Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đang lấy ý kiến dự thảo sửa đổi Thông tư 43/2016 quy định cho vay tiêu dùng của các công ty tài chính (CTTC). Theo đó, NHNN căn cứ thực trạng cho vay tiêu dùng của các CTTC tại Việt Nam, cho vay giải ngân trực tiếp cho khách hàng có rủi ro cao, khó kiểm soát mục đích sử dụng vốn vay. Vì vậy, để đảm bảo cho vay tiêu dùng phát triển bền vững, lành mạnh, hiệu quả, cho vay tiêu dùng giải ngân trực tiếp cho khách hàng vay nên hướng đến khách hàng đã vay tại CTTC và có lịch sử trả nợ tốt cũng như có quy định về trần cho vay ở mức 30% trong tổng dư nợ tín dụng.
Tuy nhiên, một câu hỏi đặt ra liệu rằng quy định sửa đổi này có thực sự là phương án giúp kiểm soát mục đích sử dụng vốn vay hay không? PV đã có cuộc trò chuyện với TS. Vũ Đình Ánh, chuyên gia tài chính - ngân hàng về vấn đề này.
Dự thảo Thông tư sửa đổi, bổ sung Thông tư số 43 có những thay đổi trong quy định về hình thức giải ngân trực tiếp cho khách hàng. Thưa chuyên gia, ông đánh giá như thế nào về những sửa đổi mới này?
Theo dự thảo Thông tư nêu rõ, CTTC giải ngân cho vay tiêu dùng theo 2 hình thức: Một là giải ngân thông qua bên thụ hưởng (ở đây là bên cung ứng hàng hóa, dịch vụ), hai là giải ngân trực tiếp cho khách hàng vay.
Liên quan đến giải ngân trực tiếp cho khách hàng vay, điểm mới của Thông tư đưa ra đó là chỉ được giải ngân trực tiếp cho khách hàng vay được đánh giá có lịch sử trả nợ tốt theo quy định nội bộ của công ty tài chính và không có nợ xấu theo kết quả phân loại nhóm nợ của Trung tâm thông tin tín dụng quốc gia Việt Nam đến thời điểm gần nhất tính từ thời điểm ký kết hợp đồng cho vay tiêu dùng. Và tổng dư nợ cho vay tiêu dùng giải ngân trực tiếp cho khách hàng không vượt quá 30% tổng dư nợ tín dụng tiêu dùng.
Với quy định này, khi chỉ giải ngân cho “khách hàng đã và đang” thì đồng nghĩa, CTTC không thể mở rộng được khách hàng mới. Các CTTC chỉ được phát triển lượng khách hàng mới thông qua kênh mua bán trả góp, tức là phải thông qua một bên thụ hưởng có vai trò làm cung ứng hàng hóa, dịch vụ.
Số lượng khách hàng của CTTC có nguy cơ sẽ giảm vì điều kiện cho vay còn liên quan tới cả phần nợ xấu.
Cơ sở để đưa tới việc hạn chế giải ngân trực tiếp xuất phát từ mục đích đảm bảo cho vay tiêu dùng phát triển bền vững, lành mạnh, hiệu quả, trong khi đó, cho vay giải ngân trực tiếp cho khách hàng có rủi ro cao, khó kiểm soát mục đích sử dụng vốn. Quan điểm của chuyên gia về vấn đề này?
Có thể thấy, quy định sửa đổi mới này của dự thảo sửa đổi Thông tư đang gần như “tiêu diệt” hình thức giải ngân trực tiếp và khuyến khích hình thức vay thông qua bên thụ hưởng. Như vậy, rủi ro sẽ có thể giảm bớt bởi tổng lượng khách hàng giảm vì đa phần chỉ thông qua kênh giải ngân bên thụ hưởng.
Rủi ro trả nợ của khách hàng hay còn gọi là rủi ro đạo đức, khi người vay sử dụng số tiền đó không đúng mục đích trong hợp đồng và gây ra những rủi ro. Nên lượng khách hàng giảm, xét tới yếu tố nợ xấu để giải ngân thì điều này sẽ khiến CTTC giảm rủi ro.
Nhưng có 2 vấn đề đang xảy ra, thứ nhất, người ta đang gắn nhu cầu tiêu dùng đối với một loại hàng hóa cụ thể mà không tính tới câu chuyện nhu cầu tiêu dùng của con người rất đa dạng. Khách hàng phải mua hàng mới được CTTC hỗ trợ.
