Theo TS. Lại Văn Mạnh, Trưởng ban Ban Kinh tế Tài nguyên - Môi trường, Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), đây là cam kết chiến lược tạo áp lực cũng là cơ hội mới cho phát triển nhanh và bền vững.
Nhiều năm trở lại đây, Nghị quyết về Kế hoạch Phát triển kinh tế - xã hội đều đề cập việc phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. Kết quả đạt được thế nào, thưa ông?
Theo nhận định chung, các mô hình kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh được thúc đẩy phát triển; nền kinh tế bước đầu được cơ cấu lại theo hướng số hóa, xanh hóa, đa dạng hóa, tăng cường sức chống chịu, nâng cấp chuỗi giá trị dựa trên nền tảng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo; một số loại thị trường mới đã và đang được hoàn thiện như thị trường tín chỉ carbon, tín dụng xanh, tài chính xanh...
Tuy nhiên, việc chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn, năng lượng mới, vật liệu mới chưa thực sự trở thành động lực tăng trưởng mới. Hệ thống pháp luật, quy định về các mô hình kinh tế mới như kinh tế chia sẻ, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn chậm được ban hành, hoàn thiện. Các mô hình kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh còn mang tính tự phát, chưa đáp ứng yêu cầu đặt ra.
Chính vì vậy, tại Nghị quyết 244/2025/QH15 về Kế hoạch Phát triển kinh tế - xã hội năm 2026 vừa được ký ban hành, Quốc hội yêu cầu, tiếp tục thúc đẩy và làm mới các động lực tăng trưởng truyền thống (đầu tư, tiêu dùng, xuất khẩu). Đồng thời, tập trung đầu tư, khai thác mạnh mẽ khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn..., coi đây là những động lực tăng trưởng mới, là một trong những điều kiện quan trọng để duy trì được tốc độ tăng trưởng kinh tế 2 con số trong thời gian dài.
Mặc dù đang ở giai đoạn đầu của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, nhưng Việt Nam vẫn cam kết đạt được phát ròng bằng “0” (Net Zero) vào năm 2050. Ông có nghĩ đây là điều rất tích cực?
Gần đây, các quốc gia trên thế giới ngày càng quan tâm hơn việc ứng phó với biến đổi hậu khí thông qua chuyển đổi sang kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. Nhưng đến nay, mới có hơn 40 quốc gia và khu vực trên thế giới ban hành lộ trình cụ thể, trong đó có Việt Nam, cho thấy Việt Nam đặc biệt quan tâm đến vấn đề này.
Chuyển đổi nền kinh tế sang kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn đã được đặt ra trong Chiến lược Phát triển kinh tế - xã hội 2021-2030, nghị quyết của Quốc hội về kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội hàng năm. Luật Bảo vệ môi trường và văn bản hướng dẫn đều có quy định khuyến khích phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. Ngay từ năm 2022, Thủ tướng đã phê duyệt Chiến lược quốc gia về Tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050 và Đề án Phát triển kinh tế tuần hoàn.
Quan điểm của Đảng và Nhà nước là coi việc chủ động phát triển kinh tế tuần hoàn là tất yếu, phù hợp với xu hướng, yêu cầu tạo đột phá trong phục hồi kinh tế và thực hiện các Mục tiêu phát triển bền vững (SDG); góp phần thúc đẩy cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng theo hướng hiện đại, nâng cao năng lực cạnh tranh và khả năng chủ động thích ứng, chống chịu trước các cú sốc từ bên ngoài.
Tuy vậy, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn vẫn còn khá mơ hồ với cộng đồng doanh nghiệp?
Nhóm hàng công nghiệp chế biến, chế tạo chiếm khoảng 88-90% tổng kim ngạch xuất khẩu hàng năm của nước ta, trong đó hầu hết do doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài thực hiện. Muốn xuất khẩu được sản phẩm vào các thị trường lớn, doanh nghiệp phải đáp ứng điều kiện về sản xuất xanh, bảo vệ môi trường và rất nhiều điều kiện khắt khe khác, nếu không sẽ không được hưởng ưu đãi thuế nhập khẩu, thậm chí còn bị cấm nhập khẩu, dù đó là thị trường đã ký kết hiệp định thương mại tự do với Việt Nam. Khu vực doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài chủ yếu xuất khẩu sản phẩm sản xuất tại Việt Nam, dù muốn hay không, vẫn phải đầu tư công nghệ, thiết bị, dây chuyền để tạo ra sản phẩm xanh, bảo vệ môi trường.
