Nỗ lực thích ứng chuẩn ESG mới

Cần chuẩn hóa báo cáo phát triển bền vững theo chuẩn mới

Báo cáo của Hiệp hội Kế toán Công chứng Anh Quốc (ACCA) ngày 27/7/2025 nhấn mạnh, khu vực ASEAN, trong đó có Việt Nam, chịu áp lực ngày càng lớn trong việc chuẩn hóa báo cáo phát triển bền vững theo Bộ Chuẩn mực của Hội đồng Chuẩn mực Báo cáo Bền vững Quốc tế (ISSB).

Bộ chuẩn mực này, được xem như “bộ khung chung” cho công bố thông tin môi trường, xã hội và quản trị (ESG) toàn cầu, nhanh chóng trở thành điều kiện tiên quyết để tiếp cận nguồn vốn quốc tế, nhất là khi nhà đầu tư ngày càng yêu cầu minh bạch về chiến lược phát triển bền vững và quản lý rủi ro khí hậu.

Báo cáo “Sustainability Reporting in ASEAN” của ACCA cho rằng, ASEAN đang đứng trước ngã rẽ quan trọng: đẩy nhanh điều chỉnh tiêu chuẩn công bố ESG hoặc sẽ bị bỏ lại phía sau trong cuộc cạnh tranh thu hút đầu tư bền vững toàn cầu.

“ASEAN có cơ hội trở thành nền kinh tế lớn thứ tư thế giới vào năm 2030. Tuy nhiên, để đạt được vị thế đó, khu vực cần nhanh chóng thống nhất cách đo lường và công bố thông tin ESG theo tiêu chuẩn toàn cầu”, ông Sharath Martin, Cố vấn Chính sách Cấp cao ACCA nói.

“Nhiều quốc gia ASEAN đã công bố kế hoạch hoặc cam kết áp dụng chuẩn ISSB, thể hiện nỗ lực hội nhập chuẩn mực toàn cầu, đồng thời chú trọng tới tính phù hợp theo từng bối cảnh quốc gia. ASEAN vì thế xứng đáng có tiếng nói và cần chủ động tham gia định hình chính sách báo cáo phát triển bền vững toàn cầu”, ông Martin chia sẻ.

Việt Nam trên hành trình đồng bộ hóa tiêu chuẩn ESG

Với định hướng hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, Việt Nam đã từng bước đặt nền tảng phát triển báo cáo ESG trong gần một thập niên qua. Hành lang pháp lý dần được mở rộng, từ Thông tư 155/2015/TT-BTC hướng dẫn công bố thông tin trên thị trường chứng khoán đến Thông tư 96/2020/TT-BTC yêu cầu các doanh nghiệp niêm yết thực hiện báo cáo phát triển bền vững.

Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và các Sở giao dịch chứng khoán cũng đã triển khai nhiều sáng kiến hỗ trợ, bao gồm phát hành mẫu báo cáo ESG tự nguyện theo chuẩn GRI, TCFD, SASB. Một số doanh nghiệp lớn, đặc biệt trong ngành ngân hàng, bất động sản, điện đã công bố báo cáo ESG theo chuẩn quốc tế.

Tuy nhiên, theo đánh giá của ACCA, mức độ triển khai vẫn còn phân mảnh và thiếu tính hệ thống. Năm 2024, có 69% doanh nghiệp trong nhóm VN100 công bố báo cáo phát triển bền vững, giảm so với con số 87% năm 2022, phản ánh sự chững lại trong việc thúc đẩy công bố ESG, nhất là khối doanh nghiệp vừa và nhỏ, vốn chiếm hơn 95% số doanh nghiệp đang hoạt động.

Đáng chú ý, chỉ khoảng 18% doanh nghiệp đề cập đến yếu tố đa dạng sinh học, dù Việt Nam là quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề từ biến đổi khí hậu, cho thấy việc hiểu và tích hợp yếu tố bền vững vào chiến lược dài hạn chưa thực sự ăn sâu trong tư duy quản trị doanh nghiệp.

Không theo kịp chuẩn ESG quốc tế không chỉ là rào cản trong công bố thông tin, mà còn ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh và cơ hội tiếp cận thị trường xuất khẩu.

“Khi khu vực đang trên đà trở thành nền kinh tế lớn thứ tư thế giới, cách ghi nhận và báo cáo về phát triển bền vững cần tiến hóa nhanh”, ông Pulkit Abrol, Giám đốc ACCA khu vực châu Á - Thái Bình Dương nhận định.

Theo chuyên gia của ACCA, quy định mới từ Liên minh châu Âu như CBAM (cơ chế điều chỉnh carbon tại biên giới) sẽ chuyển tiếp từ năm 2026 và áp dụng chính thức từ năm 2034, tạo ra thách thức lớn cho các doanh nghiệp ngành thép, xi măng, nhôm, phân bón và điện của Việt Nam.

Cùng với đó, Chỉ thị Báo cáo phát triển bền vững doanh nghiệp (CSRD) yêu cầu công ty hoạt động tại EU hoặc có chuỗi cung ứng liên quan phải tuân thủ chuẩn chặt chẽ hơn, với tiêu chí ESG tích hợp vào báo cáo tài chính và được kiểm toán độc lập.

Trong bối cảnh khu vực ASEAN đang trên đà trở thành nền kinh tế lớn thứ tư thế giới, cách ghi nhận và báo cáo về phát triển bền vững cần “tiến hóa” nhanh.

Điều này đặt yêu cầu cấp thiết về chuẩn hóa hệ thống báo cáo, đào tạo nhân lực ESG và xây dựng khung pháp lý nội địa để không bị “mất sóng” trong sân chơi toàn cầu.

