Lần đầu sau hơn 50 năm, Nhật Bản bị thách thức nghiêm trọng trên thị trường LNG toàn cầu. Trung Quốc không chỉ nhập khẩu nhiều hơn mà còn kiểm soát nguồn cung và hạ tầng chiến lược – đe dọa trực tiếp vai trò truyền thống của Tokyo. Ảnh: AFP/TTXVN
Trong chưa đầy nửa thập kỷ, thị trường khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) toàn cầu đã chứng kiến một cuộc chuyển giao quyền lực ngoạn mục. Nhật Bản, quốc gia từng là cường quốc không thể tranh cãi về tiêu thụ, đầu tư và phân phối LNG, giờ đây đang chứng kiến vị thế dẫn đầu của mình bị Trung Quốc vượt qua. Đây không chỉ là một sự thay đổi về thứ hạng mà còn là dấu hiệu của những tác động sâu rộng đến an ninh năng lượng và chính sách khí hậu toàn cầu.
Theo Thời báo Nhật Bản (japantimes.co.jp) ngày 1/6, Trung Quốc đã vươn lên trở thành nhà nhập khẩu LNG lớn nhất thế giới vào năm 2021. Bước sang năm 2024, dữ liệu từ BloombergNEF còn cho thấy Trung Quốc hiện đang sở hữu nhiều hợp đồng LNG dài hạn nhất, vượt xa Nhật Bản. Đáng chú ý, Bắc Kinh không chỉ dừng lại ở việc nhập khẩu mà còn tăng cường đầu tư mạnh mẽ vào cơ sở hạ tầng LNG trong nước, mở rộng các cảng tiếp nhận và đội tàu vận tải. Sự hiện diện của Trung Quốc ngày càng trở nên rõ nét tại các thị trường cung cấp LNG truyền thống của Nhật Bản như Qatar và Malaysia, đồng thời gia tăng nhập khẩu từ các nguồn cung cấp lớn như Mỹ và Australia.
Sự trỗi dậy mạnh mẽ của Trung Quốc và cuộc cạnh tranh mới
Sự mở rộng nhanh chóng của Trung Quốc đã góp phần đáng kể vào sự gia tăng xuất khẩu LNG của các quốc gia sản xuất chủ chốt trong 5 đến 7 năm qua. Với kế hoạch mở rộng không ngừng cơ sở hạ tầng cảng và đội tàu vận tải, vai trò của Trung Quốc trên bản đồ LNG thế giới được dự báo sẽ tiếp tục tăng mạnh. Điều này đồng nghĩa với việc các nhà nhập khẩu LNG lớn của Nhật Bản, bao gồm các tập đoàn tiện ích như Jera và Osaka Gas, cùng các công ty thương mại sừng sỏ như Mitsui, Mitsubishi Corp., Marubeni, Sumitomo và Itochu, sẽ phải đối mặt với một đối thủ cạnh tranh trực tiếp và đầy tiềm lực.
Bà Ziyue Daniela Li, cộng sự cấp cao của nhóm khí đốt châu Á – Thái Bình Dương thuộc BloombergNEF, khẳng định: "Chúng tôi vẫn tin rằng Trung Quốc sẽ là nơi tăng trưởng LNG nhiều hơn". Nhận định này cho thấy xu hướng dịch chuyển quyền lực trên thị trường LNG là điều không thể đảo ngược trong tương lai gần.
Những hệ lụy tiềm tàng từ cuộc cạnh tranh này rất đa dạng. Các công ty Nhật Bản, vốn đã quá quen thuộc với vai trò là nhà thầu độc quyền cho các hợp đồng dài hạn, nay có thể phải chịu sức ép lớn từ Trung Quốc. Mặt khác, các nhà giao dịch LNG sẽ chứng kiến sự gia tăng cạnh tranh và khả năng cắt giảm chi phí khi bán lại nguồn cung dư thừa. Cuộc đối đầu này chắc chắn sẽ tạo ra những người thắng và kẻ thua cuộc trong ngành công nghiệp LNG.
