Nguyên giám đốc Công ty và một loạt đối tượng liên quan đã bị khởi tố, bắt tạm giam. Nhiều mảng tối liên quan đến các thương vụ làm ăn kiểu tự tung, tự tác bất chấp pháp luật, gây tổn thất đặc biệt nghiêm trọng đến tiền, tài sản nhà nước đang được lật giở và làm rõ. Tuy nhiên, trách nhiệm của đại diện chủ sở hữu, trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước... vẫn là một câu hỏi đầy khoảng trống.
Từ buông lỏng... đến tổn thất nghìn tỷ
Kết quả kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước cho thấy chỉ tính năm 2009, Công ty cho thuê tài chính II (ALC II) thua lỗ 3.000 tỷ đồng, lỗ tiềm ẩn tăng thêm 1.266 tỷ đồng. Những phát hiện của kiểm toán dù chưa đi đến tận cùng sự thật ẩn giấu sau những mảng tối đầy ngoắt ngoéo của các quan hệ huy động vốn, thuê và cho thuê tài sản..., nhưng cũng đủ làm những cơ quan quản lý nhà nước phải giật mình. Có quá nhiều sai phạm nghiêm trọng, từ việc báo cáo sai về tỉ lệ an toàn vốn tối thiểu với cơ quan quản lý nhà nước đến những vi phạm trong hoạt động huy động vốn; hoạt động cho thuê tài chính.
Trong đó, có nhiều khoản rất khó tin như: Trả lãi cho khách hàng không đúng thoả thuận trong hợp đồng, gây thiệt hại cho Công ty 1.120 tỷ đồng. HĐQT Công ty ban hành văn bản hướng dẫn trái quy định của Nhà nước; nhiều khách hàng thuê có tình hình tài chính hết sức bết bát, không trả được nợ gốc và lãi..., nhưng Công ty vẫn tiếp tục mua và cho thuê thêm tài sản với giá trị đặc biệt lớn. Đầu tư tài sản cho thuê không có dự toán, thiết kế đầu tư vào tài sản thuê nhưng không có cơ sở xác định giá tài sản; mua tài sản không thuộc sở hữu của bên bán...
Theo kết luận của Kiểm toán Nhà nước thì ngoài việc cố ý làm trái, vi phạm pháp luật của tổng GĐ Vũ Quốc Hảo, HĐQT Công ty cũng được xác định là đã buông lỏng quản lý, thiếu trách nhiệm, làm trái các quy định của Nhà nước. HĐQT Agribank cũng được xác định là buông lỏng quản lý, kiểm tra và giám sát. Chính Chủ tịch HĐQT Agribank Đỗ Tất Ngọc kiêm Chủ tịch Công ty ALC II đã làm trái các quy định của Ngân hàng Nhà nước và chính ông Ngọc đã ký hai văn bản cho Cty được vay vượt hạn mức quy định 1.325 tỉ đồng...
Các sai phạm nghiêm trọng tại ALC II diễn ra trong suốt một thời gian dài nhưng không hiểu tại sao Ngân hàng Nhà nước - cơ quan quản lý nhà nước về hoạt động cho thuê tài chính - không phát hiện kịp thời để xử lý những tồn tại ở đơn vị này.
Khoảng trống trách nhiệm
Ngay sau khi cơ quan điều tra khởi tố, bắt tạm giam một loạt cán bộ ALC II và các đối tượng liên quan, phát biểu với báo chí, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nguyễn Văn Giàu khẳng định: Ngân hàng Nhà nước đã phát hiện sai phạm tại đơn vị này từ năm 2010. Thanh tra giám sát NHNN đã có kết luận thanh tra hoạt động tại ALCII, trong đó có nêu rõ những sai phạm tại Cty này về vấn đề huy động, cho vay và cho thuê tài chính từ 2007-2009. Trước khi cơ quan điều tra khởi tố vụ án khoảng 10 ngày, Thanh tra ngân hàng đã gửi kết luận thanh tra cho cơ quan điều tra để xử lý theo pháp luật...
Dù vậy, theo đánh giá chung thì sự vào cuộc của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước là quá muộn. Thời điểm Ngân hàng Nhà nước tiến hành thanh tra thì các sai phạm tại ALC II đã lên đến đỉnh điểm. Các cơ quan đã có nhiều cảnh báo. Trong đó, Kiểm toán Nhà nước đã hoàn thành việc kiểm toán, làm rõ các sai phạm; chính cơ quan điều tra vào thời điểm đó cũng đã cơ bản làm rõ các dấu hiệu vi phạm để khởi tố. Theo nguyên Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Cao Sỹ Kiêm thì rủi ro lớn nhất đối với dịch vụ cho thuê tài chính là việc giám sát, thanh tra, kiểm tra lỏng lẻo.
Theo khuyến nghị của các chuyên gia thì Ngân hàng Nhà nước cần xem xét lại quy trình kiểm tra, giám sát, xử lý sai phạm khi phát hiện. Theo Luật Tổ chức tín dụng và Nghị định 52/2003/NĐ-CP thì Ngân hàng Nhà nước có chức năng quản lý nhà nước về tiền tệ, hoạt động ngân hàng. Nội dung quản lý nhà nước về hoạt động ngân hàng có quản lý hoạt động của các tổ chức tín dụng và Cty cho thuê tài chính - một tổ chức tín dụng phi ngân hàng.
Theo đó, Ngân hàng Nhà nước là cơ quan ban hành các quy định về tổ chức và hoạt động của Công ty cho thuê tài chính, là cơ quan quản lý nhà nước về hoạt động cho thuê tài chính, giám sát và thanh tra hoạt động của các Công ty cho thuê tài chính, chuẩn y điều lệ, chuẩn y các chức danh lãnh đạo của Công ty cho thuê tài chính. Ngân hàng Nhà nước quy định các hoạt động nghiệp vụ; ban hành các văn bản hướng dẫn nghiệp vụ bảo đảm an toàn quy định tại Điều 81 Luật các Tổ chức tín dụng của Cty cho thuê tài chính phải duy trì...
Các quy định về trách nhiệm quản lý nhà nước, thanh tra, giám sát đối với các Công ty cho thuê tài chính của Ngân hàng Nhà nước rõ như vậy; các sai phạm ở ALC II nghiêm trọng và kéo dài như vậy..., nhưng điều đáng nói là trong kết luận thanh tra ALC II của cơ quan thanh tra giám sát Ngân hàng Nhà nước không có một dòng nào xác định trách nhiệm này. Dù vô tình hay hữu ý thì sự né tránh này đã biến các quy định quản lý, thanh tra, giám sát... thành một khoảng trống trách nhiệm.
Trước đó, trong kết luận kiểm toán, chính Kiểm toán Nhà nước đã đề nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo các cơ quan chức năng xem xét trách nhiệm quản lý nhà nước của Ngân hàng Nhà nước để xảy ra các sai phạm nghiêm trọng, làm thất thoát tài sản nhà nước tại Công ty cho thuê tài chính II.
