Những điểm sáng
Trên thị trường chứng khoán, giá cổ phiếu không đơn thuần phản ánh kết quả tài chính hiện tại mà chủ yếu được định hình bởi kỳ vọng tương lai. Để hình thành kỳ vọng, nhà đầu tư không thể dựa vào cảm tính, mà phải bám vào thông tin được công bố từ chính doanh nghiệp.
 |
Ông Lê Hoài Ân, CFA, Founder IFSS, chuyên gia đào tạo và tư vấn hoạt động ngân hàng Công ty cổ phần Giải pháp tài chính tích hợp |
Theo quy định thì các doanh nghiệp niêm yết phải công bố báo cáo tài chính trong vòng 30 ngày kể từ ngày kết thúc quý. Về mặt lý thuyết, với hệ thống báo cáo tự động, các doanh nghiệp hoàn toàn sẽ có được báo cáo tài chính ngay lập tức. Tuy nhiên, các doanh nghiệp thường sẽ có một thời gian để cân chỉnh các con số cho phù hợp với định hướng của mình. Doanh nghiệp quan tâm đến hoạt động quan hệ nhà đầu tư sẽ nỗ lực để công bố thông tin sớm nhất có thể để hạn chế yếu tố độ trễ về thời gian.
Những cổ phiếu ngân hàng như TCB, MBB, ACB, VPB luôn nằm trong những cổ phiếu được nắm giữ nhiều nhất trong danh mục của các quỹ đầu tư, điều đó củng cố cho lập luận những doanh nghiệp nỗ lực trong việc minh bạch thông tin luôn được sự đánh giá cao và được thị trường trả một mức định giá cao. Thời gian công bố báo cáo cũng ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng thông tin và cũng đảm bảo sự công bằng giữa các nhóm nhà đầu tư, đặc biệt là để bảo vệ quyền lợi của các nhà đầu tư cá nhân so với các nhà đầu tư lớn (vốn có lợi thế về mối quan hệ và nguồn thông tin). (Biểu đồ 1)
 |
Bên cạnh yếu tố về thời gian, cách truyền tải thông tin cũng rất quan trọng trong việc thể hiện trách nhiệm của doanh nghiệp đại chúng đối với nhà đầu tư. Nếu không có sự diễn giải và định hướng rõ ràng của doanh nghiệp thì thông tin trên báo cáo tài chính công bố có thể được diễn giải theo nhiều hướng khác nhau.
Ý thức được điều đó, từ năm 2020, Techcombank đã triển khai hoạt động công bố thông tin dưới hình thức “Investor Presentation” định kỳ hàng quý, không chỉ công bố báo cáo tài chính đầy đủ mà còn kèm theo slide phân tích kết quả hoạt động kinh doanh, chiến lược vốn, cấu trúc tài sản - nợ và các chỉ số an toàn tài chính.
Bên cạnh Techcombank, một số ngân hàng khác cũng ngày càng đầu tư vào hoạt động công bố thông tin như MBBank, HDBank, hay ACB... Theo đó, xu hướng các lãnh đạo ngân hàng không chỉ trình bày số liệu, mà còn giải thích rõ nguyên nhân biến động lợi nhuận, định hướng cho quý tiếp theo, cũng như cập nhật tiến độ các dự án chuyển đổi số và chiến lược bán lẻ đã không còn là chuyện hiếm hoi. Điều đó giúp các nhà đầu tư có thêm nhiều thông tin đáng tin cậy để đánh giá triển vọng của ngân hàng.
Trên thị trường chứng khoán Việt Nam, ở khối phi ngân hàng, có nhiều doanh nghiệp niêm yết không chỉ tuân thủ các quy định về công bố thông tin mà còn nâng chuẩn minh bạch lên thành một phần trong chiến lược cạnh tranh. FPT, Vinhomes, SSI, MSN là những cái tên điển hình trong việc ứng dụng chuẩn báo cáo tích hợp, tổ chức định kỳ các sự kiện gặp gỡ nhà đầu tư và lập báo cáo phát triển bền vững theo tiêu chuẩn quốc tế GRI.
Một đặc điểm chung của nhóm này là họ không chờ đến thời hạn để công bố thông tin mà chủ động minh bạch những thông tin có thể ảnh hưởng đến kỳ vọng thị trường. Không chỉ cung cấp dữ liệu thuần túy, họ còn cung cấp “câu chuyện kinh doanh”, điều mà nhà đầu tư tổ chức đánh giá cao hơn cả con số lợi nhuận trong ngắn hạn.
