Rào cản kinh tế số
Những con số đáng lưu tâm tại Báo cáo “Dòng chảy dữ liệu xuyên biên giới: Rà soát các quy định pháp luật liên quan và cơ hội ngành nghề chính ở 5 nền kinh tế châu Á: Ấn Độ, Indonesia, Nhật Bản, Phillippines và Việt Nam” cho thấy, việc thắt chặt quản lý dữ liệu xuyên biên giới theo quy định tại Nghị định số 72/2013/NĐ-CP về quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin trên mạng có thể khiến GDP thực tế của Việt Nam giảm 0,24% trong trung và dài hạn, do tác động kìm hãm sự phát triển kinh tế số.
Báo cáo này cũng dẫn kết quả từ một nghiên cứu trước đó cho thấy, mức thiệt hại cụ thể từ việc hạn chế dòng dữ liệu xuyên biên giới tới nền kinh tế Việt Nam ước tính có thể lên tới giá trị tương đương 1,7% GDP, 3,1% đầu tư trong nước và tổn thất 1,5 tỷ USD giá trị phúc lợi tiêu dùng.
Bà Lim May Ann, Giám đốc điều hành Hiệp hội Điện toán đám mây châu Á (ACCA) phân tích, nghiên cứu trên cho thấy, mặc dù là quốc gia có rất nhiều cơ hội phát triển kinh tế số, song khung pháp lý của Việt Nam về các luồng dữ liệu xuyên biên giới là “chưa mở”, đôi khi còn hạn chế sự phát triển kinh tế số.
Dường như tư duy quản lý truyền thống là “không quản được thì cấm” lại đang len lỏi vào việc quản lý hệ thống kinh tế số, vốn đòi hỏi phải có một tư duy quản lý hiện đại hơn nhiều
- TS. Nguyễn Đình Cung
Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM)
Điển hình là các quy định pháp lý trong hệ thống luật pháp yêu cầu phải có máy chủ ở trong nước để hỗ trợ yêu cầu kiểm tra của các cơ quan quản lý nhà nước theo Nghị định 72/2013/NĐ - CP và các yêu cầu kiểm soát nội dung trong Thông tư số 38/2016/TT - BTTTT của Bộ Thông tin và Truyền thông hướng dẫn thực hiện Nghị định 72/2013/NĐ - CP. Bên cạnh đó, các chính sách liên quan đến thuế xuyên biên giới có xu hướng trở nên nghiêm ngặt hơn, chẳng hạn việc quản lý chặt chẽ dịch vụ đặt xe và các cơ sở đặt khách sạn trực tuyến.
“Những yêu cầu quản lý quá chặt chẽ này có thể tạo ra thách thức đối với các nhà cung cấp dịch vụ dữ liệu xuyên biên giới, khiến nhà đầu tư phải cân nhắc kỹ lưỡng việc tham gia vào thị trường Việt Nam. Hơn nữa, điều này có thể ảnh hưởng đến doanh nghiệp có nhu cầu sử dụng các công cụ và dịch vụ được cung cấp bởi các công ty cung cấp dịch vụ dữ liệu xuyên biên giới và dịch vụ điện toán đám mây quốc tế, vốn đóng vai trò quan trọng trong việc gia tăng sự phát triển của doanh nghiệp số tại Việt Nam”, bà Lim lý giải.
Một vấn đề khác khiến nhiều doanh nghiệp quan ngại là việc cơ quan quản lý đang cân nhắc các phương thức quản lý dữ liệu xuyên biên giới thông qua việc yêu cầu phải địa phương hóa dữ liệu để đảm bảo quyền riêng tư và an ninh quốc gia. Bà Lim cho rằng, hoàn toàn có các lựa chọn giải pháp chính sách hiệu quả và thiết thực hơn cho việc đảm bảo các yêu cầu trọng yếu này, thông qua việc ứng dụng mã hóa dữ liệu để đảm bảo độ bảo mật thông tin và an ninh quốc gia.
