Các diễn giả tham gia buổi tọa đàm gồm có:
- Ông Nguyễn Tú Anh, Phó Vụ trưởng vụ Chính sách tiền tệ (NHNN).
- Ông Đỗ Hoàng Phong, Tổng giám đốc Trung tâm Thông tin tín dụng Quốc gia Việt Nam (NHNN)
- Ông Nguyễn Văn Thùy, Phó trưởng Ban Phụ trách Ban Giám sát Tổng hợp của Ủy Ban Giám sát Tài chính quốc gia.
- Bà Nguyễn Thùy Dương, Phó tổng giám đốc phụ trách khối Dịch vụ tài chính (EY Việt Nam).
- TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV.
- TS. Đỗ Hoài Linh, Phó trưởng Bộ môn Ngân hàng Thương mại, Viện Ngân hàng - Tài chính, Đại học Kinh tế Quốc dân.
- Ông Nguyễn Thành Phúc, Giám đốc Nguồn vốn kiêm Giám đốc Trung tâm huy động nguồn vốn FE Credit.
- Bà Đỗ Nguyễn Vân Anh, Giám đốc Chuyển đổi kinh doanh Home Credit Việt Nam.
Sau 3 tiếng trao đổi, thảo luận, các diễn giả đã cung cấp nhiều thông tin quan trọng về lĩnh vực tài chính tiêu dùng. Các thông tin, con số mà các diễn giả đưa ra tại Tọa đàm cho thấy, dù đã có những bước phát triển nhanh trong những năm qua, nhưng thị trường tài chính tiêu dùng Việt Nam vẫn còn rất nhiều dư địa phát triển, bởi nhu cầu rất lớn về tài chính cá nhân chưa được thỏa mãn của người tiêu dùng Việt Nam.
Điều đó được thể hiện, thị trường ngày càng xuất hiện nhiều công ty tài chính, đặc biệt là nhiều nhà đầu tư nước ngoài đã đặt chân tới thị trường Việt Nam thông qua các thương vụ mua bán, sáp nhập, hợp tác với đối tác trong nước.
Tuy nhiên, sự phát triển mạnh mẽ của tài chính tiêu dùng nói chung và tín dụng tiêu dùng nói riêng cũng đặt hoạt động này trước nhiều thách thức.
Tại buổi Tọa đàm, các diễn giả đã chỉ ra những thách thức và các kiến nghị với cả cơ quan quản lý nhà nước, công ty tài chính và người tiêu dùng, để giúp lĩnh vực này phát triển lành mạnh và bền vững hơn nữa trong thời gian tới.
Dưới đây là nội dung buổi tọa đàm.
Nội dung tường thuật
Phát biểu của ông Nguyễn Văn Thùy, Phó trưởng Ban Phụ trách Ban Giám sát Tổng hợp của Ủy Ban Giám sát Tài chính quốc gia.
Bà Linh nói: “Nếu chỉ nói về mặt xấu, tiêu cực của công ty tài chính, tín dụng tiêu dùng, sẽ tạo ra những hình ảnh không tốt về công ty tài chính, tạo cơ hội cho tín dụng đen phát triển”.
Ở một khía cạnh khác, ông Tú Anh cho rằng, bên cạnh việc giáo dục tài chính tiêu dùng cần đặt vấn đề về thượng tôn pháp luật. Mỗi người phải chịu trách nhiệm về hành vi của mình, cụ thể nếu làm sai phải chấp nhận hậu quả. Khi nào người đi vay hiểu rằng phải chịu trách nhiệm về hậu quả do chính mình gây ra họ sẽ thay đổi hành vi”.
Theo ông Phong, để tránh rủi ro cho bản thân trước khi đi vay, chính người tiêu dùng cần sáng suốt, thông minh khi lựa chọn, quyết định đi vay. Đặc biệt, cần có chất lượng thông tin đầu vào tốt, để CIC có thông tin tốt và các công ty tài chính có thông tin tốt.
Theo đó, đã có hệ thống công nghệ, CIC hỗ trợ thông tin nhưng những các công ty tài chính cần rà soát quy trình nội bộ nhằm hạn chế đến mức thấp nhất, rủi ro xảy ra bởi trong lĩnh vực này thực tế không tránh được rủi ro khi người đi vay cố tình không trung thực.
Về vấn đề đảm bảo an toàn cho khách hàng, bà Vân Anh, cho biết, khi đồng hành cùng Home Credit Việt Nam, khách hàng được nhận tin nhắn với mã xác thực trong quá trình thẩm định để cho phép Home Credit sử dụng thông tin cá nhân cho mục đích thẩm định khi cần thiết.
Thông tin cá nhân của khách hàng được bảo vệ tuyệt đối. Khách hàng có thể hoãn thời hạn thanh toán đến01 tháng khi gặp khó khăn trong thời gian sử dụng dịch vụ tài chính tại Home Credit.
Ngoài ra, khách hàng và gia đình được hỗ trợ chi trả trong tình huống phát sinh không mong muốn với sản phẩm bảo hiểm khoản vay.
Về vấn đề này, bà Đỗ Nguyễn Vân Anh, Giám đốc Chuyển đổi Kinh doanh Home Credit cho biết, Home Credit Việt Nam tích cực hỗ trợ, nâng cao nhận thức của người dân về an toàn tài chính cá nhân thông qua việc thiết lập các địa điểm tư vấn, hoặc tổ chức các hội thảo.
