân hàng thương mại nhà nước (ngoài Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chưa thực hiện cổ phần hóa là 3 ngân hàng thương mại cổ phần đã được Ngân hàng Nhà nước mua lại với giá 0 đồng), cùng với 31 ngân hàng thương mại cổ phần.
Đây là kết quả thực hiện Quyết định số 254/QĐ-TTg ngày 1/3/2012 của Thủ tướng phê duyệt đề án "Cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng giai đoạn 2011 - 2015" nhằm tập trung lành mạnh hóa tình trạng tài chính và củng cố năng lực hoạt động của các tổ chức tín dụng đã được khởi động ngay từ cuối năm 2011.
TS. Vũ Đình Ánh, Chuyên gia kinh tế
Ngay những ngày đầu năm 2017, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Lê Minh Hưng đã tiếp tục khẳng định nhiệm vụ tái cơ cấu ngân hàng là trọng tâm của toàn ngành trong năm 2017. Chắc chắn đây sẽ là năm ghi nhận những nỗ lực của ngành ngân hàng để vượt qua không ít thách thức.
Xử lý dứt điểm ngân hàng yếu kém
Ngân hàng Nhà nước cần xử lý dứt điểm các ngân hàng thương mại yếu kém, mà số đối tượng không chỉ là 3 ngân hàng thương mại “không đồng” (Ocean Bank, GP Bank và VNCB), bởi trong danh sách này có thể điểm thêm 2 ngân hàng thương mại nữa là DongA Bank và Sacombank sau sáp nhập với PNB.
Ngoài ra, một trường hợp đã được dự tính có thể thực hiện ngay trong năm 2017 là sáp nhập Ngân hàng thương mại cổ phần Xăng dầu Petrolimex (PGBank) vào VietinBank.
Thương vụ này đã được đại hội đồng cổ đông hai bên thông qua từ tháng 4/2015 và trong thực tế, VietinBank cũng đã hỗ trợ PGBank thực hiện đề án tái cơ cấu để trình Ngân hàng Nhà nước và Chính phủ phê duyệt.
Việc xử lý các ngân hàng thương mại yếu kém đang gặp phải những khó khăn lớn, trong đó nổi cộm nhất là nguồn lực tài chính để xử lý dứt điểm và vướng mắc trong cơ cấu lại các nhà băng với các vụ án đang và sẽ khởi tố có liên quan
Việc xử lý các ngân hàng thương mại yếu kém này đang gặp phải những khó khăn lớn, trong đó nổi cộm nhất là nguồn lực tài chính để xử lý dứt điểm và vướng mắc trong cơ cấu lại các nhà băng với các vụ án đang và sẽ khởi tố có liên quan. Ngân hàng Nhà nước đang phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng, nhất là phối hợp với Bộ Tài chính, Ủy ban Chứng khoán, Tòa án và Viện Kiểm sát các cấp để có nguồn lực tài chính xử lý theo đúng nguyên tắc vừa bảo vệ lợi ích hợp pháp của tất cả các bên liên quan, vừa đảm bảo giữ an toàn hệ thống.
Cần sớm phê duyệt đề án tổng thể tái cơ cấu
Việc sớm phê duyệt Đề án tái cơ cấu và xử lý nợ xấu giai đoạn 2016 - 2020 nhằm cơ cấu lại hệ thống ngân hàng đóng vai trò quan trọng giúp các ngân hàng thương mại chủ động cơ cấu lại, tăng cường quản trị rủi ro trong bối cảnh tiếp tục mở rộng tín dụng và nâng cao khả năng cạnh tranh của mỗi nhà băng, cũng như của toàn bộ hệ thống.
Các nhóm giải pháp cơ cấu lại tổ chức tín dụng được phân chia tương ứng với từng nhóm ngân hàng thương mại cụ thể như nhóm ngân hàng thương mại do Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ, nhóm ngân hàng thương mại cổ phần, nhóm công ty tài chính và cho thuê tài chính, nhóm tổ chức tín dụng nước ngoài...
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam khẳng định một trong những nguyên tắc cốt lõi trong quá trình cơ cấu lại hệ thống là bảo đảm quyền lợi của người gửi tiền. Do đó, hình thức và biện pháp cơ cấu lại sẽ phù hợp với đặc điểm của từng tổ chức tín dụng và phù hợp với cơ chế thị trường, bảo đảm thận trọng, giữ vững sự ổn định, an toàn cho hệ thống.