Tuy nhiên, khi xét đến mục tiêu toàn cầu về hạn chế khí thải carbon, sự tăng trưởng này lại không hề mang lại chiến thắng nào. Thật vậy, sự mở rộng của Trung Quốc, kết hợp với các khoản đầu tư do Nhật Bản dẫn đầu vào các nhà máy điện LNG, cảng và đường ống ở Nam và Đông Nam Á, gần như chắc chắn sẽ dẫn đến việc gia tăng sản lượng nhiên liệu hóa thạch, đi ngược lại những cảnh báo khẩn thiết của các nhà khoa học về việc nhanh chóng chuyển dịch khỏi tất cả các nguồn năng lượng gây ô nhiễm.
Sự phụ thuộc vào LNG của Nhật Bản
Với nguồn tài nguyên hóa thạch nội địa hạn chế, Nhật Bản từ lâu đã duy trì sự phụ thuộc nặng nề vào nhập khẩu năng lượng để duy trì hoạt động của các nhà máy điện, cơ sở sản xuất và hệ thống giao thông. Nhật Bản là một trong những quốc gia nhập khẩu năng lượng ròng cao nhất trong số các nước OECD (Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế), ở mức 87,2%, vượt xa Ấn Độ (35,8%) và Đức (69,8%).
Ông Yuriy Humber, người sáng lập Japan NRG, một công ty thông tin năng lượng có trụ sở tại Tokyo, giải thích: "Nhật Bản không có nhiều tài nguyên thiên nhiên của riêng mình. Vì vậy, Nhật Bản phải có khả năng lập kế hoạch cho nhu cầu năng lượng của riêng mình một cách khá thận trọng để đảm bảo rằng, trong trường hợp khẩn cấp, chẳng hạn như nhu cầu tăng đột biến, Nhật Bản có thể đáp ứng được nhu cầu năng lượng của mình".
Lịch sử năng lượng Nhật Bản ghi nhận sự chuyển dịch đáng kể từ than và dầu mỏ nhập khẩu sau Thế chiến II. Cột mốc quan trọng là vào năm 1969, khi chuyến tàu đầu tiên vận chuyển LNG từ Alaska đến Nhật Bản. Trong ba thập kỷ tiếp theo, Nhật Bản đã xây dựng cơ sở hạ tầng LNG lớn nhất thế giới và trở thành quốc gia tiêu thụ nhiên liệu hóa thạch hàng đầu, với Indonesia và Malaysia là những nhà cung cấp chính ban đầu. Nhiều chuyên gia cho rằng sự tăng trưởng kinh tế thần kỳ của Nhật Bản vào cuối thế kỷ 20 có được là nhờ vào sự sẵn có của LNG giá rẻ và ổn định.
Ông Humber nhấn mạnh thêm: "Nhật Bản không chỉ là nước nhập khẩu lớn mà các công ty của nước này còn là những nhân tố quan trọng trong lĩnh vực thương mại LNG quốc tế". Từ năm 1969 đến năm 2021, Nhật Bản liên tục là nhà nhập khẩu LNG lớn nhất hàng năm. Khả năng ký kết các hợp đồng trung và dài hạn đã giúp Nhật Bản duy trì giá LNG ổn định, một lợi thế rõ rệt khi giá LNG toàn cầu tăng vọt sau cuộc xung đột Nga - Ukraine vào đầu năm 2022, trong khi Nhật Bản vẫn giữ được sự ổn định tương đối.
Các công ty Nhật Bản và các tổ chức do nhà nước hậu thuẫn như Ngân hàng Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JBIC) và Tổ chức An ninh Kim loại và Năng lượng Nhật Bản (JOGMEC) cũng đóng vai trò quan trọng trong các dự án khí đốt tự nhiên và LNG trên toàn thế giới, cung cấp các khoản vay và tài chính ưu đãi cho các dự án cơ sở hạ tầng sản xuất và xuất khẩu khí đốt tại nhiều quốc gia, bao gồm Mexico, Malaysia và Australia.
