Actuary - nghề đặc thù nhưng không xa lạ
Actuary được hiểu là những người chịu trách nhiệm đo lường, phân tích và quản lý rủi ro tài chính. Trên thế giới, ban đầu chuyên gia định giá hoạt động trong lĩnh vực bảo hiểm, sau đó mở rộng hoạt động sang các lĩnh vực khác như đầu tư, quản trị rủi ro, marketing...
Tại Việt Nam, đến nay, quy định của pháp luật mới chỉ điều chỉnh hoạt động của chuyên gia định giá trong lĩnh vực bảo hiểm. Cụ thể, chế định chuyên gia tính toán đã được thể hiện trong Luật Kinh doanh bảo hiểm 2022, Nghị định số 46/2023/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Kinh doanh bảo hiểm và Thông tư số 67/2023/TT-BTC hướng dẫn chi tiết việc thi hành một số điều của Luật Kinh doanh bảo hiểm và Nghị định số 46/2023/NĐ-CP. Các quy định này cho phép chuyên gia tính toán là một trong những chức danh quan trọng nhất của doanh nghiệp bảo hiểm, doanh nghiệp tái bảo hiểm, chi nhánh nước ngoài tại Việt Nam.
Điểm đáng chú ý, công việc actuary vừa mang tính kỹ thuật chuyên sâu, vừa có ảnh hưởng trực tiếp đến chiến lược và sự bền vững của doanh nghiệp. Họ cân bằng lợi ích giữa doanh nghiệp - khách hàng, đảm bảo tuân thủ pháp luật, đồng thời hỗ trợ cơ quan quản lý giám sát thị trường.
Theo Hiệp hội Bảo hiểm việt Nam (IAV), trên thế giới, hiệp hội actuary đầu tiên ra đời từ năm 1848. Đến nay, hầu hết các quốc gia có ngành bảo hiểm phát triển đều đã có tổ chức nghề nghiệp này. Chẳng hạn, tại Vương quốc Anh có Viện và Khoa tính toán Anh quốc (IFoA), hợp nhất từ năm 2010, kế thừa lịch sử của Viện Tính toán từ năm 1848; tại Hoa Kỳ có Hiệp hội Actuary Mỹ (SOA), thành lập năm 1949, trên cơ sở sáp nhập các hiệp hội chuyên gia tính toán được thành lập từ 1889; tại Nhật Bản có Hiệp hội Actuary Nhật Bản, ra đời năm 1889…
Các hiệp hội actuary có những chức năng then chốt: Ban hành quy tắc đạo đức nghề nghiệp, giám sát kỷ luật hội viên, xây dựng chuẩn mực chuyên môn, hướng dẫn kỹ thuật và phát triển nghề nghiệp liên tục… Thậm chí, tại nhiều quốc gia, muốn hành nghề actuary thì chuyên gia bắt buộc phải là hội viên của hiệp hội trong nước.
IAV cũng cho biết, ở châu Á, Nepal - quốc gia có ngành bảo hiểm và nền kinh tế kém phát triển hơn so với Việt Nam, cũng đã thành lập và thành công trong việc phát triển Hiệp hội Chuyên gia tính toán, trong khi nhiều nước trong khu vực ASEAN như Việt Nam, Lào, Campuchia… chưa có hiệp hội này.
Hiệp hội Actuary Việt Nam: Con đường phía trước
Thị trường bảo hiểm Việt Nam những năm qua đã phát triển với tốc độ cao. Tính đến cuối năm 2024, trên thị trường có 32 doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ, 19 doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ, 2 doanh nghiệp tái bảo hiểm và 32 doanh nghiệp môi giới bảo hiểm.
Quyết định số 07/QĐ-TTg ngày 5/1/2023 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt chiến lược phát triển thị trường bảo hiểm Việt Nam đến năm 2030 đặt ra mục tiêu doanh thu ngành bảo hiểm đạt 3-3,3% GDP; tăng trưởng bình quân giai đoạn 2026-2030 là 10%/năm, đến năm 2030 quy mô đạt 3,3- 3,5% GDP; đến năm 2025 có 15% dân số tham gia bảo hiểm nhân thọ và tăng lên 18% vào năm 2030. Tốc độ tăng trưởng bình quân về tổng tài sản, tổng số tiền đầu tư, tổng dự phòng nghiệp vụ, tổng nguồn vốn chủ sở hữu các doanh nghiệp bảo hiểm tăng bình quân 13%/năm giai đoạn 2021-2025 và 10%/năm giai đoạn 2026-2030.
