Đơn cử, với mô hình thị trường điện ở thời điểm hiện tại, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đang là đơn vị duy nhất mua điện, nhưng PPA lại thiếu các điều khoản “take-or-pay” rõ ràng, khiến EVN có thể không mua hết sản lượng của nhà máy phát ra do ảnh hưởng khách quan. Đó là thời tiết mưa nhiều nên ưu tiên thủy điện có giá rẻ, là đường truyền tải có giới hạn, thậm chí là do nhu cầu tiêu dùng điện giảm khiến phải giảm nguồn cung tương ứng…
Ngoài ra, còn có những thời điểm khung giá mua điện công bố sử dụng tiền Việt (VND) là đồng tiền thanh toán và không tính biến động của tỷ giá ngoại tệ, rất dễ gây ra những rủi ro trong các khoản vay ngoại tệ từ các tổ chức tín dụng quốc tế.
Chính vì vậy, đã có những tổ chức tín dụng quốc tế không thể xếp hạng tín dụng các dự án năng lượng tái tạo tại Việt Nam ở mức chấp nhận được để giải ngân.
Trong báo cáo liên quan tới lĩnh vực này, Ngân hàng Thế giới từng nhận xét, 82% nhà đầu tư năng lượng quốc tế đánh giá Việt Nam là thị trường “có tiềm năng, nhưng rủi ro cao”, chủ yếu do PPA thiếu khả năng “bankable” (có thể vay vốn).
Báo cáo của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) năm 2024 cũng chỉ ra thực tế là chỉ có khoảng 15% dự án điện tái tạo ở Việt Nam có thể tiếp cận được nguồn vay dài hạn bằng ngoại tệ từ các định chế tài chính quốc tế, chủ yếu nhờ có bảo lãnh từ các quỹ phát triển. Phần lớn các dự án khác phải vay bằng đồng nội tệ với lãi suất cao hơn 3-5 điểm phần trăm. Ở điểm nghẽn khung pháp lý cho tài chính xanh, vấn đề được cho là không nằm ở thiếu dự án, mà vì thiếu khung pháp lý riêng cho Hợp đồng Mua bán điện trực tiếp (DPPA) giữa nhà đầu tư và khách hàng tiêu thụ điện lớn.
Trước đó, thông tin về DPPA được nhiều nhà đầu tư trông đợi sẽ là một yếu tố giúp mở khóa dòng vốn tư nhân trong những năm tới. Thậm chí, Việt Nam được kỳ vọng sẽ thu hút dòng vốn “xanh” lớn nhất khu vực nhờ tiềm năng điện gió ngoài khơi và điện mặt trời không nhỏ (tương ứng khoảng 475 GW và 205 GW). Song thống kê của BloombergNEF (2024) cho thấy, tổng giá trị trái phiếu xanh và khoản vay xanh cho ngành năng lượng Việt Nam chỉ đạt 1,9 tỷ USD trong năm 2023, thấp hơn nhiều so với Thái Lan (4,6 tỷ USD) và Indonesia (3,2 tỷ USD).
Số liệu thống kê còn cho thấy, đến hết năm 2024, cả nước mới có khoảng 20 dự án được cấp tín chỉ carbon quốc tế (CER/VER), trong khi ở Thái Lan có gần 200 dự án, Indonesia có hơn 300 dự án đang tham gia thị trường carbon tự nguyện và bắt buộc.
Thực tế trên khiến mục tiêu huy động 135 tỷ USD đầu tư vào ngành điện như Quy hoạch Điện VIII và Quy hoạch Điện VIII điều chỉnh đặt ra cho giai đoạn 2021-2030, góp phần hiện thực hoá mục tiêu chuyển dịch năng lượng tại Việt Nam, trong đó khoảng 75% cần đến từ khu vực tư nhân, trở nên rất thách thức.
Điểm thách thức nữa là các dự án năng lượng mới như điện gió ngoài khơi, điện hydro, lưu trữ năng lượng và hybrid (PV+Battery) có tính chất công nghệ cao, thời gian hoàn vốn dài và rủi ro đầu tư lớn hiện cũng chưa có bộ định mức đầu tư chuẩn cho từng loại hình năng lượng mới theo vùng, theo điều kiện địa hình - hạ tầng - hải văn. Trong khi đó, Cơ quan Năng lượng quốc tế cũng cho rằng, chỉ riêng lĩnh vực điện gió ngoài khơi, nếu có cơ chế PPA ổn định, thì Việt Nam có thể thu hút 25-30 tỷ USD vốn đầu tư tư nhân trong giai đoạn 2025-2040.
Thực tế trên đòi hỏi cần sớm có cơ chế, chính sách rõ ràng hơn trong đầu tư, phát triển năng lượng. Như vậy mới có thể thu hút hàng chục tỷ USD vốn đầu tư tư nhân, quốc tế, phục vụ chuyển dịch năng lượng ở Việt Nam, từ đó đạt được các mục tiêu trong Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh, trong Quy hoạch Điện VIII lẫn Quy hoạch Điện VIII điều chỉnh. Tất yếu, đây cũng là nhân tố quan trọng góp phần thực hiện thành công mục tiêu giảm phát thải ròng mà Việt Nam đã cam kết tại Hội nghị lần thứ 26 Các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP26).