ACCA đề xuất chiến lược tiếp cận theo phương pháp “building blocks”, lấy chuẩn ISSB làm nền tảng chung, sau đó bổ sung yếu tố đặc thù quốc gia để phù hợp với điều kiện thực tiễn, giúp Việt Nam đồng bộ với chuẩn quốc tế nhưng vẫn giữ được sự linh hoạt cần thiết trong triển khai.

Một số quốc gia như Malaysia, Singapore, Thái Lan đã đi trước với chiến lược “modular”, xây dựng lộ trình triển khai theo từng giai đoạn, giúp doanh nghiệp có thời gian thích ứng, đồng thời tạo áp lực cạnh tranh tích cực trong nội khối ASEAN.

Một rào cản đáng kể khác với Việt Nam là năng lực thực thi. Theo ACCA, đa số doanh nghiệp chưa có đội ngũ chuyên trách về ESG, báo cáo chủ yếu do bộ phận quan hệ nhà đầu tư hoặc kế toán kiêm nhiệm, dẫn đến thiếu chiều sâu và định hướng chiến lược trong nội dung công bố.

Bên cạnh đó, dữ liệu ESG còn rời rạc, thiếu hệ thống lưu trữ chuẩn hóa. Nhiều chỉ số quan trọng như phát thải carbon, mức độ sử dụng tài nguyên, đánh giá rủi ro môi trường chưa được thu thập đồng bộ hay đối chiếu với các tiêu chuẩn quốc tế.

Do đó, Việt Nam nên tính đến việc đầu tư xây dựng nền tảng dữ liệu ESG quốc gia, tương tự như hệ thống OpenESG của Singapore. Các chương trình đào tạo ESG chính quy tại đại học, viện nghiên cứu và tổ chức nghề nghiệp cũng cần được đẩy mạnh.

Khoảng trống trong ghi nhận tín chỉ carbon

Một báo cáo khác do ACCA và Đại học Glasgow công bố ngày 30/7/2025, mang tên “Reality of accounting for carbon-related instruments”, đã chỉ ra khoảng trống lớn trong việc ghi nhận các công cụ liên quan đến carbon trong báo cáo tài chính doanh nghiệp.

Khảo sát hơn 300 công ty phát thải cao ở 46 quốc gia cho thấy, phần lớn doanh nghiệp không hạch toán rõ ràng tín chỉ carbon, dẫn đến tình trạng thiếu minh bạch, khó kiểm toán và không thể so sánh giữa các đơn vị.

Một số doanh nghiệp chỉ ghi nhận tín chỉ carbon sau giao dịch, nhiều đơn vị còn không phản ánh trong sổ sách kế toán.

“Trong bối cảnh chưa có hướng dẫn chính thức từ các chuẩn mực kế toán, các doanh nghiệp tự xây dựng chính sách hạch toán. Việc vận dụng phán đoán là điều đáng hoan nghênh, nhưng khi mỗi doanh nghiệp áp dụng một cách khác nhau và sử dụng các thuật ngữ không nhất quán, điều này làm giảm tính minh bạch và khả năng so sánh trong báo cáo tài chính”, GS. Ioannis Tsalavoutas, Đại học Glasgow chia sẻ.

Đây là vấn đề đáng lo khi Việt Nam đang xúc tiến xây dựng thị trường carbon nội địa theo Nghị định 06/2022/NĐ-CP, với giai đoạn thí điểm từ năm 2025 và kỳ vọng vận hành đầy đủ từ năm 2028.

Việt Nam cần có khung chuẩn kế toán cụ thể cho tín chỉ carbon, đồng thời đảm bảo các hướng dẫn kiểm toán phù hợp với thông lệ quốc tế.

“Thông tin chất lượng về các công cụ liên quan đến carbon sẽ mang lại lợi ích cho nhiều bên trong hệ sinh thái báo cáo doanh nghiệp”, ông Aaron Saw, Trưởng bộ phận Nghiên cứu thông tin báo cáo tài chính của ACCA nhận định.

Chuyển đổi sang báo cáo phát triển bền vững theo chuẩn quốc tế không chỉ là lựa chọn về hình ảnh doanh nghiệp, mà còn là yêu cầu sống còn trong bối cảnh các rào cản phi thuế quan mới đang dần thay thế các công cụ bảo hộ truyền thống. Việt Nam có cơ hội đi cùng ASEAN trong làn sóng chuẩn hóa ESG toàn cầu, nhưng chỉ khi có sự đồng bộ về chính sách, đào tạo và hỗ trợ doanh nghiệp.

Ông Tô Quốc Hưng, Giám đốc Quốc gia, ACCA Việt Nam

Việc hoàn thiện bản dịch thuật ngữ IFRS S1 và S2 sang tiếng Việt là kết quả của sự hợp tác chặt chẽ giữa các chuyên gia giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán và báo cáo phát triển bền vững. Đây không chỉ là bản dịch thuần túy, mà là nỗ lực chung tay tháo gỡ rào cản ngôn ngữ - một trong những thách thức lớn khi áp dụng các chuẩn mực quốc tế tại Việt Nam.

IFRS S1 và S2 đang định hình những nguyên tắc quan trọng về công bố thông tin bền vững và rủi ro khí hậu trên phạm vi toàn cầu, nên việc tiếp cận chính xác và dễ hiểu là rất cần thiết.

Chúng tôi tin rằng, tài liệu này sẽ giúp hội viên ACCA và các doanh nghiệp trong nước có thêm công cụ tin cậy để áp dụng chuẩn mực vào thực tiễn, nâng cao tính minh bạch và thúc đẩy báo cáo tài chính cũng như phi tài chính theo hướng bền vững. ACCA kỳ vọng, đây sẽ là đóng góp ý nghĩa trong hành trình hội nhập sâu hơn của Việt Nam với nền kinh tế toàn cầu.

Khánh Linh