Hàng loạt lãnh đạo sa lưới
Phiên tòa sơ thẩm xét xử vụ án xảy ra tại Công ty cổ phần Tập đoàn Thuận An và các đơn vị liên quan đang thu hút sự chú ý đặc biệt của dư luận. Đây là một trong những vụ án điển hình về thao túng đấu thầu, khi một doanh nghiệp không đủ năng lực tài chính, kinh nghiệm, nhưng sử dụng mối quan hệ với lãnh đạo cấp cao và tiền bạc để thỏa thuận, dễ dàng thâu tóm hàng loạt dự án lớn.
Tổng cộng 29 bị cáo bị Tòa án Nhân dân TP. Hà Nội đưa ra xét xử, trong đó có 27 người bị truy tố về tội “Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng”; 1 người về tội “Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ”; 1 người về tội “Lợi dụng ảnh hưởng đối với người có chức vụ, quyền hạn để trục lợi”.
Nguyễn Duy Hưng, cựu Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Thuận An, bị xác định là chủ mưu, cầm đầu trong vụ án. Cùng hầu tòa còn có các lãnh đạo chủ chốt của doanh nghiệp này, gồm: Trần Anh Quang, cựu Tổng giám đốc; Nguyễn Khắc Mẫn, cựu Phó tổng giám đốc; Nguyễn Ngọc Hòa, cựu Phó chủ tịch HĐQT.
Đáng chú ý, nhiều cán bộ từng giữ chức vụ cao tại các ban quản lý dự án (Ban QLDA) cũng nằm trong vòng lao lý, như Nguyễn Văn Thạo, cựu Giám đốc Ban QLDA tỉnh Bắc Giang (cũ); Trần Viết Cương, cựu Giám đốc Ban QLDA tỉnh Tuyên Quang; Phạm Hoàng Tuấn, cựu Giám đốc Ban QLDA Hà Nội; Nguyễn Quang Huy, cựu Giám đốc Ban QLDA 4 (Cục Đường bộ Việt Nam).
Hai cái tên thu hút sự quan tâm của dư luận là Phạm Thái Hà, cựu Phó chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, bị truy tố vì lợi dụng ảnh hưởng đối với người có chức vụ, quyền hạn để trục lợi; Lê Ô Pích, cựu Phó chủ tịch UBND tỉnh Bắc Giang (cũ), bị cáo buộc đã chỉ đạo trái pháp luật để “tạo điều kiện” cho Thuận An trúng thầu sai quy định.
Theo Viện Kiểm sát, thủ đoạn chính của các bị cáo là hợp thức hóa hồ sơ mời thầu, dựng hồ sơ giả, móc ngoặc với cán bộ quản lý để dàn xếp kết quả; sau đó chi tiền “cơ chế” cho những người có trách nhiệm. Những hành vi này đã gây thiệt hại cho ngân sách nhà nước hơn 120 tỷ đồng, đồng thời làm xói mòn tính minh bạch trong hoạt động đầu tư công.
Móc ngoặc, chia chác trong loạt dự án ngàn tỷ
Ông Dương Văn Thái, cựu Bí thư Tỉnh ủy Bắc Giang (cũ), đã nộp 8 tỷ đồng; ông Chẩu Văn Lâm, cựu Bí thư Tỉnh ủy Tuyên Quang, nộp 1 tỷ đồng để khắc phục hậu quả, dù không bị truy tố trong vụ án.
Trước đó, ông Thái bị khởi tố, đề nghị truy tố về tội “Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ”, quy định tại khoản 3, Điều 356, Bộ luật Hình sự, với cáo buộc hưởng lợi bất chính 900 triệu đồng, gây thiệt hại gần 97 tỷ đồng tại Dự án cầu Đồng Việt.
Những sai phạm bị phanh phui trải dài ở nhiều đơn vị, địa phương, từ Bắc Giang (cũ), Quảng Ninh, Tuyên Quang, Quảng Nam (cũ), Hà Nội đến Bộ Giao thông - Vận tải (nay là Bộ Xây dựng). Mỗi dự án lại cho thấy một cách thức, thủ đoạn móc nối trong mạng lưới quan hệ và sự tính toán của Tập đoàn Thuận An.
