Kỳ vọng về việc nâng hạng đã tạo ra tâm lý lo lắng cao độ từ cả giới đầu tư tổ chức và cá nhân. Theo ghi nhận, VN-Index đã đi ngang trong tháng 9, với thanh khoản giảm đáng kể, từ 55,6 nghìn tỷ đồng trong tháng 8 xuống chỉ còn 39,7 nghìn tỷ đồng trong tháng 9. Tuy nhiên, Vietcap lại đang rất tự tin về khả năng FTSE Russell sẽ công bố kết quả tích cực cho Việt Nam vào thứ Tư tuần tới (ngày 8/10).
Theo Vietcap, Tiêu chí Chu kỳ Thanh toán (DvP): Hiện vẫn ở mức “Hạn chế” (“Restricted”) (cần phải đạt “Đạt” - “Pass” để được nâng hạng). Tiêu chí này liên quan đến yêu cầu ký quỹ trước giao dịch đối với các nhà đầu tư nước ngoài là tổ chức (NĐTNN) (tức là tiền phải có đủ tại T+0 cho các lệnh mua).
Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư 68 vào tháng 11/2024 để loại bỏ yêu cầu này và giới thiệu quy trình không yêu cầu ký quỹ trước giao dịch (“NPF”) mới. Trong 11 tháng qua, FTSE Russell đã đánh giá tính hiệu quả của quy trình NPF và ghi nhận phản hồi từ các bên tham gia thị trường. Vietcap tin rằng tiêu chí này có thể được nâng lên mức “Đạt”.
Tiêu chí Thanh toán - chi phí liên quan đến giao dịch thất bại: Được nâng từ “Chưa xếp hạng” (“Unrated”) lên “Hạn chế” (“Restricted”) vào tháng 3/2025 (cần phải đạt “Đạt” để được nâng hạng). Sau khi triển khai NPF, một quy trình xử lý giao dịch thất bại đã được thiết lập với giải thích rõ ràng về các thời hạn quan trọng và chi phí liên quan. Việt Nam đã ghi nhận một trường hợp giao dịch thất bại đầu tiên và duy nhất vào tháng 12/2024.
Công ty chứng khoán (CTCK) trong nước (Vietcap) đã tuân thủ các thủ tục và xử lý thành công. Giao dịch thất bại này cũng đóng vai trò là một tình huống kiểm nghiệm để FTSE Russell xác nhận tính thực tiễn của quy trình xử lý giao dịch thất bại. Vietcap tin rằng tiêu chí này hiện có thể được nâng lên mức “Đạt”.
Một mối lo ngại khác, là khi các quỹ chỉ số bổ sung cổ phiếu thị trường Việt Nam vào danh mục, liệu các CTCK trong nước có đủ năng lực NPF cho việc triển khai ban đầu và tái cơ cấu danh mục không?
Theo Vietcap là hoàn toàn đủ năng lực. Trong số 82 CTCK tại Việt Nam, chỉ 10 công ty hiện đang cung cấp dịch vụ NPF cho các NĐTNN. Dựa trên giới hạn NPF theo quy định (tức là 2 lần vốn chủ sở hữu của CTCK trừ đi dư nợ cho vay ký quỹ), tổng năng lực NPF tối đa của 10 công ty này là 132 nghìn tỷ đồng (5 tỷ USD).
Nếu chỉ xét các CTCK có thị phần NĐTNN thuộc top 3 (tức là chiếm 66% tổng thị phần nước ngoài - bao gồm Vietcap với >30%), thì tổng năng lực NPF tối đa khoảng 40 nghìn tỷ đồng (1,5 tỷ USD). Con số này đủ đáp ứng nhu cầu NPF của các quỹ chỉ số, vốn được ước tính sẽ mua vào ít nhất 1 tỷ USD cổ phiếu Việt Nam (trong cả trường hợp yêu cầu năng lực NPF là 1,5 tỷ USD hay 5 tỷ USD).
Ngoài ra, các quỹ chỉ số dự kiến sẽ đầu tư vào Việt Nam theo nhiều đợt (dự kiến 200-250 triệu USD qua 4-5 đợt thay vì một đợt 1 tỷ USD), giúp giảm thiểu mọi lo ngại về năng lực NPF.
Các quỹ chỉ số phải bán chứng khoán tại một khu vực Thị trường Mới nổi khác (thường là thị trường T+2) để mua cổ phiếu Việt Nam. Liệu các quỹ chỉ số có thể đáp ứng được thời hạn kiểm tra tiền mặt lần đầu tiên vào 3:00 chiều ngày T+1 của NPF và tránh việc CTCK trong nước phải đặt cọc đảm bảo cho số tiền không đủ không?
Vietcap cho biết, giải pháp chính là thỏa thuận Auto-FX giữa nhà đầu tư và ngân hàng lưu ký, trong đó ngân hàng lưu ký sẽ đảm bảo nguồn vốn miễn là lệnh giao dịch ngoại hối (FX) được gửi đến trước thời hạn (thường là 1:00 chiều ngày T+1). Điều này đảm bảo giao dịch NPF diễn ra suôn sẻ, loại bỏ rủi ro thiếu tiền và giúp CTCK trong nước không cần phải đặt cọc.
Dựa trên các cuộc thảo luận trong thời gian qua, Vietcap xác nhận rằng, các quỹ chỉ số đã có sẵn các thỏa thuận Auto-FX tương tự cho các thị trường khác. Trong trường hợp không có Auto-FX, thì quỹ chỉ số có thời gian đến 3:00 chiều ngày T+3 (muộn nhất) để chuyển tiền vào trong nước nhằm tránh giao dịch thất bại (nhưng Vietcap tin là đủ thời gian).
