WB: Công thức "ba cộng một" và cơ hội của Việt Nam trong đổi mới sáng tạo

Bà Mariam J. Sherman, Giám đốc Ngân hàng Thế giới (World Bank) tại Việt Nam, Campuchia, Lào phát biểu tại Diễn đàn “Thúc đẩy đổi mới sáng tạo, phát triển các ngành công nghệ chiến lược”.

"Đó là nguồn nhân lực trẻ và tài năng. Nền tảng kinh tế vĩ mô vững chắc. Một vị trí chiến lược trong hành lang tăng trưởng của châu Á và một khả năng học hỏi và thích ứng đã được chứng minh. Điều chúng ta cần bây giờ là một chiến lược bài bản", bà Mariam J. Sherman nói.

Đúc kết từ kinh nghiệm quốc tế, bà Mariam J. Sherman chia sẻ công thức được gọi là “ba cộng một” về chủ đề nhân tài và đổi mới sáng tạo cho ngành công nghiệp bán dẫn của Việt Nam dựa trên ba trụ cột cốt lõi: một nguồn nhân lực chất lượng cao và đội ngũ nhân tài công nghệ đỉnh cao; một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo với sự gắn kết chặt chẽ giữa cơ sở giáo dục đại học - viện nghiên cứu, các doanh nghiệp Việt Nam và doanh nghiệp FDI, với Chính phủ; tăng cường liên kết chuỗi cung ứng giữa các doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp FDI.

“Và yếu tố "cộng một" chính là chất keo kết dính, thành tố then chốt giúp vận hành hiệu quả tất cả các trụ cột trên: đó là sự tập trung mạnh mẽ vào một vài cụm động lực đổi mới sáng tạo xuất sắc và có chọn lọc”, bà Mariam J. Sherman nói.

Với trụ cột đầu tiên là nhân tài, bà Mariam J. Sherman nhận định, trong ngành bán dẫn và các ngành công nghệ cao khác, nền tảng của thành công được xây dựng dựa trên con người: những người lao động có kỹ năng cao, những nhà nghiên cứu hàng đầu và các doanh nhân công nghệ. Để cạnh tranh trên toàn cầu, Việt Nam sẽ không chỉ cần nhiều sinh viên tốt nghiệp hơn mà quan trọng là cần nhiều hơn nữa các kỹ thuật viên, nhà khoa học và kỹ sư đẳng cấp thế giới.

Điều đó có nghĩa là cần có những hệ thống đào tạo nhân tài lớn hơn và tốt hơn. Bên cạnh đó, thu hút và giữ chân nhân tài cũng quan trọng như việc phát triển nhân tài. Đáng chú ý, bà Mariam J. Sherman tiết lộ, gần 65% nhân tài công nghệ hàng đầu của Việt Nam trong các lĩnh vực công nghệ trọng yếu và mới nổi hiện đang làm việc ở nước ngoài. Việc tạo ra những điều kiện thuận lợi để thu hút nguồn nhân tài này trở về cống hiến sẽ giúp Việt Nam đi tắt đón đầu, thu hẹp những khoảng cách về tri thức và mạng lưới quan hệ mà nếu không sẽ mất hàng thập kỷ để xây dựng.

“Đầu tư vào con người là yếu tố nền tảng. Đó là động lực thúc đẩy khoa học và công nghệ, đồng thời mang lại cho doanh nghiệp niềm tin rằng họ sẽ có được nguồn nhân tài phù hợp ở mọi cấp độ - từ các kỹ thuật viên và kỹ sư có kỹ năng cao đến các nhà khoa học và nhà lãnh đạo có tầm nhìn”, bà Mariam J. Sherman nhấn mạnh.

Trụ cột thứ hai trong công thức của WB là xây dựng một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo vững mạnh - một hệ sinh thái kết nối cơ sở giáo dục đại học - viện nghiên cứu, Chính phủ, cùng các doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp FDI. Đó là một hệ sinh thái nơi nghiên cứu có thể phát triển mạnh mẽ, nơi các ý tưởng được đưa từ phòng thí nghiệm ra thị trường, và nơi các công ty khởi nghiệp có thể phát triển thành những kỳ lân công nghệ “Made-in-Vietnam”.

