Từ cuối tháng 5/2008 đến nay, TP chính phủ với thời gian đáo hạn ngắn, dưới 2 năm, được giao dịch với lợi suất cao, lên tới 25%, thậm chí 30%. Các loại TP có thời gian đáo hạn từ 5 năm trở lên được giao dịch với mức lợi suất thấp hơn, khoảng 14 - 16%. Giá giao dịch TP mệnh giá 100.000 đồng chỉ còn khoảng 75.000 đồng nếu thời gian đáo hạn 5 năm, khoảng 80.000 đồng nếu thời gian đáo hạn trên 5 năm.
Hiện nay, NĐT không chọn mua TP để hưởng lãi suất 9%/năm với tính thanh khoản thấp, trong khi họ có thể lựa chọn gửi tiết kiệm không kỳ hạn ở ngân hàng thương mại (NHTM), với mức lãi suất khoảng 8%/năm (tính thanh khoản cao) hoặc gửi có kỳ hạn, hưởng lãi suất 18 - 19%/năm. Đây là lý do chính khiến TP được bán với giá rẻ. Hành động này khiến những NĐT đã mua TP trước đây gánh chịu một khoản lỗ không nhỏ. Thực tế, khi lãi suất ngân hàng cao, họ buộc phải tăng tỷ lệ chiết khấu để bán được TP, nhất là khi dự đoán lãi suất ngân hàng có thể tiếp tục tăng.
Đối với NĐT có tiền nhàn rỗi và không sử dụng vốn vay để đầu tư TP thì áp lực chịu lỗ để bán TP không cao, dù trên thực tế, nếu so sánh với mức lạm phát và lãi suất ngân hàng, họ đang có khoản đầu tư âm. Tuy nhiên, với những đơn vị huy động vốn vay để đầu tư TP, nhất là các NHTM, thì TP giai đoạn này thực sự là... trái đắng. Bởi 1 năm trước, họ huy động vốn với chi phí khoảng 8%/năm để hưởng lợi từ đầu tư TP chính phủ lãi suất khoảng trên 9%/năm, nhưng giờ đây, cũng vẫn khoản thu về trên 9% mỗi năm, tỷ lệ phải trả vốn vay lên tới 18 - 21%!
Đầu tháng 6/2008, khi Ngân hàng Nhà nước tăng lãi suất cơ bản VND lên 14%, tỷ lệ chiết khấu TP kỳ hạn 2 - 3 năm tăng đột biến. Không ít NĐT với tâm lý lo sợ lãi suất ngân hàng có thể lên tới 25% nên đã đẩy tỷ lệ chiết khấu này cao vụt. Hàng loạt giao dịch TP lớn được thực hiện với mức giá siêu rẻ, khoảng 65.000 đồng/TP (mệnh giá 100.000 đồng). Với mức chiết khấu cao như vậy, nhiều NĐT cá nhân có tiền nhàn rỗi cảm thấy đây là khoản đầu tư rất hấp dẫn, nhất là trong bối cảnh TTCK khi đó chưa có dấu hiệu phục hồi. Nhưng TP thường được bán theo lô lớn, giá trị lên tới vài chục tỷ đồng, các NĐT cá nhân đành nhìn nhau bỏ qua vì không đủ khả năng tài chính. Cuối cùng, đơn vị ôm được các gói TP với mức lợi suất cao chủ yếu thuộc về các ngân hàng nước ngoài (nơi các NĐT nước ngoài mở tài khoản lưu ký và giao dịch TP).
Cuối tháng 6/2008, khi TTCK bắt đầu có dấu hiệu phục hồi và việc huy động vốn của các ngân hàng đã bớt phần căng thẳng, lợi suất TP giao dịch giảm còn khoảng 20%, cung giảm mạnh trong khi cầu tăng lên. Việc Ngân hàng Nhà nước yêu cầu các NHTM phải giải trình phương án kinh doanh nếu có mức lãi suất huy động bình quân trên 17,5%/năm khiến NĐT kỳ vọng có thể làm giảm lãi suất huy động vốn của khối NHTM, giảm áp lực bán TP, nhờ đó làm tăng giá trái phiếu. Tuy nhiên, đầu tuần này, giao dịch TP đột nhiên sôi động với mức lợi suất tăng trở lại, mà nguồn cung chủ yếu xuất phát từ nhóm NĐT nước ngoài. Dường như các NĐT này đang nhạy cảm "hơn mức bình thường" đối với mỗi động thái của lãi suất trên thị trường.
Với diễn biến của giá TP như vậy, một câu hỏi đặt ra là: các NHTM có khoản đầu tư TP liệu có chịu rủi ro? Một số ý kiến cho rằng, các khoản đầu tư TP của ngân hàng đã được giải ngân từ trước, với nguồn tài trợ vốn có chi phí thấp, nên không chịu rủi ro nếu không bán ra TP. Tuy nhiên, một luồng quan điểm trái chiều cho rằng, NHTM đang chịu lỗ nhiều, vì ai có thể biết được họ dùng nguồn vốn nào để tài trợ đầu tư TP? Hơn nữa, làn sóng tăng lãi suất thời gian qua khiến không ít người gửi tiết kiệm sẵn sàng rút sớm để gửi tiết kiệm mới nhằm hưởng lãi suất cao hơn. Vì thế, không ít NHTM đang phải dùng vốn vay chi phí không dưới 18%/năm để tài trợ cho khoản đầu tư TP có lãi suất khoảng 9%/năm. Thực tế, rất ít đơn vị mua TP với mục đích đầu tư dài hạn, mà chủ yếu là để kinh doanh. Do đó, nếu bán TP với mức chiết khấu cao như vừa qua, đơn vị đầu tư TP "thiệt đơn, thiệt kép".
Trong điều kiện nền kinh tế nói chung, TTCK và thị trường tiền tệ nói riêng ổn định, TP thực sự là nơi trú chân an toàn cho các khoản đầu tư, đặc biệt là các khoản đầu tư của NHTM, với phương châm lãi ít nhưng ít rủi ro. Nhưng trong những giai đoạn có nhiều biến động, sẽ khó để kết luận tính an toàn của TP. Với các NHTM, khoản đầu tư TP của khối này có bị thiệt hại hay không còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó có sự minh bạch trong quản lý dòng tiền và tính thời điểm, mục đích mua TP... Mặc dù NHTM được hưởng một khoản chênh lệch không nhỏ do tận dụng được các nguồn vốn nhàn rỗi từ tài khoản tiết kiệm không thời hạn, nhưng nếu lãi suất không kìm lại, ai biết giá TP sẽ rơi đến mức nào!?