Ông Filippo Pedretti, trợ lý nghiên cứu tại Japan NRG, nhận định: "LNG có nhiều mặt tích cực. Nó dễ triển khai, giá rẻ và được coi là nguồn năng lượng sạch hơn so với dầu và than, và Nhật Bản tin rằng LNG có thể là nguồn hữu ích để chuyển đổi sang nền kinh tế sạch hơn".
Tương lai của LNG và thách thức môi trường
Theo ông Pedretti, sự phát triển kinh tế và nhu cầu năng lượng ngày càng tăng của Trung Quốc đang phản ánh quỹ đạo tăng trưởng mà Nhật Bản đã trải qua trong quá khứ, với những lo ngại về an ninh năng lượng cũng đóng vai trò quan trọng. "Chiến lược phát triển LNG của Trung Quốc đang cố gắng đi theo con đường tương tự như Nhật Bản. Họ cố gắng đa dạng hóa nguồn cung, xây dựng cơ sở hạ tầng trong nước, nhưng tình hình của họ cũng khác vì họ có nguồn khí đốt riêng và mua khí đốt từ đường ống từ Nga và Turkmenistan", ông Pedretti nhận xét.
Sự trỗi dậy của Trung Quốc diễn ra đúng vào thời điểm mà lượng nhập khẩu LNG của Nhật Bản bắt đầu có dấu hiệu suy giảm. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), lượng nhập khẩu LNG của Nhật Bản đã bắt đầu giảm vào năm 2015. Nguyên nhân là do dân số giảm, hiệu quả năng lượng cao hơn và việc gia tăng sản xuất điện từ năng lượng mặt trời và gió. Mặc dù tiềm năng tăng trưởng từ các trung tâm dữ liệu và nhu cầu năng lượng cho Trí tuệ Nhân tạo (AI) có thể thay đổi dự báo, nhiều chuyên gia vẫn tin rằng nhu cầu LNG ở Nhật Bản đang trên đà suy giảm về dài hạn.
Điều này tạo ra một thách thức đáng kể cho Nhật Bản, đặc biệt là các công ty như Jera, khi họ đang bị ràng buộc bởi các hợp đồng LNG dài hạn (có thể kéo dài tới 25 năm) nhưng lại có lượng LNG dư thừa so với nhu cầu trong nước. Một giải pháp được đưa ra là chuyển giao lượng LNG dư thừa này sang các quốc gia khác, đặc biệt là ở Nam và Đông Nam Á.
Thông qua các sáng kiến như Cộng đồng Không phát thải châu Á (AZEC), Nhật Bản đang tích cực thúc đẩy LNG như một nhiên liệu chuyển tiếp, được quảng bá là một giải pháp thay thế than đá với lượng carbon thấp hơn. Điều này không chỉ giúp các công ty Nhật Bản giải phóng công suất dư thừa mà còn tạo cơ hội xuất khẩu các công nghệ liên quan như tua bin khí, đường ống và công nghệ nhà ga LNG.
Tuy nhiên, ông Evan Gach, điều phối viên chương trình tại Kiko Network, tổ chức phi lợi nhuận có trụ sở tại Tokyo, bày tỏ lo ngại rằng việc Nhật Bản tích cực thúc đẩy mở rộng năng lượng LNG ở Đông Nam Á có thể dẫn đến "sự hủy hoại môi trường... và gia tăng lượng khí thải nhà kính ở châu Á". Mặc dù nhiều người trong chính phủ Nhật Bản ca ngợi LNG là lựa chọn sạch hơn so với dầu và than, nhưng các nhà khoa học đã liên tục kêu gọi thế giới từ bỏ tất cả các nhiên liệu hóa thạch. Các nghiên cứu gần đây cũng đặt ra nghi vấn liệu LNG có thực sự sạch hơn than khi tính đến toàn bộ lượng khí thải trong vòng đời của nó, bao gồm ô nhiễm từ vận chuyển, khí thải mê-tan và quá trình hóa lỏng.