“Khi dữ liệu được mã hóa để đảm bảo độ bảo mật và quyền riêng tư, ngay cả các công ty điều hành cũng hoàn toàn không có quyền truy cập các thông tin được lưu trữ bên trong. Điều này có thể giúp đảm bảo an toàn thông tin thay cho việc yêu cầu địa phương hóa dữ liệu không đảm bảo tối đa yêu cầu bảo mật thông tin, thậm chí còn khiến mục tiêu Chính phủ đặt ra khó có thể đạt được”, đại diện ACCA chia sẻ.
Theo bà Lim, các nhà cung cấp dịch vụ quốc tế đang theo dõi sát sao cách tiếp cận của Việt Nam đối với vấn đề này. Nếu các quy định mới yêu cầu doanh nghiệp phải đi ngược lại chính sách nội bộ của họ về bảo vệ quyền riêng tư của người dùng hoặc phải chịu thêm các chi phí đáng kể khác do các yêu cầu về địa phương hóa dữ liệu, thì một số công ty sẽ cân nhắc rời khỏi thị trường Việt Nam.
Thay đổi tư duy không quản được thì cấm
Theo ông Mai Liêm Trực, nguyên Thứ trưởng thường trực Bộ Bưu chính Viễn thông, cơ sở hạ tầng viễn thông, Internet của Việt Nam đã phát triển tương đương với các quốc gia trong khu vực và thế giới. Do giá cả dịch vụ Internet được đánh giá là ở mức phù hợp, thuận tiện cho người dân sử dụng nên hiện nay, Việt Nam đứng trong số những quốc gia có lượng người sử dụng Internet cao trên thế giới, với trên 50% dân số.
Đây là nền tảng rất thuận lợi để phát triển kinh tế số tại Việt Nam trong bối cảnh thế giới đang chạy đua trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Vì vậy chính sách quản lý cần theo kịp tư duy thúc đẩy phát triển.
“Nếu quá lo lắng việc bảo vệ dữ liệu cá nhân, an toàn thông tin mạng mà dẫn tới tính cả việc quản lý chặt chẽ quá mức dữ liệu xuyên biên giới sẽ tạo ra nhiều rào cản hạn chế sự phát triển, nhất là ảnh hưởng trực tiếp tới nền kinh tế số vốn dựa hoàn toàn trên luồng dữ liệu”, ông Trực nói và cho biết thêm, Luật An ninh mạng đang trình Quốc hội có nhiều điểm bất hợp lý tương tự như Luật An toàn thông tin mạng đã được ban hành trước đây.
“Nếu Luật An ninh mạng được thông qua như dự thảo hiện nay thì khả năng tiếp cận và mở rộng các cơ hội từ cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 để thúc đẩy kinh tế số phát triển sẽ ngày càng trở nên xa vời và khó thực hiện”, ông Trực nhấn mạnh.
Mặt khác, theo ông Vũ Thế Bình, Tổng thư ký Hiệp hội Internet Việt Nam, việc quản lý và kiểm soát dữ liệu xuyên biến giới là điều hoàn toàn không khả thi bởi nó đòi hỏi chi phí rất lớn, đặt ra rất nhiều nhiều thách thức, đi ngược lại xu thế chung của thế giới.
“Giờ đây, mọi ứng dụng phần mềm đều có thể được mã hóa để đảm bảo tính bảo mật và được đưa lên môi trường điện toán đám mây với việc truy cập và sử dụng qua mạng Internet. Hầu như không có quốc gia nào có thể kiểm soát được dữ liệu xuyên biên giới này bởi rất tốn kém và khó thực hiện”, ông Bình lý giải.
Đứng ở góc độ quản lý, nguyên Bộ trưởng Bộ Thương mại Trương Đình Tuyển cũng cho rằng, quản lý phải đi sau, phục vụ cho kinh tế số phát triển, chứ không đưa ra những chính sách “cản trở”. Đặc biệt, để kinh tế số phát triển, đóng góp nhiều hơn vào tăng trưởng, nhà nước cần đóng vai trò là một cơ quan thúc đẩy sự phát triển, thay vì chỉ đóng vai trò quản lý rủi ro.
