Gần đây, khi các cơ quan chức năng tăng cường kiểm tra giao dịch ngoại tệ trên thị trường tự do, hàng loạt điểm mua bán ngoại tệ trái phép đã bị xử phạt, số ngoại tệ lưu giữ bị tịch thu. Tuy nhiên, không mấy người dân biết được việc giao dịch ngoại tệ bên ngoài ngân hàng (NH) là hết sức rủi ro nên đã vô tư mua bán với người kinh doanh ngoại tệ trái phép.
Bớt căng thẳng
Trước đây, giới đầu cơ có thể tung hoành trên thị trường là do cung USD của NH quá yếu. Doanh nghiệp (DN) không mua được ngoại tệ của NH mà phải mua tại các tiệm vàng rồi nhờ chủ tiệm bán cho NH. Sau đó, NH bán lại cho DN.
Khi đó, bên mua mới có chứng từ hợp lệ. Mặt khác, các đại lý thu đổi ngoại tệ cũng núp bóng NH để giao dịch ngoài luồng, không bán lại cho NH. Cơ quan quản lý gần như bó tay.
Thế nhưng, sau khi Chính phủ buộc các tập đoàn, tổng công ty nhà nước và DN có trên 50% vốn nhà nước phải bán ngay ngoại tệ cho NH từ nguồn thu xuất khẩu và dịch vụ; đồng thời chỉ đạo các ban, ngành, chính quyền địa phương siết chặt thị trường, tình hình cung - cầu ngoại tệ của NH đã bớt căng thẳng.
Lập tức, giới kinh doanh ngoại tệ tự do thu hẹp hoạt động. Tỷ giá USD tự do xuống còn 19.260 đồng (mua vào), 19.280 đồng/USD (bán ra). Ngày 14/1, chúng tôi đến một tiệm vàng ở chợ Tân Định - TP.HCM đề nghị bán 50.000 USD.
Chủ tiệm từ chối và cho biết, chỉ giao dịch vài ngàn USD. “Chúng tôi không dám ôm nhiều ngoại tệ vì đầu ra quá hẹp, đồng thời các cơ quan chức năng thường xuyên kiểm tra, xử phạt nên phải hạn chế giao dịch” - chủ tiệm dè dặt.
Theo ông Lê Văn Đông, người chuyên “lướt sóng” USD tại Hà Nội, không ít người buôn ngoại tệ trên phố Hà Trung đã bị xử phạt. “Giới đầu cơ ngoại tệ từ chối mua USD với số lượng lớn trước thông tin tiệm vàng M.H trên đường Nguyễn Đình Chiểu - TP.HCM vừa bị cơ quan chức năng tịch thu cả triệu USD và xử phạt 55 triệu đồng” - ông Đông cho biết.
Theo một chủ tiệm vàng ở chợ Gò Vấp - TP.HCM, giới đầu cơ USD hiện không còn thao túng thị trường như nhiều tháng trước. Tuy nhiên, do tỷ giá tự do còn cao hơn NH 800 đồng/USD nên người dân vẫn đến bán USD cho các điểm kinh doanh ngoại tệ trái phép; người có nhu cầu vẫn đến mua USD tại các tiệm vàng.
Coi chừng vi phạm
Theo ông Nguyễn Hoàng Minh, Phó giám đốc NHNN Chi nhánh TP.HCM, khó mua được ngoại tệ từ NH là do NH tập trung ngoại tệ để đáp ứng nhu cầu nhập khẩu các mặt hàng thiết yếu.
Người dân mua bán USD tại các điểm giao dịch ngoại tệ trái phép đều vi phạm quy định của Nhà nước về quản lý ngoại hối. Các cơ quan chức năng sẽ tịch thu số ngoại tệ mà người dân đã giao dịch. Còn đối tượng kinh doanh ngoại tệ trái phép sẽ bị tịch thu ngoại tệ và xử phạt lên đến 57,5 triệu đồng.