Quy trình mở tài khoản được cho là một gánh nặng hành chính lớn đối với các NĐTNN. NHNN đã gửi một công văn chính thức đến các ngân hàng thương mại và chi nhánh ngân hàng nước ngoài, yêu cầu tuân thủ các quy định mới được đề ra trong Thông tư 03 và Thông tư 25. Công văn này đốc thúc các ngân hàng nghiêm túc và kịp thời thực hiện các quy định mới nhằm rút ngắn quy trình mở tài khoản. Thay đổi quan trọng nhất là loại bỏ yêu cầu hợp pháp hóa lãnh sự trong hồ sơ mở tài khoản thanh toán. Do đó, quy trình mở tài khoản cho các NĐTNN dự kiến sẽ chỉ mất khoảng 2 tuần, tùy thuộc vào sự hợp tác giữa ngân hàng lưu ký trong nước và nhà đầu tư.
Điều quan trọng nhất, liệu FTSE Russell đã ra quyết định cuối cùng về nâng hạng thị trường Việt Nam từ Thị trường Cận biên sang Thị trường Mới nổi thứ cấp? Câu trả lời là chưa, tính đến thời điểm hiện tại. Vietcap cho biết, quyết định vẫn chưa được đưa ra và không có cơ chế bỏ phiếu nào liên quan, trái ngược với những tin đồn sai lệch được lan truyền bởi một số CTCK trong nước.
FTSE Russell đã tiến hành 2 cuộc họp chính thức trong tháng này: Ủy ban Cố vấn Phân loại Thị trường FTSE vào ngày 2/9 và Ban Cố vấn Chính sách FTSE Russell vào ngày 18/9. Ủy ban Cố vấn Phân loại Thị trường FTSE bao gồm các chuyên gia thị trường có chuyên môn kỹ thuật trong giao dịch, quản lý danh mục và lưu ký, trong khi Ban Cố vấn Chính sách FTSE Russell bao gồm các nhân sự cấp cao tại các công ty quản lý đầu tư, tư vấn đầu tư và các chủ sở hữu tài sản. Danh tính và quan điểm của đội ngũ chuyên gia trên là tuyệt mật và không được chia sẻ với công chúng.
Ủy ban Cố vấn Phân loại Thị trường FTSE chính thức xem xét các quốc gia trong Danh sách theo dõi (trong đó có Việt Nam) để nâng hạng/hạ hạng. Các khuyến nghị của FTSE Russell được trình lên Ban Cố vấn Chính sách FTSE Russell. Sau đó, FTSE Russell trình xin xác nhận của Ban Cố vấn Chính sách FTSE Russell đối với các khuyến nghị, rồi các khuyến nghị này được chia sẻ với Ban Quản trị Chỉ số FTSE Russell để phê duyệt cuối cùng. Cuộc họp của Ban Quản trị Chỉ số FTSE Russell diễn ra trong tuần này.
Trong Báo cáo Thường niên về Phân loại Thị trường Chứng khoán của FTSE tháng 9/2025, FTSE Russell sẽ công bố việc phân loại lại thị trường chứng khoán Việt Nam và đính kèm một đường dẫn đến FAQ - Vietnam. Trang FAQ này sẽ nêu chi tiết kế hoạch thực hiện, bao gồm số lượng đợt và ngày thực hiện, danh sách 10-15 cổ phiếu dự kiến của Việt Nam sẽ được đưa vào chỉ số và tỷ trọng dự kiến của Việt Nam trên các chỉ số khác nhau.
Sau thông báo, các quỹ chỉ số sẽ bắt đầu quy trình mở tài khoản (bao gồm đăng ký mã số giao dịch chứng khoán) cho các quỹ tương ứng. Rất có khả năng việc thực hiện sẽ được chia thành 4-5 đợt vào cuối mỗi quý. Đợt bổ sung danh mục đầu tiên dự kiến được thực hiện sớm nhất vào tháng 3/2026.
Việc nâng hạng thị trường Việt Nam lên Thị trường Mới nổi thứ cấp sẽ là một yếu tố hỗ trợ tích cực, đối trọng với lực bán ròng lớn của khối ngoại, vốn đang trên đà đạt hơn 9 tỷ USD từ năm 2023 đến năm 2025. Theo các CTCK quốc tế, dòng vốn đầu tư ròng từ khối ngoại có thể đạt 6-8 tỷ USD hoặc thậm chí đạt 10 tỷ USD (trong kịch bản tích cực). Các ước tính này bao gồm cả dòng vốn từ các quỹ chủ động và thụ động, trong đó dòng vốn từ các quỹ chủ động chiếm phần lớn.
Dựa trên nghiên cứu của Vietcap, Việt Nam được dự phóng sẽ có tỷ trọng 0,3% trong chỉ số FTSE Emerging Markets All Cap China A Inclusion Index ngoài việc được đưa vào các chỉ số FTSE khác.
 |
Khoảng 30 cổ phiếu Việt Nam sẽ được đưa bổ sung vào danh mục đầu tư của các quỹ chỉ số. Dòng vốn từ các quỹ thụ động có thể đạt ít nhất 1 tỷ USD trong quá trình thực hiện.
FTSE Russell sàng lọc các cổ phiếu đủ điều kiện dựa trên các tiêu chí khác nhau như yêu cầu về tỷ lệ sở hữu nước ngoài tối thiểu, quy mô, thanh khoản và tỷ lệ chuyển nhượng tự do (được xem xét hàng quý; bất kỳ tiêu chí nào bị vi phạm có thể bị loại khỏi chỉ số).