Chống lại tình trạng sở hữu chéo
Ngay trong năm 2017, Ngân hàng Nhà nước dự định sẽ kiên quyết kiểm soát một cách chặt chẽ để chống lại vấn nạn “sở hữu chéo” trong hệ thống ngân hàng thương mại. Nhằm ngăn chặn kịp thời hiện tượng thao túng, thôn tính nhà băng thông qua sử dụng vốn “ảo”, Ngân hàng Nhà nước sẽ buộc các tổ chức, cá nhân khi mua cổ phần ngân hàng phải chứng minh được nguồn thu nhập hợp pháp, hợp lệ, phải dùng nguồn tiền thật, không được sử dụng vốn vay.
Nếu tổ chức, cá nhân nào vi phạm sẽ bị cấm vĩnh viễn không được tham gia điều hành quản trị ngân hàng, đồng thời nghiêm túc thực hiện công khai hóa các thông tin liên quan đến các nhóm quản trị ngân hàng thương mại.
Chống sở hữu chéo trong ngân hàng thương mại là việc làm cần thiết và cấp bách song không hề dễ dàng, vì những chiếc vòi bạch tuộc “sở hữu chéo”, “sở hữu ảo” đã vươn đến một bộ phận đáng kể không chỉ nhà băng mà còn tới cả các định chế tài chính, các tập đoàn kinh tế lớn thuộc khu vực kinh tế Nhà nước, cũng như ngoài Nhà nước trong thời gian tương đối dài, với các quan hệ tài chính phức tạp không dễ kiểm soát.
Tạo hành lang pháp lý rõ ràng
Những nội dung ngăn chặn “sở hữu chéo” nêu trên sẽ được luật hóa trong một văn bản dự định gọi là Luật Hỗ trợ tái cơ cấu các ngân hàng và xử lý nợ xấu.
Theo dự thảo luật này, những vấn đề để cơ cấu lại các ngân hàng chưa có quy định của luật sẽ được luật hóa để có hành lang pháp lý rõ ràng, có công cụ để hệ thống ngân hàng thuận lợi trong việc thực hiện đề án cơ cấu lại.
Đặc biệt, hàng loạt vướng mắc tồn tại trong quy định pháp luật hiện hành sẽ được đưa vào trong luật này để tháo gỡ các khó khăn khi xử lý nợ xấu, như các quy định liên quan đến thu giữ tài sản bảo đảm để đảm bảo quyền lợi của người cho vay.
Mục tiêu đến năm 2020, có ít nhất 12 - 15 ngân hàng áp dụng thành công Basel II
Thách thức lớn nhất là quy trình dự thảo, thảo luận và ban hành Luật có thể chiếm nhiều thời gian và công sức trong khi sự đồng thuận và phối hợp giữa các cơ quan chức năng trong xử lý nợ xấu cũng không thể sớm đạt được.
Theo đó, quy trình soạn thảo luật cần được đổi mới không chỉ nhằm đảm bảo đúng tiến độ mà quan trọng hơn là nội dung của luật đáp ứng tốt yêu cầu đồng bộ và khả thi.
Thay đổi nhận thức về quyền xử lý tài sản đảm bảo
Để tháo nút thắt về xử lý nợ xấu cả ở hiện tại và tương lai, cần thống nhất được nhận thức của toàn xã hội về quyền xử lý tài sản đảm bảo của ngân hàng thương mại.
Quyền xử lý tài sản đảm bảo được thực thi một cách nhanh chóng, hiệu quả và hiệu lực khi và chỉ khi nhận thức về quyền, lợi ích và nghĩa vụ của tất cả các bên liên quan trong quan hệ tín dụng ngân hàng được xác lập một cách đúng đắn, dựa trên những cơ sở pháp lý khả thi, phù hợp với điều kiện thực tế ở Việt Nam, đồng thời tiệm cận với thông lệ và chuẩn mực quốc tế.
Để quyền xử lý tài sản bảo đảm của tổ chức tín dụng/ngân hàng thương mại được thực thi có hiệu lực và hiệu quả, vấn đề này cần được nhận thức một cách xuyên suốt và nhất quán là không chỉ bảo vệ lợi ích của người cho vay, mà còn bảo vệ cả lợi ích của người đi vay và cao hơn nữa là bảo vệ lợi ích của cả nền kinh tế.
Theo Công ty Quản lý tài sản các tổ chức tín dụng (VAMC), ngoài rào cản về nguồn lực tài chính để mua và xử lý nợ xấu thì những quy định pháp lý chưa phù hợp với thực tiễn cũng khiến Công ty lúng túng, không thể đẩy nhanh tiến trình xử lý nợ xấu đã mua.
Chính vì vậy, cần sớm hoàn thiện cơ sở pháp lý liên quan đến hoạt động của VAMC nói chung, đến hoạt động mua bán và xử lý nợ xấu của VAMC nói riêng, cụ thể là sửa đổi Thông tư 19/2013/TT-NHNN phù hợp với Nghị định 34/2015/NĐ-CP quy định sửa đổi bổ sung một số điều của Nghị định 53/2013/NĐ-CP về thành lập, tổ chức và hoạt động của VAMC.
