Bạn nhìn tận mắt, rờ tận tay một chợ OTC. Mời bạn ghé thăm sàn giao dịch CTCK Đông Dương, 148 - 150 Nguyễn Công Trứ, Q.1, TP. HCM, hít thở không khí giao dịch náo động từ 7 giờ sáng đến 9 giờ tối. Nếu trước đây bạn chỉ nhìn thấy gián điệp 2 mang trong những bộ phim hành động, tại đây bạn có thể bắt gặp một đặc sản của thị trường OTC năm 2008: Môi giới 3 trong 1. Nói là 3 trong 1 bởi môi giới không đơn thuần là hình ảnh con cò trong dân gian nữa.
Chờ mãi không ai tổ chức thị trường OTC, môi giới tự thương lượng với nhau để tổ chức một thị trường nửa giống thị trường khớp lệnh trên hai sàn HOSE, HASTC. Họ cũng có sổ lệnh với cả hai trạng thái mua và bán, cũng rao giá và chốt (khớp lệnh với một môi giới có lệnh tương thích), cũng quy định thời gian giao dịch là 3 giờ chiều cùng ngày (giống giao dịch thỏa thuận) hoặc ngày hôm sau, tháng sau (giống thị trường tương lai). Một môi giới có thể hoạt động độc lập hay liên kết với các môi giới để tạo ra các lô giao dịch lớn có thể ảnh hưởng đến giá giao dịch từng thời điểm (vai trò của nhà tạo lập thị trường). Khi có tranh chấp xảy ra, môi giới có thể đứng ra làm chứng, trọng tài (vai trò tổ chức và điều tiết thị trường) và cuối cùng kiêm luôn vai trò nhà đầu tư khi bỏ tiền ra mua trong một số trường hợp. Nghĩa là, cho dù hầu như không còn nhà đầu tư thực tham gia trong vài tháng gần đầy, thị trường OTC vẫn diễn ra khá sôi động.
Từ rất lâu, các nhà quản lý TTCK đã thấy rằng, thị trường OTC tự phát có nhiều thứ không ổn. Giữa năm 2008 một số CTCK tại TP. HCM đã có những cuộc thảo luận, có sự tham gia ý tưởng của một phó giám đốc Sở giao dịch chứng khoán TP. HCM, cho một mô hình tổ chức giao dịch cổ phiếu OTC do các CTCK tổ chức, tuy nhiên ý tưởng này đến nay vẫn chưa thể thành hiện thực. Riêng các nhà đầu tư OTC và các nhà môi giới thì không thể đợi, các tổ chức đầu tư một thời máu lửa với cơ hội của dạng chứng khoán chưa được trang điểm này (bao gồm cả CTCK, quỹ đầu tư…) vẫn phần nào hoan nghênh, tạo điều kiện và thậm chí tham gia vào thị trường "made in Conco" này.
Xin nêu ra sàn chứng khoán CTCK Đông Dương làm điển hình, vì ở đây sẵn sàng mở điện, máy lạnh, trà nước và đáp ứng những nhu cầu cần thiết như dịch vụ ngân hàng, an ninh… cho môi giới có thể hoạt động đến tận 9 giờ tối. Bù lại, môi giới cũng phải kiềm chế hơn trong một môi trường như thế và đóng góp một phần phí hàng tháng dạng như chi phí điện nước. Nghe nói, mới đây CTCK Đông Dương thay đổi lãnh đạo, lãnh đạo mới từng là giám đốc một CTCK có tiếng và nổi tiếng bởi là người thiết kế ra hệ thống môi giới có cách hoạt động tương tự hệ thống nhân viên bán bảo hiểm nhân thọ. Một sự thay đổi có lẽ là rất thích hợp cho nơi khai sinh ra đặc sản OTC của năm 2008.
Vậy ngoài câu chuyện trên, thị trường OTC có gì để khen ngợi? Trên thực tế là rất ít. Năm 2008 là 1 năm khủng hoảng thật sự đối với ngành chứng khoán toàn cầu và kể cả Việt Nam. Khi sàn HOSE có giá trị giao dịch giảm từ hơn 1.000 tỷ đồng xuống dưới 300 tỷ đồng, cũng là lúc các quỹ đầu tư cho biết đã mất 60% - 70% giá trị đầu tư trong 1 năm. Mất thanh khoản đến mức báo động là câu chuyện muôn thủa của sàn OTC Việt Nam, nay càng trầm trọng hơn khi hầu hết các nhà đầu tư đều thua không có đường nào thoát. Mấy tháng cuối năm, hầu hết các hàng hóa OTC đều rớt giá thảm hại khi được niêm yết trên HOSE và HASTC. Nếu không có thị trường OTC do môi giới tạo ra như đã nói ở trên, có thể nói, dạng giao dịch cổ phiếu chưa niêm yết một cách tự phát (khiên cưỡng gọi là thị trường OTC) cũng đến hồi cáo chung.
OTC đi đâu về đâu trong năm 2009? Câu hỏi này thật khó tìm lời đáp khi trước mắt là nhiều khó khăn chồng chất. Do thiếu một viễn cảnh thị trường tươi đẹp, đích đến là việc cổ phiếu lên niêm yết hay kết quả kinh doanh 2009 đều ít hy vọng, sự hấp dẫn của thị trường OTC ngày càng mai một và mang tính chất cờ bạc ngày càng cao.
Đưa thị trường OTC vào tổ chức và quản lý là vấn đề đã được quan tâm từ nhiều năm qua. Trong năm 2008, nhiều mô hình đã được đề xuất trên báo chí hay các hội thảo chuyên ngành, nhưng thật là một chuyện to tát nên vẫn phải nhấc lên đặt xuống cho chán. Trong khi chờ đợi, các nhà đầu tư và các môi giới nặng nợ với thị trường OTC vẫn tìm cách giữ lửa và chờ đợi, hy vọng họ không cần dùng đến que diêm cuối cùng.
Xin chúc cho họ một mùa giáng sinh an lành và một năm mới gặp may!