Khi thị trường bảo hiểm ngày càng đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế, yêu cầu phát triển bền vững ngày càng trở thành mục tiêu quan trọng. Trong khi đó, việc áp dụng các chuẩn mực thống kê quốc tế (ví dụ trên cơ sở rủi ro), bảo đảm tài chính quốc tế... trong hoạt động bảo hiểm cũng làm gia tăng tính phức tạp về nghiệp vụ đối với cả cơ quan quản lý và doanh nghiệp bảo hiểm. Điều này đòi hỏi các actuary cần được sử dụng và đóng vai trò quan trọng trong hoạt động của doanh nghiệp, tổ chức sử dụng.
Theo IAV, trong tổng số khoảng 460 người làm công việc actuary trên toàn thị trường hiện nay, lĩnh vực bảo hiểm nhân thọ có khoảng 380 người, bảo hiểm phi nhân thọ có khoảng 60 người và các lĩnh vực khác (tái bảo hiểm, tư vấn, ngân hàng, quản trị rủi ro, giảng dạy actuary...) khoảng 20 người. Trong đó, khoảng 120 người là hội viên chính thức (fellow) của các hiệp hội actuary trên thế giới.
Về đào tạo chuyên môn, có 2 trường đại học của Việt Nam đào tạo ngành nghề actuary (Đại học Kinh tế quốc dân và Đại học Kinh tế TP.HCM). Trên thị trường, hiện có 3 công ty tư vấn có hoạt động tư vấn về lĩnh vực actuary, trong đó có 2 công ty nội địa.
Dù là một ngành nghề quan trọng, đặc biệt trong vực tài chính - bảo hiểm, thế nhưng tại Việt Nam chưa có quy định thực sự cụ thể, rõ ràng về actuary. Các công ty bảo hiểm và tổ chức, doanh nghiệp đang sử dụng các chuyên gia actuary nước ngoài, đồng thời đào tạo và phát triển đội ngũ chuyên gia actuary trong nước…
Về pháp lý, pháp luật hiện hành mới chỉ quy định nhiệm vụ của chuyên gia tính toán, mà chưa có quy định về đạo đức nghề nghiệp cũng như các chế tài xử phạt đối với chuyên gia tính toán cũng như với những người làm công việc actuary mà không phải là chuyên gia tính toán. IAV đã ban hành quy tắc ứng xử trong nghề tính toán bảo hiểm, nhưng cũng chưa có chế tài và công cụ kiểm soát thực hiện quy tắc này. Do vậy, việc giám sát đạo đức nghề nghiệp/hoạt động nghề nghiệp của chuyên gia tính toán tại Việt Nam lâu nay vẫn phụ thuộc nhiều hơn vào quy định và giám sát của hiệp hội vhuyên gia tính toán ở nước ngoài mà mỗi actuary là thành viên.
IAV cũng cho biết, hoạt động Ban chuyên trách Actuary của Hiệp hội còn khá hạn chế, chủ yếu phụ thuộc vào sự nhiệt tình và tự giác của các thành viên được cử tham gia… và đến nay chưa có nội dung đào tạo chính thức riêng cho các actuary làm việc tại Việt Nam, mà chỉ tổ chức tập huấn khi có quy định mới. Thêm vào đó, do Việt Nam chưa có hiệp hội actuary nên việc nghiên cứu, trao đổi các vấn đề chung liên quan tới hoạt động này khó thực hiện, đồng thời nghề nghiệp actuary ở Việt Nam cũng chưa được các hiệp hội chuyên gia tính toán trên thế giới đánh giá cao.
Theo IAV, sau nhiều thập kỷ phát triển thị trường bảo hiểm, cộng đồng actuary tại Việt Nam đã đủ lớn để hình thành một hiệp hội chính thức. Kinh nghiệm thế giới cho thấy, một hiệp hội actuary không chỉ mang lại lợi ích cho cá nhân hay tổ chức, mà còn góp phần trực tiếp vào sự phát triển ổn định và minh bạch của nền kinh tế.
Do vậy, để hình thành Hiệp hội Actuary Việt Nam, cần sự chung tay từ nhiều phía: Nhà nước - tạo hành lang pháp lý, công nhận vai trò của hiệp hội; doanh nghiệp bảo hiểm - tham gia, cử chuyên gia, đồng hành phát triển chuẩn mực nghề nghiệp; cộng đồng actuary - cam kết tham gia, chia sẻ kinh nghiệm, gắn kết đội ngũ; cơ sở đào tạo (trường đại học) - phối hợp chuẩn hóa đào tạo, gắn lý thuyết với thực tiễn…