Tại Bắc Giang, tháng 12/2021, sau khi được giới thiệu gặp ông Dương Văn Thái, thời điểm này là Bí thư Tỉnh ủy, Nguyễn Duy Hưng nhanh chóng được tạo điều kiện tham gia dự án.
Dưới sự chỉ đạo của lãnh đạo tỉnh, Ban QLDA do Nguyễn Văn Thạo đứng đầu đã điều chỉnh tiêu chí hồ sơ thầu, loại bỏ các đối thủ khác muốn tham gia đấu thầu, giúp liên danh do Thuận An đứng đầu trúng thầu gói trị giá hơn 1.130 tỷ đồng.
Sau khi trúng thầu, Hưng đã thu gần 100 tỷ đồng từ phí ngoài hợp đồng và chênh lệch giá vật liệu, rồi chi hàng chục tỷ đồng để “bồi dưỡng” cho lãnh đạo tỉnh và các đơn vị liên quan.
Ở Quảng Nam, dự án cải tạo Quốc lộ 14E cũng bị biến thành “sân chơi riêng” sau khi Nguyễn Duy Hưng trực tiếp liên hệ với Nguyễn Quang Huy, thời điểm này là Giám đốc Ban QLDA 4 (thuộc Cục Đường bộ, Bộ Giao thông - Vận tải cũ) để xin tham gia dự án.
Sau cái gật đầu của Huy, hàng loạt cán bộ dưới quyền cùng bắt tay giúp sức, nới lỏng tiêu chí, thậm chí còn chủ động cung cấp hồ sơ mời thầu cho Thuận An nghiên cứu trước để chuẩn bị hồ sơ, đảm bảo chắc chắn trúng thầu. Kết quả không ngoài dự kiến, hai gói thầu trị giá hàng trăm tỷ đồng rơi vào tay Tập đoàn Thuận An mà không gặp khó khăn gì.
Tại Tuyên Quang, chiêu trò “quân xanh - quân đỏ” được sử dụng để thâu tóm gói thầu. Cụ thể, Trần Viết Cương, Giám đốc Ban QLDA tỉnh, không những chỉ đạo cấp dưới sao chép file dự toán để đưa cho phía Tập đoàn Thuận An, mà còn đồng ý cho doanh nghiệp này bổ sung, thay đổi hồ sơ sau thời hạn đóng thầu.
Kết quả, liên danh Tập đoàn Thuận An, Công ty TNHH Hiệp Phú và Công ty cổ phần Licogi 14 trúng gói thầu số 26 trị giá 487 tỷ đồng và giai đoạn II trị giá hơn 90 tỷ đồng.
Thực chất, việc thi công được giao cho nhà thầu phụ, còn Tập đoàn Thuận An thu hàng chục tỷ đồng từ việc nâng khống giá vật liệu và thu “cơ chế” từ các đơn vị. Riêng Trần Viết Cương nhận 12,5 tỷ đồng từ các doanh nghiệp liên danh, trong đó 2,5 tỷ đồng từ ông Phạm Quang Hiệp, Giám đốc Công ty TNHH Hiệp Phú và 2 tỷ đồng từ ông Lại Xuân Hùng, Tổng giám đốc Công ty cổ phần Licogi 14.
Trong khi đó, ở dự án đường ven sông Hạ Long - Đông Triều (tỉnh Quảng Ninh), hồ sơ mời thầu được “may đo” cho Tập đoàn Thuận An dưới sự chỉ đạo của Phạm Thanh Bình, Giám đốc Ban QLDA tỉnh.
Theo đó, Bình đã yêu cầu hạ tiêu chí tài chính, nới lỏng yêu cầu năng lực, kinh nghiệm, chỉnh sửa yêu cầu kỹ thuật để phù hợp với năng lực yếu kém của Tập đoàn Thuận An; thậm chí đưa thêm tiêu chí riêng mà chỉ doanh nghiệp này có, nhằm loại bỏ đối thủ cạnh tranh.
Loạt vi phạm này dẫn đến hệ quả là doanh nghiệp trúng thầu trái quy định theo kịch bản được sắp đặt sẵn. Phạm Thanh Bình “đút túi” hơn 1 tỷ đồng, còn ngân sách bị thiệt hại hơn 16 tỷ đồng.
