Ảnh minh họa
Trong bối cảnh đó, các chuyên gia cho rằng cần có những giải pháp đồng bộ, kiên trì và mang tính chiến lược, trong đó việc đưa chỉ tiêu chất lượng không khí vào đánh giá hiệu quả công việc (KPI) của lãnh đạo là một trong những đề xuất then chốt để tạo ra chuyển biến rõ rệt.
Tại Hội thảo “Giải pháp giảm ô nhiễm không khí đô thị” vừa được tổ chức, TS.Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam cho biết, trong 6 tháng đầu năm 2025, TP.HCM đã có hơn 65 ngày chất lượng không khí vượt ngưỡng cho phép.
Đáng lo ngại, vào sáng ngày 14/1, chỉ số AQI từng chạm mức 194, đưa TP.HCM vào nhóm 4 thành phố ô nhiễm nhất thế giới trong thời điểm đó. Mặc dù vùng ngoại thành còn phần nào "dễ thở", nhưng khu vực nội đô và các trục giao thông chính thường xuyên rơi vào tình trạng "xấu" và "rất xấu".
Hà Nội cũng không khá hơn. Trong cùng khoảng thời gian, thủ đô ghi nhận hơn 80 ngày nồng độ bụi mịn PM2.5 vượt mức cho phép, nhiều đợt AQI chạm ngưỡng 200-250, đặc biệt trong những tháng mùa đông.
Theo ông Tùng, “kẻ giấu mặt” nguy hiểm nhất chính là bụi mịn PM2.5 sinh ra từ khí thải phương tiện giao thông sử dụng xăng dầu, bụi đường và ma sát má phanh.
Một xe máy cũ chạy xăng có thể phát thải CO, HC và bụi mịn gấp 10-20 lần so với ô tô đạt chuẩn khí thải Euro 4-5. Ô nhiễm không khí không chỉ ảnh hưởng đến môi trường sống mà còn tác động nghiêm trọng tới sức khỏe cộng đồng, làm gia tăng các bệnh hô hấp mãn tính, tim mạch và nguy cơ ung thư.
Thực trạng ô nhiễm không khí tại TP.HCM và các đô thị lớn xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó có việc kiểm soát nguồn thải chưa hiệu quả, thiếu sự phối hợp giữa các địa phương, dữ liệu phục vụ chính sách còn hạn chế, và nguồn lực tài chính chưa đáp ứng yêu cầu.
Theo TS.Tùng, "sự trì hoãn hôm nay chính là gánh nặng bệnh tật cho thế hệ mai sau", đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết của việc đưa chỉ tiêu chất lượng không khí vào đánh giá KPI của lãnh đạo, đẩy mạnh liên kết vùng và đầu tư hệ thống quan trắc cùng các chương trình giảm phát thải.
TP.HCM hiện đang triển khai đồng thời hai đề án lớn: giảm phương tiện giao thông cá nhân và giảm phát thải. Theo ông Bùi Hòa An, Phó giám đốc Sở Xây dựng TP.HCM, thành phố đang từng bước thực hiện kế hoạch chuyển đổi 400.000 xe máy công nghệ sang xe điện.
Đây là nhóm phương tiện có tần suất di chuyển cao, trung bình 100-200 km/ngày, có tác động lớn đến chất lượng không khí. Bên cạnh đó, gần 49% xe buýt của thành phố đã được thay thế bằng xe buýt điện và thành phố đang chuẩn bị thiết lập các khu vực hạn chế phương tiện cá nhân trong giờ cao điểm tại trung tâm.
Theo bà Ngô Nguyễn Ngọc Thanh, Phó chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ Môi trường TP.HCM, hiện thành phố đang xây dựng Kế hoạch quản lý chất lượng không khí giai đoạn 2026-2030 với tám nhóm giải pháp trọng tâm.
Các giải pháp bao gồm: quy hoạch đô thị xanh, kiểm soát khí thải từ giao thông, giám sát nguồn thải từ xây dựng và nông nghiệp, đầu tư hệ thống quan trắc tự động, thúc đẩy sản xuất và tiêu dùng bền vững, đào tạo nhân lực môi trường, nâng cao nhận thức cộng đồng và ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong dự báo và cảnh báo ô nhiễm.
Về lâu dài, TP.HCM đặt mục tiêu hình thành các khu vực phát thải thấp từ năm 2030, đồng thời hỗ trợ người dân chuyển đổi phương tiện bằng các chính sách ưu đãi như miễn giảm thuế giá trị gia tăng, lệ phí trước bạ, hỗ trợ chi phí mua xe điện, xây dựng hạ tầng pin thay nhanh sử dụng năng lượng tái tạo, và phối hợp với ngân hàng để triển khai các gói vay trả góp với chi phí từ 30.000 đến 70.000 đồng mỗi ngày. Việc chuyển đổi phương tiện sẽ được thực hiện trên tinh thần tự nguyện, có hỗ trợ, không ép buộc.
Từ góc độ chính sách quốc gia, PGS-TS.Nguyễn Đình Thọ, Phó viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường cho biết, Bộ đã xây dựng hệ thống quan trắc và cơ sở dữ liệu giám sát chất lượng không khí tại 34 tỉnh, thành trên cả nước.
Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng để xe điện thực sự giúp giảm phát thải, cần đồng thời hạ hệ số phát thải của lưới điện xuống dưới 0,5 thông qua việc phát triển năng lượng tái tạo như điện mặt trời áp mái, năng lượng dọc tuyến đường và hệ thống pin thay nhanh.
Ông cũng đề xuất TP.HCM nên áp dụng các cơ chế thị trường như tín chỉ nhiên liệu, tín chỉ phát thải và tín chỉ hiệu suất năng lượng, những công cụ chính sách đã được chứng minh là hiệu quả tại California (Mỹ), châu Âu và Trung Quốc.
Có thể thấy, ô nhiễm không khí không còn là vấn đề môi trường đơn thuần mà đã trở thành bài toán phát triển bền vững, liên quan mật thiết đến chất lượng sống và sức khỏe cộng đồng.