Cụ thể, năm 2013, Home Credit, thiết lập gian hàng tại các hệ thống siêu thị lớn để tư vấn về tài chính cho gần 100.000 khách hàng qua các trò chơi tương tác. Phát miễn phí trên 20.000 cuốn Cẩm nang tài chính cho khách hàng. Năm 2014, tổ chức hội thảo “Nghĩ kỹ càng, ký khôn ngoan”. Năm 2016 tổ chức hội thảo “Vay chủ động” giúp khách hàng tìm hiểu về vay trả góp chỉ trong vòng 90’.
Ngoài ra, Công ty phối hợp với Câu lạc bộ Tài chính - Ngân hàng (FBG) của Đại học Kinh tế - Luật tổ chức buổi trò chuyện với đề tài “Tài chính cá nhân – những điều phải biết trước tuổi 30”
Tài trợ chính của cuộc thi “CFO Challenge” do FBG tổ chức trong 3 năm liên tiếp (2016 – 2018).
Về việc tuyên truyền, giáo dục tài chính cho người dân, bà Linh cho biết, giáo dục tài chính, tài chính cá nhân mới đưa vào từ năm 2017 trong hoạt động giảng dạy tại Đại học Kinh tế Quốc dân, nhưng cũng mới chỉ là dành cho những người làm nghề, chứ chưa dành cho đại bộ phận người dân hiểu được cho vay tiêu dùng nói riêng, tài chính nói chung.
Về vấn đề này, ông Lực bổ sung, cần có thêm giáo dục tài chính trên các phương tiện thông tin, như truyền hình với dung lượng dài hơn. Hiện nay, trên VTV, chương trình "Tiền khéo, tiền khôn", nhưng ngắn quá
"Đòi hỏi đa kênh, đa hệ trong việc giáo dục tài chính tiêu dùng”, ông Lực nhấn mạnh.
Liên quan đến vấn đề này, ông Phúc chia sẻ, bản thân các công ty tài chính khi bước vào lĩnh vực tài chính tiêu dùng cũng đã xác định đây là kênh cho vay rủi ro nên mô hình cho của FE Credit trong việc vay tập trung, chặt chẽ và các đối tác, khách hàng là như nhau.
Trước sức cạnh tranh lớn và nhằm giảm chi phí vận hành ngày càng thấp, bên cạnh áp dụng khoa học công nghệ có sẵn, sử dụng thông tin từ CIC...
Tuy nhiên, rủi ro là có khi có nhiều người làm việc như ở FE Credit có gần 16.000 nhân viên ở tất cả các khâu đều có những chỉ tiêu, không tránh được những cá nhân vì chỉ tiêu đã làm ảnh hưởng đến các vẫn đề chung. “Truyền thông giúp chúng tôi nhìn nhận lại được vấn đề để đi đúng hướng hơn”, ông Phúc nói.
Bước sang phần thảo luận, trước những kiến nghị về hành lang pháp lý cần có những văn bản hoàn thiện hơn, đại diện NHNN, ông Tú Anh cho biết, NHNN đang trong quá trình hoàn thiện hơn các văn bản pháp lý chưa không khẳng định các văn bản pháp lý cho lĩnh vực này đã đầy đủ.
Ông Tú Anh cho rằng, tài chính tiêu dùng vẫn còn là vấn đề còn mới và không chỉ mới đối với khách hàng, người cho vay, cơ quan quản lý. Trong khi đó, ngày càng có những vấn đề mới như FinTech cho vay tiêu dùng, P2P… đặt ra những vấn đè rất mới, thách thức cho NHNN không chỉ an toàn, cho người vay và người đi vay mà cả hệ thống tiền tệ. NHNN đã, đang và sẽ phải cố gắng hoàn thiện hiện văn bản pháp lý.
Đại diện cho công ty tài chính, ông Nguyễn Thành Phúc, Giám đốc Nguồn vốn kiêm Giám đốc Trung tâm huy động nguồn vốn FE Credit cho biết lãi suất cho vay của công ty tài chính trên được tính toán trên cơ sở: Lãi suất huy động + chi phí vận hành + chi phí rủi ro = lãi suất cho vay.
Để chia sẻ thông tin rõ hơn về phương thức huy động vốn của các công ty tài chính như thế nào ông Phúc đã minh họa trực tiếp câu chuyện của các công ty tài chính, trong đó có FE Credit.
Ngoài hai công ty Home Credit và Prudential Finance là các công ty tài chính có vốn đầu tư nước ngoài đã đi vào ổn định qua các năm nhờ sự hỗ trợ về nguồn vốn của tập đoàn mẹ ở nước ngoài, thì các công ty tài chính còn lại trên thị trường đều phải đương đầu với bài toán nguồn vốn đầu vào phục vụ hoạt động kinh doanh.
Để gia tăng nguồn lực về tài chính nhanh chóng cũng như kinh nghiệm quản lý, một số công ty tài chính đã tìm kiếm đối tác chiến lược là các định chế tài chính nước ngoài vốn dĩ đã có hoạt động lâu năm trong lĩnh vực tài chính tiêu dùng ở các nước phát triển và tiềm lực tài chính mạnh.
Điển hình như tháng 4/2015, HD Finance nhận góp vốn đầu tư chiến lược từ tập đoàn tài chính Credit Saison (Nhật Bản), Công ty Tài chính TNHH MTV MB bán lại 49% vốn cho đối tác Shinsei Bank (Nhật Bản) tháng 11/2016.
Sự kết hợp này đã mang lại lợi ích cho các bên tham gia thể hiện qua sự tăng trưởng trong kết quả hoạt động kinh doanh, sự đánh giá tốt hơn của các ngân hàng trong nước thông qua các khoản tín dụng được cấp dựa trên sự tin tưởng vào uy tín và năng lực quản lý của nhà đầu tư nước ngoài tham gia vào bộ máy quản trị của HD Saison và Mcredit trong vài năm qua.
