Dịch vụ xếp hạng tín nhiệm là một trong các nhân tố ảnh hưởng đến tính minh bạch trên thị trường TPDN
So với các nước trong khu vực, quy mô của thị trường TPDN Việt Nam còn nhỏ: dư nợ thị trường TPDN của các nước trong khu vực bình quân khoảng 22% GDP, nhưng dư nợ của thị trường TPDN ở Việt Nam chỉ chiếm 3% GDP.
Việc thị trường TPDN chưa phát triển đã ảnh hưởng đến việc huy động vốn phát triển sản xuất của các DN nói chung.
Phần lớn DN, nhất là các DN nhỏ và vừa vẫn chưa quan tâm và có tâm lý e ngại khi huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu, vì thế, kênh huy động vốn thông qua vay vốn từ tổ chức tín dụng vẫn là kênh huy động vốn chủ yếu. NĐT tham gia mua bán TPDN chủ yếu là các NHTM, thiếu vắng các NĐT là các quỹ đầu tư, quỹ hưu trí... Trong điều kiện các NHTM không dư thừa vốn, việc huy động vốn thông qua phát hành TPDN rất khó khăn.
Việc chưa có dịch vụ xếp hạng tín nhiệm là một trong các nhân tố có ảnh hưởng đến tính minh bạch trên thị trường TPDN, ảnh hưởng đến sự phát triển của thị trường TPDN nói riêng, thị trường vốn nói chung.
Việc không có DN xếp hạng tín nhiệm với tư cách là tổ chức trung gian để phân tích, đánh giá khả năng trả nợ của tổ chức phát hành khiến NĐT không có thông tin về mức độ rủi ro của trái phiếu nên đã hạn chế giao dịch.
Thực tế, các DN Việt Nam khi phát hành trái phiếu để huy động vốn tại thị trường trong nước thì không đánh giá xếp hạng tín nhiệm; khi phát hành trái phiếu quốc tế tại thị trường nước ngoài phải thuê dịch vụ của các công ty xếp hạng tín nhiệm nước ngoài.
Những vấn đề nêu trên đã ảnh hưởng, tác động đến sự phát triển của thị trường TPDN. Bên cạnh vai trò đối với các DN khi huy động vốn và các NĐT trên TTCK, xếp hạng tín nhiệm còn là một công cụ rất quan trọng đối với các nhà hoạch định chính sách, quản lý thị trường vốn.
Nhìn rộng sang các thị trường khác, loại hình công ty định mức tín nhiệm được thiết lập ở hầu hết các nước có thị trường vốn, TTCK phát triển và mới nổi, trong đó ở khu vực ASEAN thì Thái Lan, Indonesia, Philippines, Malaysia đều đã có công ty định mức tín nhiệm trong nước.
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, quá trình để thiết lập DN định mức tín nhiệm ở các nước đều trải qua các giai đoạn: tạo lập khuôn khổ pháp lý cho việc thành lập và hoạt động của DN xếp hạng tín nhiệm; thí điểm thành lập một số DN xếp hạng tín nhiệm trong nước; quy định bắt buộc các tổ chức khi huy động vốn trên thị trường phải được xếp hạng tín nhiệm và thậm chí là cả việc đi vay vốn ngân hàng cũng cần thiết phải có xếp hạng tín nhiệm.
Xuất phát từ thực trạng thị trường vốn, thị trường trái phiếu Việt Nam, cũng như từ yêu cầu phát triển thị trường TPDN, trên cơ sở nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế, nhằm thúc đẩy thị trường TPDN phát triển và tăng cường tính minh bạch của các chủ thể tham gia huy động vốn trên thị trường TPDN, Bộ Tài chính đã trình Chính phủ ban hành Nghị định 88/2014 quy định về dịch vụ xếp hạng tín nhiệm.
Nghị định 88/2014 quy định về việc thành lập và hoạt động của DN xếp hạng tín nhiệm tại thị trường trong nước và đây là ngành nghề kinh doanh có điều kiện, phải được chấp thuận của cơ quan có thẩm quyền. Nghị định cũng quy định cụ thể về việc góp vốn thành lập DN xếp hạng tín nhiệm, về nhân sự và hoạt động xếp hạng tín nhiệm để đảm bảo tuân thủ nguyên tắc không xung đột về lợi ích.
Việc Chính phủ ban hành Nghị định 88/2014 đã tạo khuôn khổ pháp lý cho hình thành và hoạt động của công ty xếp hạng tín nhiệm tại Việt Nam. Tiếp sau văn bản này, ngày 17/4/2015, Thủ tướng Chính phủ ký ban hành Quyết định 507/QĐ-TTg phê duyệt quy hoạch phát triển dịch vụ xếp hạng tín nhiệm đến năm 2020 và tầm nhìn đến 2030.
Với việc ban hành 2 văn bản này, hệ thống văn bản pháp lý để phát triển thị trường vốn, thị trường trái phiếu Việt Nam đã được củng cố, tạo điều kiện thuận lợi cho các chủ thể tham gia hoạt động trên thị trường theo hướng công khai, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của NĐT.
Quy hoạch phát triển dịch vụ xếp hạng tín nhiệm đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030 được xây dựng trên cơ sở phù hợp với tình hình phát triển kinh tế - xã hội, tình hình phát triển TTCK, thị trường trái phiếu trong từng thời kỳ.
Từng bước hình thành và phát triển dịch vụ xếp hạng tín nhiệm trong nước và đảm bảo chất lượng dịch vụ xếp hạng tín nhiệm theo quy định tại Nghị định 88/2014. Đến năm 2030, sẽ xem xét cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh cho tối đa năm 5 DN cung cấp dịch vụ xếp hạng tín nhiệm. Phấn đấu đến năm 2020, các đợt phát hành TPDN đều phải được xếp hạng tín nhiệm.
Việc lựa chọn DN được cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh dịch vụ xếp hạng tín nhiệm được thực hiện theo hướng đảm bảo tiêu chuẩn, điều kiện và chất lượng dịch vụ theo đúng quy định tại Nghị định 88/2014.
Trường hợp có nhiều DN cùng đáp ứng đầy đủ các điều kiện, tiêu chuẩn để cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh dịch vụ xếp hạng tín nhiệm, thì lựa chọn những DN có ưu thế về trình độ chuyên môn nghiệp vụ, kinh nghiệm công tác của thành viên Hội đồng xếp hạng tín nhiệm và chuyên gia phân tích để đảm bảo chất lượng dịch vụ xếp hạng tín nhiệm.
Với khung pháp lý trên, hy vọng Việt Nam sẽ sớm có loại hình công ty xếp hạng tín nhiệm để góp phần phát triển thị trường vốn, thị trường TPDN theo hướng minh bạch, như thông lệ chung của các nước trong khu vực và trên thế giới.