Thứ hai, đối với CTTC, rủi ro giảm nhưng đây không đồng xuất phát từ khả năng kiểm soát rủi ro của CTTC tốt hơn.
Như ông vừa trao đổi, quy định sửa đổi mới này của dự thảo sửa đổi Thông tư đang gần như “tiêu diệt” hình thức giải ngân trực tiếp và khuyến khích hình thức vay thông qua bên thụ hưởng. Điều này sẽ tác động như thế nào đến các CTTC?
Nếu dự thảo này chính thức có hiệu lực thì quy mô hoạt động của các CTTC sẽ bị thu hẹp mạnh. Vì khách hàng mới thì khó tiếp cận mà khách hàng đã và đang vay không phải đối tượng nào cũng được duyệt cho vay vì còn liên quan tới lịch sử trả nợ. Thực tế, ngay cả phân loại nợ xấu, có tới 5 nhóm, trong đó nhóm 5 là mất hẳn khả năng thanh toán và nhóm 3, nhóm 4 là có thể trả chậm. Nhưng họ có thể trả chậm vì một lý do nào đó thì sẽ phân loại họ ra sao để giải ngân trực tiếp.
Quy định hạn chế giải ngân trực tiếp sẽ bó buộc các CTTC đặc biệt là các CTTC nhỏ, mới thành lập. Hoạt động mở rộng hình thức cho vay tiêu dùng sẽ bị hạn chế.
Thị trường tài chính tiêu dùng sẽ dịch chuyển theo hướng nào khi Thông tư có hiệu lực, thưa ông?
Thị trường TCTD chắc chắn sẽ bị chững lại khi Thông tư có hiệu lực. Tuy nhiên, sẽ có những hệ lụy xảy ra. Thứ nhất, vì bị bó hẹp về tài chính, các CTTC sẽ có thể lách luật, tìm hướng đi khác. Họ có thể thu hep hoạt động và chuyển sang hình thức khác.
Thứ hai, khi cho vay tiêu dùng phát triển sẽ góp phần đẩy lùi “tín dụng đen”. Bởi “tín dụng đen” là hình thức vay tiền không cần thông qua cách mua hàng hóa và trả góp. Nhưng khi một doanh nghiệp bị bó buộc kênh giải ngân trực tiếp thì đồng nghĩa “tín dụng đen” khó bị đẩy lùi.
Thứ ba, tâm lý của khách hàng đều thích tiền mặt vì tính thuận tiện nhưng quy định của Thông tư đã đẩy họ vào tình trạng hạn chế nhu cầu. Hàng hóa là một sản phẩm cụ thể trong khi nhu cầu của khách hàng lại quá nhiều. Họ không thể lúc nào cũng lựa chọn phải mua 1 hàng hóa nào đó để được CTTC hỗ trợ.
Quy định này sẽ tác động thế nào đến nhóm khách hàng có nhu cầu vay tiêu dùng, thưa chuyên gia?
Nếu hành lang pháp lý thông thoáng, thì với tiềm năng của cho vay tiêu dùng, thị trường này sẽ thúc đẩy sự phát triển của các CTTC mới. Như vậy, theo quy luật cạnh tranh của thị trường, khách hàng sẽ được hưởng lợi mức lãi suất thấp trong tương lai.
Nhưng nếu dự thảo đi vào chính thức thì rõ ràng các CTTC sẽ phát triển “thiếu toàn diện”. Có thể ví CTTC như một cơ thể đang phát triển nhưng một cánh tay thuận bị teo lại. Hay như những công ty mới chào đời, chưa có tập “khách hàng đã và đang” thì rõ ràng khó có thể phát triển. Có khác nào, việc hạn chế giải ngân trực tiếp đang chặn đứng con đường phát triển của doanh nghiệp, từ một cánh cửa rộng phải dồn vào ngách đi hẹp.
Khi thị trường chỉ xuất hiện ít các CTTC thì sự lựa chọn của khách hàng sẽ thấp. Họ buộc phải vay tại các CTTC mà có thể lãi suất cho vay cao.
Đâu là giải pháp cần đưa ra để có thể vừa thúc đẩy hoạt động của các CTTC vừa đảm bảo ổn định thị trường cho vay tiêu dù
Hãy để thị trường cho vay tiêu dùng phát triển theo quy luật của thị trường, có cạnh tranh. Bởi như vậy, người được hưởng lợi sẽ là khách hàng, là chính công ty tài chính, là đóng góp vào nền kinh tế. Tuy nhiên, NHNN cần có hành lang pháp lý phù hợp, định hướng để thị trường phát triển ổn định.