Ông Minh khuyến cáo người dân cần bán USD nên đến NH hoặc các điểm được phép thu đổi ngoại tệ. Thời gian tới, NHNN sẽ tuyên truyền rộng rãi mọi quy định liên quan đến giao dịch ngoại tệ để người dân nắm bắt thông tin.
Ông Võ Văn Châu, cố vấn Ban Điều hành NH Đại Tín, cho biết, NHNN quy định các đơn vị được phép thu đổi ngoại tệ phải trưng bày tại quầy giao dịch giấy phép hoạt động. Các điểm thu đổi ngoại tệ thường tập trung ở các khách sạn 3 sao trở lên, điểm bán vé máy bay, tàu lửa; các cửa khẩu đường bộ, hàng không, cảng biển; tổ chức kinh tế có trụ sở tại trung tâm thành phố, khu vực có nhiều du khách nước ngoài...
Phải mạnh tay
Theo TS Cao Sỹ Kiêm, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tiền tệ quốc gia, NHNN phải mạnh tay dẹp thị trường ngoại tệ tự do vì rộ lên hiện tượng một số điểm thu đổi ngoại tệ hoạt động không phép, làm không đúng chức năng, tùy tiện nâng giá bắt chẹt người giao dịch.
“Muốn thị trường ngoại hối ổn định, nhất thiết phải dẹp được các điểm giao dịch ngoại tệ trái phép. Không thể để kéo dài tình trạng “bên ngoài làm loạn bên trong như vừa qua”. Nếu không kiên quyết làm ngay bây giờ thì không bao giờ có thể dẹp được lộn xộn trên thị trường ngoại tệ chợ đen” - ông Kiêm nhấn mạnh.
Ông Vũ Đình Ánh, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu khoa học thị trường giá cả, cũng cho rằng, dẹp các điểm thu đổi ngoại tệ trái phép là đúng vì đây là hoạt động cần có sự quản lý của Nhà nước, không để tự do phát triển. “Tuy nhiên, mua bán USD cũng như một số ngoại tệ là nhu cầu của người dân và các tổ chức, DN.
Cho nên, bên cạnh việc dẹp các điểm thu đổi trái phép, NHNN cần tạo khả năng tiếp cận ngoại tệ cho người dân. Nếu các nhu cầu mua bán ngoại tệ hợp pháp đều được tiếp cận hệ thống tài chính chính thức, chắc chắn không ai đến chợ đen để bị thiệt về giá hoặc không hợp thức được hóa đơn chứng từ, phải làm chế độ hai sổ sách” - ông Ánh nhận định.
Tìm cơ chế cho thị trường tự do phát triển
Theo TS Cao Sỹ Kiêm, những nơi đủ giấy phép giao dịch ngoại tệ phải công khai trên biển hiệu cho người dân biết để giao dịch. “NHNN cần tìm cơ chế cho thị trường ngoại tệ tự do phát triển lành mạnh. Trước mắt, các điểm thu đổi ngoại tệ có đủ điều kiện thì cho hoạt động bình thường như đã đăng ký trong giấy phép. Đối với các điểm mở ra rồi nhưng không có phép phải hoàn tất giấy phép hoặc đóng cửa nếu không đáp ứng đủ điều kiện. Sắp tới, NHNN cần có thêm một số quy định chặt chẽ hơn về quản lý ngoại hối” - ông Kiêm góp ý.
Mặt khác, theo PGS-TS Trần Hoàng Ngân, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế TPHCM, để thu hút người dân giao dịch ngoại tệ với NH, các cơ quan chức năng cần thường xuyên phối hợp kiểm tra, xử phạt giao dịch ngoại tệ tự do; đồng thời công bố cụ thể kết quả kiểm tra, xử phạt đó cho người dân biết. Khi đó, hiện tượng găm giữ USD sẽ dần dần bị xóa bỏ, chênh lệch giữa tỷ giá ngoại tệ tự do với tỷ giá của NH sẽ không đáng kể.