Đồng quan điểm, TS. Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) băn khoăn, dường như tư duy quản lý truyền thống là “không quản được thì cấm” lại đang len lỏi vào việc quản lý hệ thống kinh tế số, vốn đòi hỏi phải có một tư duy quản lý hiện đại hơn nhiều.
“Chính sách kinh tế số thuận lợi không chỉ tạo điều kiện cho kinh tế số phát triển mà còn tạo cơ hội để công nghệ và nền kinh tế Việt Nam nhanh chóng đuổi kịp khu vực và thế giới. Tư duy quản lý cũ theo kiểu không quản được thì cấm sẽ triệt tiêu cơ hội phát triển này của nền kinh tế”, ông Cung khuyến cáo và cho rằng, chính sách quản lý dữ liệu xuyên biên giới cần hài hòa vừa đáp ứng mục tiêu an ninh ninh quốc gia, bảo mật thông tin, vừa phải phù hợp thông lệ quốc tế, không đi ngược xu thế chung của thời đại.
Đặc biệt, cần tránh việc áp đặt tư duy quản lý theo kiểu truyền thống tạo rào cản hạn chế sự phát triển nền kinh tế số mà ngược lại, quản lý phải thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh, tạo cơ hội cho sản xuất kinh doanh phát triển.
Cần một cách nhìn thận trọng về môi trường an toàn mạng
Theo kết quả nghiên cứu của ACCA, với việc khai thác tối đa hiệu quả ứng dụng công nghệ thông tin như sử dụng điện toán đám mây, thanh toán điện tử và các công nghệ thông minh thúc đẩy kinh doanh và tham gia vào thương mại xuyên biên giới, các doanh nghiệp trong nước có thể thúc đẩy kinh doanh một cách rất hiệu quả không phân biệt quy mô.
Bên cạnh đó, dòng chảy dữ liệu xuyên biên giới sẽ giúp tăng năng suất và cơ hội kinh doanh cho tất cả các ngành nghề của nền kinh tế. Chẳng hạn, ngành logistic có thể sử dụng công nghệ Google Maps kết hợp với công nghệ đám mây để tối ưu hóa tuyến đường và liên lạc cho khách hàng tại Việt Nam; nhiều doanh nghiệp phát triển kinh tế số như ViCare, các công ty khởi nghiệp, các doanh nghiệp nhỏ và vừa, thậm chí là các hợp tác xã như tại xã Nhân Hậu, tỉnh Nam Định đã ứng dụng công nghệ để quảng bá sản phẩm cá kho và từ đó tăng doanh thu lên 50% trong thời gian ngắn… Thực tế, việc sử dụng dịch vụ đám mây tiên tiến cho phép mở rộng hoạt động kinh doanh nhanh chóng với chi phí kinh doanh thấp nhất.
Nhìn tổng thể, tính toán của hiệp hội này cho thấy, Việt Nam có thể nâng mức tăng trưởng GDP lên 1% với mỗi 20% tỷ trọng đầu tư xã hội được sử dụng vào công nghệ thông tin trong bối cảnh Internet di động ước tính chiếm tỷ trọng 6,2% trong GDP và 3,2% tổng số việc làm trong giai đoạn 2015 -2020. Đây là cơ sở nền tảng khả thi cho mục tiêu của Chính phủ đặt ra là hướng đến chi tiêu thương mại điện tử cá nhân đạt 350 USD/người/năm, doanh thu B2C lên tới 10 tỷ USD và chiếm 5% tổng chi tiêu bán lẻ toàn xã hội.
Để thực hiện được mục tiêu này đòi hỏi cần có luồng dữ liệu tự do vào quốc gia được cung cấp bởi các doanh nghiệp quốc tế và họ có thể được sử dụng luồng dữ liệu này để cung cung cấp các dịch vụ và công cụ. Vì vậy, để tận dụng khai thác tối đa hiệu quả từ nguồn tài nguyên kinh tế số vô tận, ACCA cho rằng, Chính phủ Việt Nam cần có một cách tiếp cận thận trọng để đảm bảo rằng việc xây dựng một môi trường an toàn mạng không vô tình hạn chế và kìm hãm tiềm năng phát triển của nền kinh tế kỹ thuật số nói riêng và kinh tế Việt Nam nói chung.