Rất khác biệt so với các đối thủ cạnh tranh, FE CREDIT lại chọn chiến lược đặt trọng tâm nguồn vốn huy động đến từ các tổ chức kinh tế trong nước. Tuy nhiên, đây lại là con đường khó khăn nhất vì cần sự đầu tư rất lớn về thời gian, con người, sản phẩm và hơn hết là phải đảm bảo các yếu tố về tính minh bạch trong hoạt động, tuân thủ các tiêu chí an toàn để có thể tạo được niềm tin với các tổ chức kinh tế vốn dĩ đang là khách hàng trung thành của các ngân hàng.
Từ những bước đi đầu tiên khó khăn trong điều kiện thị trường còn thiếu các thông tin về tài chính tiêu dùng, qua thời gian cùng với sự hỗ trợ tích cực từ ngân hàng mẹ VPBank trong việc giới thiệu sản phẩm huy động của FE CREDIT đến các khách hàng doanh nghiệp hiện hữu của mình, song song với việc xây dựng đội ngũ nhân viên huy động nguồn vốn chuyên nghiệp và các hoạt động marketing mà FE CREDIT đã từng bước huy động được nguồn vốn lớn từ kênh huy động này. Các sản phẩm huy động của công ty là tiền gửi có kỳ hạn và chứng chỉ tiền gửi hiện tại đã đáp ứng được nhu cầu tối ưu lợi tức từ nguồn vốn nhàn rỗi của các doanh nghiệp.
“Từ năm 2016 đến nay, FE CREDIT đã vay và giải ngân khoảng 350 triệu USD từ các định chế tài chính nước ngoài”, ông Phúc chia sẻ.
Phát biểu tại Tọa đàm, TS. Đỗ Hoài Linh, Phó trưởng Bộ môn Ngân hàng Thương mại, Viện Ngân hàng - Tài chính, Đại học Kinh tế Quốc dân đã chia sẻ thông tin sau chuyến công tác tại Mỹ năm ngoái.
Cụ thể, tại Hoa Kỳ, cho vay tiêu dùng được quan niệm là tất cả những khoản vay để thỏa mãn nhu cầu tiêu dùng của cá nhân và hộ gia đình (không bao gồm vay để mua nhà).
Cũng như các nước phát triển khác, hoạt động cho vay tiêu dùng tại Mỹ rất phát triển; năm 1996 dư nợ của mảng hoạt động này là hơn 1.200 tỷ USD, thì đến năm 2016, dư nợ lên đến 4.100 tỷ USD. Như vậy, trong 20 năm, quy mô của mảng hoạt động này tăng 3,4 lần.
“Tại bất kỳ thời điểm nào luôn có những cá nhân/hộ gia đình mong muốn có một lượng tài chính hỗ trợ từ bên ngoài để thỏa mãn tốt hơn các nhu cầu cuộc sống của mình, đặc biệt với tâm lý không ngại vay mượn của người Mỹ dẫn đến lượng cầu về vay tiêu dùng ngày càng gia tăng”, bà Linh chia sẻ.
Theo bà Linh, hệ thống pháp luật liên quan đến mảng hoạt động vay tiêu dùng rất chặt chẽ, đặc biệt là những đạo luật về bảo vệ khách hàng vay tiêu dùng.
Hiện tại, Mỹ đang có 8 đạo luật liên quan trực tiếp đến bảo vệ quyền lợi khách hàng tín dụng tiêu dùng, các đạo luật này rất chi tết và cụ thể với nội dung nổi bật là các nhà cung cấp sản phẩm tài chính tiêu dùng phải công khai các thông tin liên quan đến sản phẩm, các điều khoản của hợp đồng, lãi suất, phí suất… tới mọi khách hàng.
Ngoài ra, chống phân biệt đối xử, không được tiết lộ thông tin của khách hàng, đánh giá trung thực điểm số tín dụng của khách hàng… là những nội dung chủ đạo của các đạo luật này.
Bên cạnh đó, bà Linh thông tin, tại Mỹ còn có Ủy ban bảo hệ tài chính cho người tiêu dùng trực thuộc Chính phủ (Consumer Financial Protection Bureau - CFPB) để bảo vệ khách hàng tài chính tiêu dùng khi gặp các vấn đề với nhà cung cấp dịch vụ làm việc khá hiệu quả.
Năm 2014, dưới sự bảo vệ của CFPB, 1,4 triệu khách hàng cá nhân đã được Bank of America bồi thường 727 triệu USD do những gian lận của ngân hàng trong hoạt động thẻ tín dụng khách hàng cá nhân.
Đồng thời, các nhà cung cấp dịch vụ cho vay tiêu dùng trên thị trường rất đa dạng, nhiều loại hình, bao gồm ngân hàng thương mại, công ty tài chính, hiệp hội tiết kiệm và cho vay, công ty bảo hiểm nhân thọ, các tổ chức tài chính vi mô, hiệu cầm đồ, công ty cho vay trong ngày (payday loan company), công ty cho vay với tài sản bảo đảm là giấy tờ xe (car title loan company), trung tâm thương mại (rent to own centers)…
Mỗi một loại hình nhà cung cấp sẽ phục vụ những nhóm khách hàng có độ rủi ro khác nhau, từ đó dẫn đến lãi suất của cho vay tiêu dùng giữa các loại hình cũng rất khác nhau. Ví dụ, lãi suất của các khoản tín dụng tiêu dùng mà car title loan company lên tới 200%/năm, lãi suất của payday loan company lên tới 391%/năm…
“Nhận thức hay hiểu biết của người tiêu dùng về tài chính nói chung và tín dụng tiêu dùng nói riêng cũng là yếu tố quan trọng cho sự phát triển của thị trường vay tiêu dùng. Các kiến thức về tài chính cá nhân được thiết kế ngay từ bậc học nhỏ của chương trình phổ thông để học sinh được tiếp cận với các kiến thức cơ bản như tiền là gì? Tiền có vai trò như thế nào? Tiền chân chính đến được từ những đâu?... Lên đến bậc phổ thông cao hơn, các em được giáo dục về cách thức quản lý dòng tiền để không bị mất thanh khoản, được hướng dẫn cách lập bảng excel để quản lý thu chi, được học về quy trình tiêu dùng thông minh như lập kế hoạch tiêu dùng, không chi tiêu ngẫu hứng, tham khảo thông tin về sản phẩm từ nhiều nhà cung cấp trước khi ra quyết định sử dụng”, bà Linh nói.
Bà Nguyễn Thùy Dương, Phó tổng giám đốc phụ trách khối Dịch vụ tài chính (EY Việt Nam) chia sẻ 2 vấn đề liên quan đến tài chính tiêu dùng là đầu tư về công nghệ và chia sẻ thông tin như thế nào. Một trong những vấn đề được bà Dương đề cập là công nghệ giúp tăng cường hiện diện và nhận diện thương hiệu với khách hàng
Với quy mô dân số với hơn 94 triệu người, phần lớn là dưới 35 tuổi (chiếm 60,5%), theo bà Dương, đây là độ tuổi có khả năng thích ứng với các giải pháp công nghệ mới.
Ngoài ra, tỷ lệ tiếp cận điện thoại di động ở Việt Nam hiện đang ở mức cao với gần 30 triệu người sử dụng điện thoại di động vào cuối năm 2017 và dự báo có thể lên tới 40 triệu người vào năm 2021.
Đáng chú ý, Việt Nam hiện là một quốc gia có số lượng người sử dụng Internet phát triển nhanh và sôi động trong khu vực.
Theo thống kê, hiện có khoảng 52 triệu người dùng Internet (chiếm 54% dân số), đứng thứ 5 tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương về tỷ lệ dân số có kết nối Internet, sau Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản và Indonesia.
Do đó, dùng công nghệ để mở rộng mạng lưới khách hàng là chiến lược khôn ngoan và cần thiết với một công ty tài chính. Tận dụng công nghệ, các công ty tài chính có thể đẩy mạnh vị thế cạnh tranh so với các ngân hàng truyền thống vốn có ưu thế nhờ mạng lưới chi nhánh dày đặc.
Bên cạnh đó, với sức ép cạnh tranh ngày càng tăng tại khu vực thành thị Việt Nam, nền tảng công nghệ sẽ giúp các công ty tài chính tiêu dùng tiếp cận lượng khách hàng tiềm năng tại khu vực nông thôn (chiếm đến 60% dân số cả nước), nhằm nâng cao thị phần và duy trì tốc độ tăng trưởng.
Hiện tại, độ phủ sóng của các dịch vụ tài chính ngân hàng, đặc biệt là dịch vụ cho vay tại các vùng nông thôn còn rất thấp. Điều này dẫn tới hệ lụy là nhiều người dân vẫn phải tìm đến tín dụng đen hay các tiệm cầm đồ khi cần vay vốn. Để có thể cung cấp tín dụng tiêu dùng đến các vùng nông thôn, các công ty tài chính cần có những sáng kiến công nghệ mới mẻ mang tính đột phá.
Nhận định về thị trường tín dụng tiêu dùng, TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV cho rằng, quy mô của tín dụng tiêu dùng tại Việt Nam vẫn còn nhỏ. Tỷ trọng cho vay tiêu dùng hiện nay chiếm 17% tổng dư nợ năm 2017 (so với tỷ trọng 20% của Trung Quốc hay 34% của ASEAN-5); trong đó, dư nợ tín dụng của các công ty tài chính chỉ chiếm có 8,2%.
Đồng thời, thị trường tài chính tiêu dùng cũng đang chỉ tập trung vào 4 công ty lớn là FE Credit (50% thị phần), Home Credit (17%), HD Saison (13%) và Prudential Finance (8%). Những công ty này đã chiếm đến gần 90% thị phần, có thể dẫn đến rủi ro tập trung, khả năng thao túng cũng như hạn chế sự lựa chọn của người tiêu dùng…
Trong khi đó, kiến thức tài chính của người tiêu dùng Việt Nam chưa cao. Nhiều người không hiểu rõ về sản phẩm, dịch vụ tài chính-ngân hàng và đôi khi không được tư vấn một cách rõ ràng, đầy đủ về hợp đồng tín dụng, nên sau khi ký hợp đồng có cảm giác bị lừa gạt; điều này cũng có ảnh hướng nhất định đến tính thiếu tuân thủ các điều kiện tín dụng, dẫn đến chịu lãi phạt cao và các công ty tài chính phải liên tục gọi điện để đòi nợ. Điều này làm mất thiện cảm đối với các công ty tài chính, cũng như gây bức xúc dư luận thời gian qua.
“Giáo dục tài chính là điều rất quan trọng trong thời gian tới”, ông Lực nói.
Một vấn đề nữa, theo ông Lực, thông tin mà các công ty tài chính cung cấp cho người tiêu dùng đôi khi chưa hoàn toàn minh bạch, rõ ràng.
Cục Quản lý cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng (Bộ Công thương) cho biết, đã có nhiều khiếu nại của khách hàng với các công ty tài chính, trong đó phần lớn là những phản ánh việc các công ty này đã không giải thích rõ ràng điều khoản của hợp đồng như lãi suất, thời hạn, các mức phạt, hoặc các nhân viên tư vấn cung cấp thông tin không chính xác, chưa đầy đủ… Ngoài ra, người tiêu dùng cũng phản ánh trên các diễn đàn về tình trạng bị đòi nợ liên tục, trong khi thái độ của một số nhân viên đòi nợ chưa đúng mực, dẫn đến mâu thuẫn, thiếu hợp tác từ phía người vay vốn.
Bên cạnh đó, hiệu quả kinh doanh của những công ty tài chính này sẽ có khó có thể giữ được mức như hiện tại trong tương lai. Trong dài hạn, hoạt động tín dụng tiêu dùng tiềm ẩn rất nhiều rủi ro, thiếu bền vững do tập trung nhiều vào một phân khúc khách hàng, không có tài sản thế chấp, thẩm định khách hàng chưa kỹ lưỡng…, trong khi hoạt động này lại nhạy cảm với điều kiện kinh tế vĩ mô (kinh nghiệm quốc tế cho thấy, khi nền kinh tế khó khăn, nợ quá hạn từ thẻ tín dụng và cho vay tiêu dùng thường tăng nhanh).
"Cuối cùng, thiếu hệ thống thông tin dữ liệu quốc gia gây ra nhiều khó khăn trong hoạt động của các công ty tài chính tiêu dùng nói riêng và các TCTD nói chung", ông Lực nói.
Đối với hệ thống thông tin tín dụng cá nhân, ông Đỗ Hoàng Phong, Tổng giám đốc Trung tâm Thông tin tín dụng Quốc gia Việt Nam (CIC) cho biết, CIC đã và đang tập trung vào 2 mảng nghiệp vụ chính: Thu thập thông tin khách hàng cá nhân và thực hiện chấm điểm tín dụng cá nhân.
Cụ thể, về thông tin khách hàng cá nhân, ông Phong cho biết, để có cơ sở dữ liệu đầy đủ về khách hàng cá nhân, CIC đã đầu tư hệ thống công nghệ hiện đại, có thể tích hợp được nhiều nguồn thông tin khác nhau từ các nguồn trong và ngoài ngành; tổ chức thu thập các nguồn thông tin phi truyền thống.
Để đảm bảo tính sẵn sàng dữ liệu của dữ liệu, CIC không chỉ thu thập thông tin về khách hàng đã và đang có quan hệ tín dụng mà còn mở rộng thu thập thông tin về khách hàng tiềm năng của các TCTD.
(Video: Thành Nguyễn)
Bên cạnh đó, tổng số khách hàng cá nhân được thu thập và lưu trữ tại kho dữ liệu CIC là khoảng trên 33,5 triệu, độ sâu thông tin tín dụng được nâng lên 7/8 điểm, độ phủ thông tin nâng lên trên 51% trên số người trưởng thành, cao hơn nhiều so với khu vực Đông Á - Thái Bình Dương (4,2/8 điểm và 16%) và nhóm các nước OECD (6,6/8 điểm và 18,3%) theo đánh giá của Nhóm Ngân hàng Thế giới.
Đồng thời, các loại thông tin lưu trữ trong kho dữ liệu thông tin tín dụng quốc gia được cập nhật định kỳ tối đa 3 ngày đối với dữ liệu phát sinh mới, hàng tháng đối với dữ liệu không có biến động và được lưu trữ trong 5 năm.
Việc thu thập, xử lý, chỉnh sửa thông tin đều được thực hiện theo đúng quy trình, được giám sát chặt chẽ theo quy định về xử lý và bảo mật thông tin.
Liên quan đến chấm điểm tín dụng cá nhân, ông Phong chia sẻ, nắm bắt được nhu cầu tăng nhanh cũng như tầm quan trọng của điểm tín dụng khách hàng cá nhân đối với hệ thống tài chính, đặc biệt điểm tín dụng sẽ góp phần giúp các TCTD chuyển dần từ hoạt động cho vay phụ thuộc vào tài sản bảo đảm sang cho vay dựa trên mức độ tín nhiệm của khách hàng.
Do vậy, CIC đã phát triển mô hình chấm điểm tín dụng cá nhân theo chuẩn quốc tế dựa trên lịch sử quan hệ tín dụng của khách hàng vay và các thông tin liên quan khác. Kết quả kiểm định cho thấy mô hình chấm điểm của CIC khá ổn định, phản ánh khá chính xác mức độ tín nhiệm của khách hàng vay.
Theo ông Phong, thị trường tín dụng tiêu dùng phát triển mạnh là tín hiệu tốt cho nền kinh tế, nhưng cũng cần những điều chỉnh để tránh những rủi ro có thể xảy ra.
Thứ nhất, tình trạng bất cân xứng về thông tin giữa các công ty tài chính và người tiêu dùng khi sử dụng dịch vụ.
Tình trạng bất cân xứng thông tin là tình trạng các TCTD không có đầy đủ thông tin từ phía khách hàng của mình mặc dù đã có nhiều nỗ lực trong công tác thẩm định.
Riêng đối với cho vay tiêu dùng, các công ty tài chính luôn cố gắng đơn giản hóa các thủ tục xét duyệt cho vay, dẫn đến thủ tục vay khá đơn giản (chỉ cần giấy tờ tùy thân như CMND hoặc sổ hộ khẩu, bằng lái xe là có thể vay được tiền), thì tình trạng bất cân xứng thông tin xảy ra càng trầm trọng hơn.
Điều này sẽ dẫn đến nhiều rủi ro như: công ty tài chính có thể lựa chọn sai các đối tượng khách hàng có rủi ro không trả nợ cao hoặc không thể kiểm soát được mục đích sử dụng vốn vay của khách hàng… dẫn đến các khoản vay có thể không được hoàn trả đúng hạn, làm tăng nợ xấu cho công ty đó.
“Do đó, lời khuyên của tôi đối với các công ty tài chính là cần tìm hiểu kỹ các thông tin về khách hàng trước khi đưa ra quyết định cho vay. Các thông tin này có thể là lịch sử vay nợ của khách hàng, có thể là các lịch sử thanh toán (nếu có) của khách hàng, nhằm hỗ trợ các công ty tài chính có cái nhìn cụ thể và chính xác hơn về khách hàng vay của mình”, ông Phong nhấn mạnh.
Thứ hai, việc áp lãi suất quá cao trong cho vay tiêu dùng có thể dẫn đến việc mất khả năng trả nợ của khách hàng, hay còn là nợ xấu cho chính các công ty tài chính.
Lãi suất cao trong cho vay tiêu dùng đến từ nhiều nguyên nhân như rủi ro cao, chi phí vốn cao, các chi phí thẩm định, quản lý, thu hồi nợ cao. Tuy nhiên, mức lãi suất cao này có thể dẫn đến áp lực trả nợ lớn, khiến khách hàng vay bùng nợ, trốn trả nợ hoặc không có khả năng trả nợ.
“Do vậy, lời khuyên của tôi là các công ty tài chính cần đầu tư nhiều hơn nữa hệ thống công nghệ và xây dựng hệ thống quản lý khách hàng vay, áp dụng các chuẩn mực trong quản trị rủi ro, áp dụng mức lãi suất hợp lý với mức độ tín nhiệm của khách hàng. Vì nếu không làm tốt và chặt chẽ các quy định trong việc cấp tín dụng sẽ tác động tiêu cực đến hoạt động của chính các công ty tài chính và ảnh hưởng đến quyền lợi của khách hàng vay”, ông Phong nói.
Ông Tú Anh thông tin về những giải pháp đảm bảo sự phát triển an toàn, lành mạnh của cho vay tiêu dùng tại Việt Nam. Cụ thể, từ đầu năm 2017, để có cơ sở theo dõi, giám sát chặt chẽ và toàn diện diễn biến cho vay đối với lĩnh vực này, NHNN đã bổ sung các biểu mẫu thống kê yêu cầu các TCTD báo cáo đầy đủ phạm vi cho vay tiêu dùng.
Theo đó, so với số liệu đã báo cáo trước 01/01/2017 phạm vi thống kê của báo cáo cho vay tiêu dùng (bao gồm cho vay phục vụ nhu cầu đời sống) trong năm 2017 theo Thông tư 35/2015/TT-NHNN có sự thay đổi đáng kể.
Thứ nhất, bổ sung nhu cầu vay vốn để trả phí nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất để xây nhà ở.
Thứ hai, nhu cầu vốn mua nhà ở; thuê, thuê mua nhà ở; xây dựng, sửa chữa nhà ở bao gồm cả nguồn trả nợ từ lương và không phải từ lương.
Thứ ba, bổ sung nhu cầu chi phí khác cho mục đích tiêu dùng, sinh hoạt của cá nhân, gia đình của cá nhân.
Bên cạnh đó, NHNN đã hoàn thiện khung pháp lý về hoạt động cho vay của TCTD đối với khách hàng, nhằm tăng tính minh bạch trong hoạt động cho vay, lãi suất cho vay của TCTD đối với khách hàng.
Cụ thể, NHNN bán hành Thông tư số 39/2016/TT-NHNN quy định về hoạt động cho vay của TCTD đối với khách hàng, trong đó đơn giản hóa một số hồ sơ thủ tục cho vay phục vụ nhu cầu đời sống (khách hàng không cần xây dựng phương án, dự án phục vụ nhu cầu đời sống, mà chỉ cung cấp thông tin về việc sử dụng vốn của khách hàng), yêu cầu TCTD niêm yết công khai, minh bạch các quy định cho vay, lãi suất cho vay, phương pháp tính lãi cho khách hàng, đồng thời ghi rõ trên hợp đồng tín dụng về lãi suất cho vay, phương pháp tính lãi và mức thu phí liên quan cho vay, đảm bảo lãi suất cho vay thực tế phù hợp với lãi suất ghi trên hợp đồng tín dụng.
Ngoài ra, NHNN cũng ban hành Thông tư số 43/2016/TT-NHNN ngày 30/12/2016 quy định riêng về hoạt động cho vay tiêu dùng của công ty tài chính phù hợp với đặc thù hoạt động cho vay tiêu dùng, trong đó quy định công ty tài chính ban hành quy định về khung lãi suất cho vay tiêu dùng áp dụng thống nhất trong từng thời kỳ, bao gồm mức lãi suất cho vay cao nhất, lãi suất cho vay thấp nhất đối với từng sản phẩm cho vay tiêu dùng để đảm bảo minh bạch, công khai về lãi suất của công ty tài chính.
Bên cạnh đó, NHNH cũng ban hành Thông tư số 14/2017/TT-NHNN ngày 29/9/2017 quy định về phương pháp tính lãi trong hoạt động nhận tiền gửi, cấp tín dụng giữa TCTD với khách hàng, trong đó quy định cụ thể nguyên tắc tính lãi, phương pháp tính lãi, gồm lãi suất tính lãi, thời hạn tính lãi (số ngày tính lãi), cách quy đổi lãi suất, công thức tính lãi…
"Ngoài ra, NHNN yêu cầu TCTD tăng cường thanh tra, giám sát tuân thủ quy định pháp luật về cho vay nhằm hạn chế rủi ro, giảm chi phí dự phòng xử lý rủi ro, từ đó có điều kiện giảm lãi suất cho vay", ông Tú Anh nói.
Phát biểu tại buổi Tọa đàm, ông Nguyễn Tú Anh, Phó Vụ trưởng vụ Chính sách tiền tệ (NHNN) đề cập 4 vấn đề đó là: Đóng góp của cho vay tiêu dùng; Những rủi ro trong cho vay tiêu dùng bao gồm cả người cho vay và đi vay; Các giải pháp hạn chế rủi ro đối với người đi vay tiêu dùng; Những giải pháp đảm bảo sự phát triển an toàn lành mạnh của cho vay tiêu dùng tại Việt Nam.
Ông Tú Anh nhận định, sự phát triển của cho vay tiêu dùng chính là sự mở rộng tiếp cận tài chính cho người dân đặc biệt là đối với những người trẻ tuổi và những người không có thu nhập cao. Đối với những nước đang phát triển như Việt Nam, hầu hết các doanh nghiệp đều là nhỏ và có tuổi đời còn thấp do đó rất khó để có đủ điều kiện tiếp cận vốn theo hình thức cho vay doanh nghiệp.
Cũng theo ông Tú Anh, cho vay tiêu dùng phát triển chính là mở ra kênh tiếp cận tín dụng đối với các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ có thể vay để mua tài sản lưỡng dụng: Vừa phục vụ nhu cầu đời sống vừa phục vụ mục đích kinh doanh. Ví dụ, các hộ nông dân có thể vay tiêu dùng mua xe máy để vừa làm phương tiện đi lại, vừa là phương tiện giúp họ tham gia các hoạt động thương mại trong khu vực rộng hơn, có nhiều lợi nhuận hơn.
Sự phát triển cho vay tiêu dùng làm cho việc sử dụng nguồn lực trong nền kinh tế trở nên hiệu quả hơn. Nó cho phép biến các tài sản cố định như đất đai, nhà cửa trở thành các tài sản có thể sử dụng vào các mục đích đầu tư và tiêu dùng.
Hầu như tại tất cả các nước trên thế giới thì thế chấp nhà cửa để vay tiêu dùng là cách hầu như duy nhất cho các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ, doanh nghiệp mới thành lập có thể sử dụng để vay tiền cho mục đích phục vụ cuộc sống và kinh doanh.
Nhờ các hoạt động cho vay tiêu dùng mà những người có tài sản cố định lớn từ lâu "ngồi trên đống tài sản" có thể sử dụng đống tài sản của mình phục vụ nhu cầu đời sống và kinh doanh.
“Như vậy, cho vay tiêu dùng phát triển là điều kiện cần thiết để hỗ trợ cho phong trào khởi nghiệp phát triển, đặc biệt là tại các nước mà các quỹ hỗ trợ khởi nghiệp còn rất ít và mỏng” ông Tú Anh nói.
(Video: Thành Nguyễn)
Đi kèm với những lợi ích, theo ông Tú Anh, đó là những rủi ro, rủi ro lớn nhất là đối với người cho vay. Trong hoạt động cho vay tiêu dùng thì người cho vay chủ yếu chịu rủi ro hệ thống mà ít bị ảnh hưởng bởi rủi ro cá thể. Các rủi ro hệ thống chủ yếu là các rủi ro về vĩ mô như suy thoái kinh tế, rủi ro về lãi suất, rủi ro chính trị, môi trường kinh doanh… Các rủi ro này tác động đến khả năng chi trả của người đi vay qua đó tác động đến khả năng thu hồi nợ của người cho vay.
- Lãi suất tăng: Các khoản vay tiêu dùng thường có lãi suất thả nổi, và khi người tiêu dùng không có đủ kiến thức về tài chính để hiểu được các rủi ro về lãi suất thì một sư gia tăng biến động lãi suất trên toàn hệ thống có thể làm cho chi phí các khoản vay tăng vọt và làm cho người đi vay mất khả năng chi trả.
- Cú sốc về thu nhập: Người đi vay tiêu dùng thường lạc quan về nguồn thu nhập trong tương lại được dùng để chi trả cho khoản vay hiện nay. Tuy nhiên, một cú sốc từ bên ngoài hoặc bên trong nền kinh tế làm cho hoạt động sản xuất bị thu hẹp, người đi vay bị mất việc làm, mất nguồn thu nhập dự kiến. Đặc biệt, những người vay tiêu dùng chủ yếu là những người có thu nhập thấp và dòng thu nhập của họ lại dễ bị tổn thương nhất từ các cú sốc của nền kinh tế.
- Cú sốc về về của cải: Giá nhà đất, giá cổ phiếu giảm làm giảm của cải của các hộ gia đình,từ đó giảm khả năng vay nợ của họ, đôi khi buộc họ phải bán đi những tài sản giá trị nhất để đảm bảo các khoản vay (do giá trị tài sản đảm bảo đã giảm). Việc nhiều người đi vay đồng loạt phải bán đi các tài sản của mình lại càng làm cho giá các tài sản này giảm và có thể kích hoạt một cuộc khủng hoảng toàn diện.
Phát biểu khai mạc Tọa đàm, ông Lê Trọng Minh, Tổng Biên tập Báo Đầu tư nhận định, thực tế 1 năm qua tiếp tục khẳng định, lĩnh vực tài chính tiêu dùng nói chung và cho vay tiêu dùng nói riêng đang phát triển với tốc độ rất cao tại Việt Nam, với mức tăng trưởng bình quân toàn thị trường đạt 2 con số mỗi năm và đã cán mốc 1 triệu tỷ đồng dư nợ vào năm 2017.
Sự phát triển nhanh của thị trường cho vay tiêu dùng một mặt phản ánh nhu cầu rất lớn về tài chính cá nhân chưa được thỏa mãn của người tiêu dùng Việt Nam, đồng thời là minh chứng về tính đúng đắn của hệ thống cơ chế, chính sách và sự nhạy bén của các ngân hàng thương mại và các công ty tài chính.
“Đã có rất nhiều nghiên cứu cho thấy, sự phát triển tài chính tiêu dùng tại Việt Nam là xu thế tất yếu và đúng hướng để đáp ứng được nhu cầu của thị trường 95 triệu dân có thu nhập trung bình thấp. Tài chính tiêu dùng không chỉ đáp ứng nhu cầu tiêu dùng tăng cao trong dân cư, kích cầu nội địa, mà quan trọng hơn là đã góp phần ổn định xã hội thông qua việc thu hẹp thị trường tín dụng phi chính thức có quy mô ước tính lên tới con số 50 tỷ USD vào năm 2016, trong đó có những hoạt động tín dụng “đen” gây ra rất nhiều hệ lụy xã hội”, ông Minh nói.
Dự báo trong thời gian tới, ông Minh nhận định, thị trường tài chính tiêu dùng tại Việt Nam đang phát triển nhanh và chắc chắn sẽ còn rất sôi động. Điều này có thể khẳng định các ngân hàng và các công ty tài chính đang đầu tư mạnh mẽ nhằm cung ứng các giải pháp và sản phẩm tốt hơn nữa cho thị trường.
Đặc biệt, các nhà đầu tư nước ngoài sẽ mang tới thêm những làn gió mới cho thị trường, mà gần đây là thương vụ Shinhan Bank mua lại mảng bán lẻ tại Việt Nam của Ngân hàng ANZ, hay sự góp mặt của của các đại gia Hàn Quốc như Lotte và Shinhan trên thị trường các công ty tài chính Việt Nam thông qua việc mua lại TechcomFinance và Prudential Finance.
Trước đó, thị trường cũng chứng kiến các thương vụ đáng chú ý như Tập đoàn tài chính Nhật Bản Credit Saison mua lại 49% cổ phần của HDFinance từ HD Bank tạo nên thương hiệu HD Saison, hay sự hợp tác liên doanh chiến lược giữa Shinsei Bank (49%) và Ngân hàng Quân đội (50%) để nâng cao khả năng hoạt động của công ty tài chính Mcredit.
Sự xuất hiện của các nhà đầu tư nước ngoài, với kinh nghiệm thị trường quốc tế đa dạng sẽ tạo sự cạnh tranh, nhưng đồng thời sẽ tăng sự lựa chọn cho người tiêu dùng, khuyến khích thị trường phát triển hơn nữa.
“Tuy nhiên, giống như tất cả các ngành - lĩnh vực kinh tế khác, sự phát triển mạnh mẽ của tài chính tiêu dùng nói chung và tín dụng tiêu dùng nói riêng cũng đặt hoạt động này trước nhiều thách thức”, ông Minh nhấn mạnh.
Cụ thể, ông Minh dẫn chứng, với hàng chục triệu khoản vay quy mô từ vài trăm nghìn đồng tới vài chục triệu đồng được các ngân hàng và công ty tài chính phê duyệt mỗi năm đòi hỏi lực lượng nhân sự và hệ thống dữ liệu khổng lồ để phục vụ.
Việc đảm bảo tính tuân thủ và chuẩn mực của các nhân sự tham gia vào hệ thống còn mới mẻ này là không dễ và thực tế thị trường cho thấy, những khiếu nại của khách hàng chủ yếu xuất phát từ khâu chất lượng phục vụ này.
Đồng thời, để đảm bảo một thị trường quy mô lớn hoạt động ổn định, suôn sẻ thì hành lang pháp lý vẫn cần tiếp tục củng cố, song hành với việc tăng cường thanh tra, kiểm tra, giám sát tuân thủ quy định của cơ quan quản lý. Bên cạnh đó, rủi ro tín dụng tiêu dùng mặc dù nhỏ về mặt món vay, nhưng sẽ rất lớn nếu xét về mặt hệ thống. Kinh nghiệm tại Hàn Quốc, Thái Lan, Đài Loan (Trung Quốc)... đã cho thấy điều này. Chính vì vậy, công tác nghiên cứu, giám sát, và cảnh báo thị trường cần được cập nhật thường xuyên và liên tục.
“Một yếu tố nữa mà tôi rất muốn nhấn mạnh ngày hôm nay là công tác truyền thông của chính các thành viên thị trường. Truyền thông không chỉ là giới thiệu thương hiệu, dịch vụ sản phẩm mà truyền thông phải rộng rãi, đa kênh, đa hình thức, có nội dung dễ hiểu gần gũi với người tiêu dùng. Từ đó giúp thị trường có sự hiểu biết sâu sắc, tạo đồng thuận từ cơ quan quản lý, cơ quan thực thi pháp luật tới người tiêu dùng thì mới có thể đảm bảo lĩnh vực này phát triển bền vững trong tương lai”, ông Minh nói.