Nhóm hàng trong nước sản xuất chủ yếu (nông sản, lâm sản và thủy sản) chiếm 10-11% tổng kim ngạch xuất khẩu cũng phải bảo đảm sản xuất xanh, bảo vệ môi trường từ khâu nuôi trồng, khai thác đến chế biến, bảo quản, nếu không, chắc chắn sẽ bị thị trường nhập khẩu tẩy chay. Vấn đề còn lại là đối với hàng sản xuất trong nước bán ở thị trường nội địa, nếu đầu tư công nghệ, thiết bị, máy móc để đáp ứng tiêu chí kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, thì giá thành cao, khó cạnh tranh, thậm chí không cạnh tranh được với sản xuất truyền thống.
Theo ông, giải quyết bài toán trên bằng cách nào?
Bảo vệ môi trường cùng với phát triển kinh tế, xã hội là nhiệm vụ trung tâm được đặt ra trong Dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội lần thứ XIV của Đảng. Đây không còn là khẳng định hình thức, mà là cam kết chiến lược, đặt sinh thái môi trường làm thước đo trong mỗi chính sách phát triển, tạo ra áp lực, cũng là cơ hội mới cho phát triển nhanh, bền vững.
Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân đã nhấn mạnh việc đẩy mạnh phát triển tín dụng xanh; hỗ trợ lãi suất triển khai các dự án xanh, tuần hoàn và áp dụng khung tiêu chuẩn ESG. Nghị quyết 198/2025/QH15 có quy định về việc Nhà nước hỗ trợ lãi suất 2%/năm khi doanh nghiệp vay vốn để thực hiện các dự án xanh, tuần hoàn và áp dụng khung ESG.
Mới đây, Chính phủ đã ban hành Nghị định 156/2025/NĐ-CP về tín dụng nông nghiệp, nông thôn. Nghị định quy định, khách hàng có dự án, phương án sản xuất - kinh doanh sản phẩm nông nghiệp hữu cơ theo quy định về nông nghiệp hữu cơ hoặc dự án, phương án sản xuất, kinh doanh sản phẩm nông nghiệp đáp ứng tiêu chí về kinh tế tuần hoàn được tổ chức tín dụng xem xét cho vay không có tài sản bảo đảm tối đa bằng 70% giá trị của dự án, phương án.
Mỗi ngành nghề, lĩnh vực khác nhau có tiêu chí về kinh tế xanh, tuần hoàn khác nhau, vì vậy vai trò của các bộ, ngành rất quan trọng. Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Công thương, Bộ Xây dựng... đã ban hành đề án hỗ trợ, khuyến khích doanh nghiệp trong lĩnh vực của mình thúc đẩy kinh tế tuần hoàn. Đối với doanh nghiệp, hoặc là bị áp lực từ thị trường nhập khẩu, nên buộc phải thực hiện; hoặc thấy được lợi ích (được hỗ trợ lãi suất, tiếp cận vốn...) khi chuyển sang kinh tế tuần hoàn, sản xuất xanh thì tự nguyện thực hiện.
Chuyển từ sản xuất truyền thống sang sản xuất xanh đòi hỏi vốn rất lớn. Thưa ông, vấn đề vẫn là vốn đầu tư?
Ngân hàng không thiếu vốn và rất thiếu khách hàng để cho vay. Với chính sách hỗ trợ 2% lãi suất vay vốn ngân hàng từ nguồn ngân sách nhà nước, số lượng khách hàng có nhu cầu vay vốn tăng lên đáng kể. Chúng tôi đã trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Danh mục 10 nhóm ngành nghề, lĩnh vực; dự án đầu tư, cơ sở sản xuất, kinh doanh; sản phẩm, vật liệu, chất thải và dịch vụ thực hiện kinh tế tuần hoàn đặc thù được ưu tiên đến năm 2035. Căn cứ danh mục này, các ngân hàng sẵn sàng cho vay và khách hàng cũng có nhu cầu vay vốn vì được ngân sách nhà nước hỗ trợ 2% lãi suất.