Yêu cầu minh bạch thông tin trở thành xu hướng tất yếu trong thị trường tài chính và một điểm đáng tích cực là tỷ lệ doanh nghiệp niêm yết công bố thông tin đạt chuẩn đang ngày càng tăng dần. Tỷ lệ này đặc biệt cải thiện mạnh từ năm 2017 đến nay, thể hiện nhận thức về tầm quan trọng của việc minh bạch thông tin trong cộng đồng doanh nghiệp ngày càng được nâng lên. (Biểu đồ 2)
 |
Còn đó những mảng tối
Trái ngược với nhóm doanh nghiệp tiên phong, phần lớn các doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn duy trì tư duy công bố thông tin tối thiểu, đặc biệt là vẫn còn phạm nhiều lỗi trong việc cung cấp thông tin theo đúng quy định.
Theo dữ liệu từ WiGroup, trong năm 2023, cả thị trường có 257 doanh nghiệp vi phạm quy định về công bố thông tin trên 3 sàn niêm yết và giao dịch chứng khoán (HNX, HOSE và UPCoM). Các lỗi thường gặp bao gồm việc công bố thông tin không đúng thời hạn, không gửi công bố thông tin đến sở giao dịch chứng khoán và công bố thông tin không đúng quy định. Con số không nhỏ doanh nghiệp vi phạm này cho thấy chất lượng thông tin công bố của nhiều doanh nghiệp niêm yết vẫn ở mức thấp, phản ánh vấn đề minh bạch và quản trị trong các doanh nghiệp niêm yết vẫn còn tồn tại nhiều bất cập. (Biểu đồ 3)
Luật Chứng khoán 2019 đã quy định rất rõ về nghĩa vụ công bố thông tin, cùng với hệ thống các thông tư hướng dẫn, tuy nhiên vẫn còn một khoảng cách đáng kể giữa quy định và thực thi. Tại các thị trường phát triển đã áp dụng hệ thống XBRL (eXtensible Business Reporting Language), cho phép dữ liệu tài chính được trình bày theo chuẩn định dạng điện tử có thể đối chiếu tự động. Ở Việt Nam, phần lớn doanh nghiệp vẫn công bố báo cáo PDF hoặc scan, gây khó khăn cho việc trích xuất dữ liệu, phân tích và giám sát.
 |
Thứ hai là thiếu hệ thống cảnh báo sớm. Các cơ quan quản lý hiện tại vẫn dừng lại việc quản lý tuân thủ, chứ chưa có nhiều công cụ để hỗ trợ cảnh báo cho các nhà đầu tư, đặc biệt là các nhà đầu tư cá nhân yếu thế. Cơ quan quản lý có thể đề xuất cơ chế cảnh báo định tính dựa trên thay đổi bất thường về dòng tiền, biên lợi nhuận, hoặc mức vay nợ tăng đột biến. Trong khi đó, các công cụ như AI - Machine Learning hoàn toàn có thể áp dụng để đánh giá xu hướng rủi ro từ thông tin định kỳ nếu dữ liệu đủ chuẩn hóa.
Sự thiếu đồng bộ về chuẩn mực công bố cũng làm khó nhà đầu tư tổ chức khi đánh giá doanh nghiệp Việt Nam. Nhiều quỹ nước ngoài, như Dragon Capital hay VinaCapital, trong báo cáo chiến lược thường nhấn mạnh: một trong những tiêu chí loại trừ cổ phiếu ra khỏi danh mục là “kém minh bạch”, dù doanh nghiệp vẫn có chỉ số tài chính hấp dẫn. Điều đó góp phần giải thích tại sao 3 sàn chứng khoán có hơn 1.600 doanh nghiệp niêm yết/đăng ký giao dịch nhưng các quỹ chỉ tập trung danh mục đầu tư cho khoảng từ 30 - 50 cổ phiếu hàng đầu.
Minh bạch thông tin không còn là một yêu cầu kỹ thuật, mà đã trở thành một tiêu chuẩn định vị chất lượng doanh nghiệp trong mắt giới đầu tư. Trong một môi trường đầu tư ngày càng cạnh tranh, năng lực công bố thông tin đúng lúc, đúng bản chất, đúng hình thức, chính là năng lực cạnh tranh cốt lõi.
