Để phù hợp với tính chất đặc thù của các vi phạm trên TTCK, điểm mới đầu tiên là dự thảo luật sửa đổi hình phạt đối với 3 tội danh đã được quy định trong Bộ luật Hình sự hiện hành gồm: tội cố ý công bố thông tin sai lệch hoặc che giấu sự thật trong hoạt động chứng khoán, tội sử dụng thông tin nội bộ để mua bán chứng khoán và tội thao túng giá chứng khoán, theo hướng tăng hình phạt tiền. Trong đó, mức phạt tiền cao nhất được đề xuất lên tới 10 tỷ đồng, áp dụng đối với pháp nhân phạm tội sử dụng thông tin nội bộ để mua bán chứng khoán có tính chất nghiêm trọng.
Việc tăng cường áp dụng chế tài hình sự, không phải theo hướng áp dụng phổ biến hơn hình phạt tù, thay vào đó là tăng hình phạt tiền như dự thảo được nhiều đại biểu Quốc hội, cũng như chuyên gia trong lĩnh vực chứng khoán ủng hộ. Bởi với đặc thù vi phạm trong lĩnh vực chứng khoán, một trong những yếu tố quan trọng nhất khi xử lý vi phạm là buộc đối tượng phạm tội khắc phục hậu quả gây hại cho các đối tượng có liên quan bằng chính các khoản thu lợi bất chính do hành vi phạm tội mà có. Điều này vừa có tính chất răn đe đối tượng vi phạm, vừa giảm thiểu thiệt hại cho các bên bị hại.
Điểm mới khác là dự thảo luật bổ sung tội danh trong lĩnh vực chứng khoán, đó là tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán. Theo đó, người nào làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán thu lợi bất chính, hoặc gây thiệt hại vật chất cho NĐT với số tiền từ 1 tỷ đồng đến dưới 3 tỷ đồng, thì bị phạt tiền từ 500 triệu đồng đến 2 tỷ đồng, hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm. Tùy tính chất, mức độ vi phạm, người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 50 - 250 triệu đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề, hoặc làm công việc nhất định từ 1 - 5 năm.
Thời gian qua, các hành vi vi phạm về phát hành chứng khoán diễn ra khá tinh vi, phức tạp. Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đã có nhiều nỗ lực trong áp dụng các chế tài hành chính để xử lý các đối tượng vi phạm, nhưng mức độ răn đe còn hạn chế. Do đó, nếu chế tài hình sự như trên được Quốc hội thông qua và áp dụng trong thời gian tới, nhà quản lý sẽ có thêm công cụ để đấu tranh có hiệu quả, có tính răn đe cao hơn với các hành vi vi phạm.
Một điểm mới nổi bật trong dự thảo luật là Ban soạn thảo đề xuất quy trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân, trong đó có nội dung: pháp nhân nào phạm vào 3 tội danh hiện hành trong lĩnh vực chứng khoán, thì đối mặt với khả năng bị truy trách nhiệm hình sự.
Nếu như trong thời gian ban đầu, còn nhiều ý kiến trái chiều về đề xuất quy trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân, thì gây đây, các ý kiến ủng hộ gia tăng. Báo cáo 497/BC-CP của Chính phủ trình Quốc hội về kết quả lấy ý kiến nhân dân về dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi) cho thấy, đa số ý kiến các bộ, ngành và địa phương tán thành việc quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân.
Cụ thể, có 27/30 bộ, ngành, cơ quan, tổ chức Trung ương và 63/63 HĐND cấp tỉnh tán thành bổ sung quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân. Trên thế giới, hiện có 116 quốc gia, trong đó có 6 nước ASEAN quy định về trách nhiệm hình sự pháp nhân.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng tán thành bổ sung quy định về trách nhiệm hình sự của pháp nhân, vì quy định này không chỉ bảo đảm sự thống nhất chung của hệ thống pháp luật, mà còn nhằm thực thi các cam kết của Việt Nam trong các điều ước quốc tế, bảo đảm công bằng giữa pháp nhân Việt Nam ở nước ngoài và pháp nhân nước ngoài tại Việt Nam...
“Một số luật đã quy định về trách nhiệm pháp nhân”
Ông Uông Chu Lưu, Phó Chủ tịch Quốc hội
Vấn đề trách nhiệm hình sự của pháp nhân trong lĩnh vực chứng khoán, phải tính đến cơ sở lý luận, thực tế, yêu cầu đấu tranh phòng chống tội phạm và công ước, điều ước quốc tế mà Việt Nam đã tham gia. Trong các lĩnh vực khác, luật pháp hiện hành của chúng ta đã quy định về trách nhiệm của pháp nhân, như tại Luật Phòng chống khủng bố, Luật Phòng chống rửa tiền. Trong pháp luật hành chính, chúng ta đã quy định lỗi của cá nhân và cả tập thể của cơ quan, tổ chức trong lỗi hành chính. Giữa hành chính và hình sự chỉ khác nhau ở chỗ tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi vi phạm pháp luật. Nếu nghiêm trọng là xử lý hình sự, còn ít nghiêm trọng thì xử lý hành chính.
“Cần xem xét yếu tố ý chí của pháp nhân”
Ông Lê Đông Phong, Đại biểu Quốc hội, Giám đốc Công an TP. HCM
Khi xác định trách nhiệm hình sự của pháp nhân, cần xem xét yếu tố ý chí của pháp nhân, căn cứ vào các quy định của pháp nhân đối với trách nhiệm của các chủ thể khác nhau trong pháp nhân đó. Trong đó, chủ yếu xác định mối quan hệ và trách nhiệm cụ thể của HĐQT hay HĐTV với Ban tổng giám đốc, hoặc đại diện pháp luật của pháp nhân. Vấn đề này cần phải quy định chặt chẽ trong luật để thống nhất về nhận thức và áp dụng pháp luật. Đây là một vấn đề sẽ có giá trị thiết thực trong thực tiễn áp dụng pháp luật.