Năm 2025, Việt Nam xếp hạng 44 trên 139 nền kinh tế trong Chỉ số Đổi mới Sáng tạo Toàn cầu - nằm trong nhóm các quốc gia có tốc độ tăng hạng nhanh nhất so với mức thu nhập, và Thành phố Hồ Chí Minh đã là một trong những trung tâm đổi mới sáng tạo năng động nhất Đông Nam Á. Tuy nhiên, các công việc có giá trị cao hơn, như thiết kế sản phẩm, chế tạo, và thương mại hóa kết quả nghiên cứu, vẫn còn ở giai đoạn sơ khai. Từ năm 2010 đến 2020, Việt Nam đã nộp chưa đến 100 bằng sáng chế tại năm cơ quan sở hữu trí tuệ quốc tế hàng đầu, và gần như không có bằng nào trong lĩnh vực bán dẫn.

“Đây chính là dư địa để tăng trưởng”, bà Mariam J. Sherman nói.

Với trụ cột thứ ba: thắt chặt hơn nữa mối liên kết giữa các công ty trong nước của Việt Nam - đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) - và các doanh nghiệp lớn có vốn đầu tư nước ngoài (FDI). Mục tiêu rất rõ ràng là giúp các công ty Việt Nam nắm bắt nhiều giá trị hơn từ chuỗi cung ứng toàn cầu, vươn lên từ vai trò nhà cung cấp đơn thuần sang đối tác đồng sáng tạo đáng tin cậy và đối tác lâu dài của các tập đoàn đa quốc gia. Để thực hiện điều này, bà Mariam J. Sherman chia sẻ ý tưởng về một mô hình đối tác hợp tác nơi các doanh nghiệp FDI, công ty trong nước và chính phủ cùng đầu tư để nâng cao năng lực cho các doanh nghiệp nội địa.

Cách tiếp cận này dựa trên những thành công đã được kiểm chứng trên khắp thế giới và sáng kiến này sẽ giúp Việt Nam: có thể tập trung vào phát triển nhà cung cấp, nơi một doanh nghiệp FDI cố vấn cho các DNNVV trong nước để đáp ứng các tiêu chuẩn toàn cầu về chất lượng, giao hàng và chứng nhận, với nguồn vốn từ chính phủ gắn liền với việc đạt được kết quả. Đồng thời, hỗ trợ các dự án chung giữa FDI và doanh nghiệp trong nước để thử nghiệm các sản phẩm mẫu hoặc nội địa hóa các bộ phận quan trọng, tạo ra những điểm gia nhập trực tiếp vào chu trình sản xuất của một doanh nghiệp FDI.

“Chúng ta nên bắt đầu ở những lĩnh vực mà Việt Nam đã có đà phát triển: điện tử, bán dẫn, công nghệ sinh học và dược phẩm”, bà Mariam J. Sherman khuyến nghị.

Với yếu tố "cộng một", nhìn sang các nước láng giềng ở Đông Á là Trung Quốc đã xây dựng các hành lang đổi mới sáng tạo như hành lang kết nối Thâm Quyến, Hồng Kông và Quảng Châu. Hàn Quốc có Thành phố Khoa học Daedeok, Singapore có các khu đổi mới sáng tạo chuyên biệt như Fusionopolis và Jurong. Điểm chung của những mô hình này là sự tập trung cao độ của các đại học đầu tàu, các công viên khoa học chung giữa đại học và doanh nghiệp, các viện R&D, và sự hiện diện mạnh mẽ của các công ty công nghệ cao - các doanh nghiệp nhỏ và vừa sáng tạo, các công ty khởi nghiệp đầy tham vọng, và các nhà đầu tư nước ngoài lớn.

Bà Mariam J. Sherman kỳ vọng, Khu Công nghệ cao Hòa Lạc 10 năm nữa sẽ là trung tâm của một cụm đổi mới sáng tạo về sản xuất tiên tiến - bán dẫn, y sinh tiên tiến, robot và tự động hóa. Cụm này có thể quy tụ các viện nghiên cứu, cơ sở giáo dục đại học, nhà cung cấp công nghệ và đào tạo, cũng như các nhà máy của tương lai trong cùng một hệ sinh thái. Từ đào tạo, nghiên cứu và phát triển (R&D), tạo mẫu ban đầu cho đến sản xuất quy mô lớn, toàn bộ hành trình sản xuất sẽ có thể thực hiện được ngay tại đây.

“Những cụm như vậy là những thỏi nam châm đầy sức hút đối với nhân tài và ý tưởng. Chúng truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ Việt Nam theo đuổi sự nghiệp trong lĩnh vực khoa học và công nghệ và chúng thu hút thêm nhiều người Việt trong cộng đồng ở nước ngoài mang kỹ năng và mạng lưới quan hệ của họ trở về quê hương”, bà Mariam J. Sherman nhấn mạnh thêm.

Nhuệ Mẫn