Cơ hội rộng mở nhưng nhiều vướng mắc chưa gỡ
Phân tích về những những lý do khiến tư vấn tài chính cá nhân cần phát triển tại Diễn đàn Hoạch định Tài chính Cá nhân ngày 23/08, TS. Cấn Văn Lực đưa ra 4 vấn đề lớn.
Thứ nhất là hỗ trợ gia tăng quy mô tài sản cá nhân chuyên nghiệp và hiệu quả.
Thứ hai là giúp tăng khả năng sinh lời, quản lý rủi ro tài chính và bảo toàn tài sản cá nhân trong bối cảnh biến động kinh tế, khủng hoảng địa chính trị đang gia tăng..., trong khi kiến thức, kinh nghiệm chuyên môn và thời gian eo hẹp.
Thứ ba là sản phