Soát xét báo cáo tài chính: Những con số bất ngờ

Bất ngờ BCTC hợp nhất và hậu soát xét

Từ quý IV/2008 tới quý I/2010, CTCP Nước giải khát Sài Gòn - Tribeco (TRI) liên tiếp thua lỗ. Thậm chí, vào cuối quý I/2010, trong văn bản giải trình gửi Sở GDCK TP. HCM, lãnh đạo TRI còn cho biết, dự kiến năm 2010 Công ty lỗ 57 tỷ đồng và xác định năm 2011 hòa vốn, năm 2012 mới bắt đầu có lãi. Liên tiếp hai năm 2008 và 2009 TRI đều thua lỗ, nếu kế hoạch của TRI thành hiện thực, đồng nghĩa với việc cổ phiếu TRI sẽ bị ngưng niêm yết trên Sở GDCK sau năm 2010.

Tuy nhiên, tại ĐHCĐ thường niên vào giữa tháng 6/2010, TRI vẫn đặt chỉ tiêu lợi nhuận trước thuế năm 2010 là 1,86 tỷ đồng theo phương án tái trúc Công ty bằng cách bán phần vốn góp trong các công ty con là TRIBECO Bình Dương (nắm 36%) và TRIBECO Miền Bắc (nắm 80%). Mặc dù vậy, không mấy cổ đông của TRI an tâm, bởi lẽ năm 2009 Công ty đặt chỉ tiêu lợi nhuận 17 tỷ đồng, nhưng thực tế lỗ hơn 86 tỷ đồng. Lo ngại này càng có cơ sở khi TRI công bố kết quả kinh doanh công ty mẹ quý II/2010 lỗ gần 20 tỷ đồng. Vậy nhưng, khi TRI công bố kết quả kinh doanh hợp nhất, con số lợi nhuận bỗng thay đổi 180 độ: lãi quý II gần 43 tỷ đồng, lũy kế 6 tháng đầu năm hơn 14 tỷ đồng. Theo giải trình của TRI, doanh thu từ việc thoái vốn theo nghị quyết ĐHCĐ đã giúp Công ty thu về hơn 72 tỷ đồng. TRI cũng cho biết, BCTC hợp nhất của Công ty đã phản ánh đúng do việc chuyển nhượng vốn này được thực hiện đúng vào ngày 30/6.

Tân binh mới chào sàn HOSE là cổ phiếu QCG của CTCP Quốc Cường Gia Lai cũng gây sự chú ý đặc biệt khi BCTC qua soát xét cho thấy, lợi nhuận sau thuế của cổ đông công ty mẹ tăng từ 13,4 tỷ đồng lên 61,4 tỷ đồng (tăng 3,6 lần). Giải trình của QCG cho biết, một trong các lý do quan trọng dẫn đến sự thay đổi trên là doanh thu từ hoạt động kinh doanh chính được điều chỉnh tăng 177 tỷ đồng. QCG lý giải, theo yêu cầu của Công ty Kiểm toán Ernst & Young, trong báo cáo soát xét, QCG đã ghi nhận thêm doanh thu bán một dự án bất động sản hơn 204 tỷ đồng nên dẫn đến sự thay đổi trên. Thời điểm QCG lập BCTC quý II, việc chuyển giao tài sản đang diễn ra, nên Công ty chưa ghi nhận lợi nhuận.

Một trường hợp khác gây ngạc nhiên lớn là CTCP Hóa dầu Petrolimex (PLC). Theo ý kiến của kiểm toán viên - Công ty Kiểm toán Deloitte Việt Nam, đối với thành phẩm và hàng hóa, PLC đang áp dụng phương pháp giá hạch toán (phương pháp tương đương với giá kế hoạch và giá định mức). Nếu thực hiện phân bổ chênh lệch giữa giá hạch toán và giá thực tế theo đúng phương pháp thì giá vốn hàng bán của PLC trong 6 tháng đầu năm 2010 sẽ giảm gần 130 tỷ đồng và lợi nhuận sẽ tăng lên tương ứng. Như vậy, nếu PLC thực hiện điều chỉnh theo ý kiến của kiểm toán viên thì giá vốn hàng bán sẽ giảm xuống 562,7 tỷ đồng (giảm 18,7%), còn lợi nhuận sau thuế tăng lên 212 tỷ đồng (tăng 157,8%). Cần nhắc lại, năm 2009, kiểm toán viên của Deloitte cũng nêu ý kiến tương tự rằng, lợi nhuận của PLC có thể tăng thêm 52 tỷ đồng so với con số đã phản ánh trên báo cáo kết quả kinh doanh.

Những trường hợp nêu trên mang tính điển hình khi các con số công bố có sự chênh lệch lớn trong 6 tháng đầu năm. Một số DN bất ngờ sa sút cũng đang được NĐT quan tâm như Kinh Đô (lỗ do trích lập dự phòng), Bibica (lỗ liên quan đến trích lập khấu hao và phân bổ chi phí quảng cáo…). Các DN có kết quả kinh doanh thay đổi khá lớn sau soát xét hay hợp nhất theo chiều hướng giảm có Ngân hàng Eximbank (lợi nhuận giảm 110 tỷ đồng sau soát xét), Ngân hàng Vietinbank (giảm 552 tỷ đồng lợi nhuận sau khi hợp nhất)…   

Một đại diện của Sở GDCK TP. HCM cho biết, ngày hôm nay (20/8) là hạn cuối để các DN niêm yết nộp BCTC 6 tháng đầu năm hợp nhất và ngày 30/8 là thời hạn cuối nộp BCTC hợp nhất soát xét. Đại diện này cho biết thêm, với các BCTC đã gửi về Sở,  các trường hợp vênh số liệu giữa BCTC công ty mẹ trước và sau soát xét không nhiều. Với các trường hợp vênh số liệu, Sở đã và đang yêu cầu DN giải trình, trong đó một số DN có chênh lệch lớn, thông tin giải trình lần 1 chưa rõ ràng, Sở đang yêu cầu tiếp tục giải trình lần 2.

Kịch bản lợi nhuận "mềm"?

Ông Lê Đạt Chí, Trưởng bộ môn Đầu tư tài chính, Đại học Kinh tế TP. HCM nhận xét, BCTC bán niên theo quy định phải qua soát xét và có ý kiến nhận xét của kiểm toán viên nhằm làm tăng tính tin cậy. Tuy nhiên, đây chưa phải là báo cáo kiểm toán nên ý kiến của kiểm toán viên chỉ dừng lại ở mức lưu ý NĐT về một số yếu tố cần chú ý hay bất thường. Vào cuối năm, khi thực hiện kiểm toán, DN sẽ bị yêu cầu điều chỉnh và hạch toán đúng theo thời điểm phát sinh. Nếu DN không thực hiện, kiểm toán viên có thể từ chối hay ghi ý kiến ngoại trừ để NĐT lưu ý.

Theo ông Chí, các chuẩn mực kế toán không thể bao quát được hết những vấn đề phát sinh, nên các DN vẫn có một không gian khá rộng để điều chỉnh lợi nhuận theo mục đích quản trị DN trong mỗi giai đoạn. Đây là mức lợi nhuận "mềm" có thể thay đổi qua các bút toán kế toán.

Ông Chí cho biết, việc "quản trị" thu nhập của DN diễn ra khá phổ biến trên thế giới, với hai mục đích khác nhau. Chẳng hạn, DN có lợi nhuận nhưng chọn thời điểm công bố vào các đợt IPO, phát hành thêm nhằm thu hút sự quan tâm của NĐT để đợt chào bán thành công. Tuy nhiên, cũng không hiếm trường hợp quản trị viên tận dụng lợi thế về tiếp cận thông tin, không công bố những thông tin quan trọng như lợi nhuận đột biến nhằm mục đích trục lợi cá nhân. Điều này xảy ra khá thường xuyên ở các thị trường kém minh bạch.

"Hiện tại, các thông tin vĩ mô đang quyết định xu hướng thị trường và tác động mạnh đến giá cổ phiếu. Qua một số DN công bố lợi nhuận khiêm tốn có thể liên tưởng đến kịch bản DN muốn 'ém' lợi nhuận, chọn hạch toán hay công bố ở một thời điểm thuận lợi hơn", ông Chí nói.

Giang Thanh
Giang Thanh