Tuy nhiên, một trở ngại họ gặp phải là khó thi hành phán quyết trọng tài vì tòa án. Hiện tại, thực trạng này đã dần được giải quyết.
Các DN nước ngoài ngày càng coi hoạt động trọng tài tại Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (Vietnam International Arbitration Centre - VIAC) là một phương thức linh hoạt và hiệu quả để giải quyết tranh chấp, thay vì khiếu kiện tại tòa án Việt Nam. Theo đó, tổng số vụ tranh chấp được thụ lý trong năm 2015 qua VIAC là 146 vụ, tăng 18% so với năm 2014, trong đó số vụ có yếu tố nước ngoài tăng mạnh.
Trước đây, các tòa án Việt Nam can thiệp khá thường xuyên vào quy trình của VIAC. Trong nhiều trường hợp, điều này dẫn đến việc chấm dứt quá trình trọng tài trước khi phán quyết được ban hành hoặc bỏ qua phán quyết đã được một tòa án VIAC ban hành.
Tình trạng tòa án Việt Nam “thoải mái” can thiệp để chấm dứt quy trình của VIAC mà không có cơ sở hợp pháp và quyền kháng cáo đã trở thành một trở ngại lớn cho các nhà đầu tư nước ngoài khi tìm giải pháp khiếu kiện thông qua trọng tài ở Việt Nam. Tuy nhiên, một điểm đáng mừng là tình trạng hủy phán quyết trọng tài đã có diễn biến tích cực. 2015 là năm đầu tiên không có phán quyết trọng tài nào bị hủy, trong khi số đơn yêu cầu hủy phán quyết cao nhất so với các năm (13 đơn yêu cầu). Điều này cho thấy, các giải pháp mà VIAC đã kiến nghị và thực hiện có phát huy tác dụng. Tòa án đã có sự cân nhắc, nghiên cứu kỹ lưỡng trong việc xem xét và giải quyết đơn yêu cầu hủy phán quyết trọng tài.
Trong quá trình giao thương với các đối tác nước ngoài, DN Việt Nam cần lưu ý rằng, trọng tài quốc tế thường được các nhà đầu tư nước ngoài tại Việt Nam lựa chọn khi gặp tranh chấp đối với hợp đồng giá trị lớn. Phán quyết của trọng tài quốc tế thường có hiệu lực tại phần lớn các khu vực tài phán trên thế giới theo Công ước New York năm 1958 về công nhận và thi hành các phán quyết của trọng tài nước ngoài. Đa phần các nước thành viên của công ước này áp dụng các điều khoản theo Công ước; các quốc gia công nhận và thi hành phán quyết của trọng tài nước ngoài trong phạm vi quyền tài phán của nước họ.
Việc sử dụng công cụ này trong xử lý tranh chấp đang ngày càng tỏ ra hữu hiệu. Trước hết, theo các điều khoản của Công ước, nếu bên phải thi hành phán quyết phản đối việc thi hành phán quyết của trọng tài nước ngoài, thì bên này cần đưa ra những bằng chứng để chứng minh cho sự phản đối của họ.
Ngoài ra, Công ước New York đưa ra những cơ sở rất hạn chế và mang tính đặc biệt khi bác bỏ một đơn xin công nhận và thi hành phán quyết.
Đặc biệt, Công văn số 246/TANDTC-KT về xử lý các yêu cầu công nhận và thi hành phán quyết trọng tài thương mại và kinh doanh nước ngoài tại Việt Nam do Tòa án nhân dân tối cao ban hành đã yêu cầu các thẩm phán áp dụng chặt chẽ điều khoản của Công ước New York. Hướng dẫn này sẽ được các tòa án ở cấp thấp hơn trên khắp Việt Nam tuân thủ và ứng dụng thống nhất trong thực tế. Việc không có phán quyết trọng tài nào bị hủy trong năm 2015 đã cho thấy hiệu quả của quy định này.
Trọng tài đang trở thành một công cụ phổ biến trong việc giải quyết các tranh chấp thương mại, đặc biệt với các tranh chấp có yếu tố nước ngoài, vốn đang theo xu hướng tăng nhanh trong quá trình hội nhập. Dù vậy, một hạn chế của VIAC mà nhiều DN đã phản ánh là thời gian giải quyết các vụ việc còn khá dài.
Năm 2015, thời gian trung bình để xử lý một vụ việc tại VIAC là 153,7 ngày. Cả năm, chỉ có 3 vụ việc được giải quyết trong vòng 30 ngày. Vừa qua, tại hội nghị của VIAC, nhiều ý kiến cho rằng, ngoài việc đảm bảo quy trình tố tụng, đảm bảo chất lượng giải quyết tranh chấp, VIAC cần phải hỗ trợ tư vấn, thúc đẩy các bên nhanh chóng hơn trong mỗi bước tố tụng. Việc này mang lại lợi ích cho chính các bên và có thể trở thành ưu điểm tốt, điểm nhấn khi sử dụng phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại tại Việt Nam.