Trong đó, quan trọng nhất là hợp lý hóa quy trình thủ tục xử lý tài sản đảm bảo, tài sản thế chấp liên quan đến những khoản nợ xấu mà tổ chức tín dụng đã bán cho VAMC, kể cả quy trình thủ tục khởi kiện và thi hành án dân sự trong lĩnh vực tín dụng ngân hàng.
Rõ ràng, muốn xử lý nợ xấu nhanh, dứt điểm và hiệu quả, không thể chỉ trông chờ vào nỗ lực của riêng ngành ngân hàng mà còn cần sự tham gia tích cực của các tổ chức, đơn vị có liên quan, từ hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, quy trình thủ tục đến thực thi pháp luật liên quan đến tín dụng ngân hàng, đặc biệt là vấn đề xử lý tài sản đảm bảo, tài sản thế chấp.
Ngân hàng Nhà nước nên đóng vai trò đầu mối phối hợp với các bộ ngành có liên quan như Bộ Tư pháp, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Xây dựng để chỉnh sửa các quy định từ Bộ luật Dân sự, Luật Đất đai, Luật Nhà ở đến các văn bản hướng dẫn dưới luật, nhằm đẩy nhanh tiến độ xử lý tài sản đảm bảo, tài sản thế chấp, góp phần giải quyết dứt điểm nợ xấu, đảm bảo quyền và nghĩa vụ hợp pháp của chủ nợ và người vay nợ.
Tăng cường xử lý nợ xấu
Ngân hàng Nhà nước đã và đang tăng cường xử lý nợ xấu gắn với cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng. Theo đó, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước đã ban hành Chỉ thị 02 về xử lý nợ xấu và cơ cấu lại các tổ chức tín dụng trong năm 2017.
Cơ quan này sẽ tập trung chỉ đạo các ngân hàng thương mại tăng cường công tác cơ cấu lại tổ chức tín dụng, đẩy mạnh xử lý nợ xấu, nâng cao năng lực thể chế cho các tổ chức tín dụng và cải thiện công tác thanh tra giám sát.
Điểm quan trọng nhất là rà soát lại các văn bản pháp quy, dần hình thành một thị trường mua bán nợ xấu với hạt nhân là VAMC. Đến lượt mình, VAMC cần nâng cao vai trò thông qua việc cơ cấu lại công ty, tăng vốn điều lệ, mở rộng và tăng khả năng hoạt động để có thể hỗ trợ các tổ chức tín dụng mua bán nợ theo nguyên tắc thị trường.
Tiếp cận các chuẩn mực quốc tế
Hiệp ước Basel II đang được triển khai có chọn lọc tại 10 ngân hàng thương mại Việt Nam bao gồm Vietcombank, VietinBank, BIDV, VPBank, VIB, MaritimeBank, Sacombank, MB, ACB và Techcombank với thời hạn dự định áp dụng Basel II là ngày 1/9/2017. Theo đó, nhu cầu tăng vốn để đảm bảo hệ số CAR là rất cấp bách và không dễ dàng.
Tuy Ngân hàng Nhà nước đã rất thận trọng thực hiện lộ trình triển khai Basel II và mới chỉ tập trung chủ yếu vào yêu cầu về vốn, hầu như chưa đề cập đến vấn đề công khai minh bạch thông tin, song nhiều khả năng cả 10 ngân hàng thí điểm áp dụng Basel II sẽ chỉ “cơ bản đáp ứng các yêu cầu của Basel II” vào cuối năm 2018 và mục tiêu đến năm 2020 là các ngân hàng thương mại có mức vốn tự có theo chuẩn mực của Basel II, trong đó có ít nhất 12 - 15 ngân hàng áp dụng thành công Basel II.
Ngày 30/12/2016, Ngân hàng Nhà nước đã ban hành Thông tư 41/2016/TT-NHNN quy định về tỷ lệ an toàn vốn đối với các ngân hàng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, có hiệu lực vào năm 2020.
Thách thức lớn nhất trong tăng vốn đáp ứng Basel II lại là Vietcombank với vốn điều lệ tính đến 31/12/2016 là 26.650 tỷ đồng, BIDV với vốn điều lệ tương ứng là 34.187,2 tỷ đồng và VietinBank lớn nhất với 37.234 tỷ đồng vốn điều lệ, trong khi nhóm ngân hàng thương mại cổ phần có khả năng đáp ứng tốt hơn do đã có hệ số CAR cao hơn đáng kể so với mức quy định.