Những con số “cơ chế” được bóc tách
Một dự án khác có dấu chân của Tập đoàn Thuận An là cầu Vĩnh Tuy giai đoạn II. Khi chuẩn bị tổ chức đấu thầu, Nguyễn Duy Hưng đã nhờ Phạm Thái Hà giới thiệu gặp Phạm Hoàng Tuấn, Giám đốc Ban QLDA Hà Nội.
Thỏa thuận nhanh chóng được thiết lập khi Tuấn đứng ra “chia thầu” cho liên danh Thuận An và Công ty Cầu 7 Thăng Long, với tỷ lệ khối lượng công việc đảm nhiệm của hai bên là 70/30 giá trị gói thầu.
Ngay sau khi trúng gói số 2 trị giá 289,8 tỷ đồng, Hưng đã chỉ đạo chi tiền mặt “cảm ơn” cho các cá nhân trong Ban QLDA Hà Nội.
Mức ăn chia cụ thể được xác định bằng tỷ lệ phần trăm trên tổng giá trị gói thầu: Giám đốc Ban nhận 1%, Phó giám đốc phụ trách nghiệm thu và thanh toán 1%, còn Phòng giám sát số 2 (đơn vị trực tiếp nghiệm thu) hưởng 2%.
Đáng chú ý, ông Trần Việt Khoa, Chủ tịch HĐQT, kiêm Tổng giám đốc Công ty Cầu 7 Thăng Long, cũng chỉ đạo cấp dưới tham gia chi tiền theo tỷ lệ tương ứng. Chỉ riêng việc “bôi trơn” này, hai doanh nghiệp đã chi hơn 12 tỷ đồng.
Để bù đắp số tiền đã chi ngoài hợp đồng, Nguyễn Duy Hưng tiếp tục dựng lên kịch bản gian lận trong thi công bằng cách gửi đơn giá khống cho 4 nhà thầu phụ và các nhà cung cấp vật liệu, từ đó tạo ra khoản chênh lệch hơn 9,2 tỷ đồng. Con số này được hợp thức hóa trong hồ sơ nghiệm thu và sau đó được chủ đầu tư thanh toán, khiến ngân sách nhà nước bị “rút ruột”.
Khai báo trước Hội đồng Xét xử, Nguyễn Duy Hưng thừa nhận, tất cả khoản chi ngoài hợp đồng mà Viện Kiểm sát nêu trong cáo trạng là đúng. Nguồn tiền chi “cơ chế” được lấy từ các công ty thành viên, doanh nghiệp liên danh và cả việc “gửi giá” cho nhà thầu phụ.
Liên quan tới vụ án ở tỉnh Bắc Giang (cũ), Hưng khai đã chi 1 tỷ đồng cho Lê Ô Pích, 11 tỷ đồng cho Nguyễn Văn Thạo. Con số này hoàn toàn trùng khớp với cáo trạng. Thạo sau đó cũng khai nhận đã đưa 3 tỷ đồng cho Pích, giữ lại 8 tỷ đồng cho cá nhân.
Ở Tuyên Quang, Hưng khai đã chi tiền cho Tổ chấm thầu, tuy không nhớ con số cụ thể, nhưng đồng ý với số liệu cơ quan công tố. Điều này cho thấy sự tồn tại của một “cơ chế phần trăm” đã được ngầm hiểu, không cần ghi chép, song ai cũng biết và mặc nhiên chấp nhận.
Nhiều cựu lãnh đạo cũng đã thừa nhận hành vi trước Hội đồng Xét xử, song vẫn tìm cách biện minh cho sự sa ngã của mình. Phạm Thái Hà, cựu Phó chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, thừa nhận đã nhận 750 triệu đồng từ Nguyễn Duy Hưng, nhưng “khi đó nghĩ đây là quà riêng tư của bạn bè, sau mới biết là sai phạm và đã nộp lại toàn bộ”.
Thậm chí, bị cáo này còn cho rằng: “Nghề trợ lý lãnh đạo có những rủi ro không lường trước được”, do đó xin Hội đồng Xét xử xem xét, đánh giá khách quan.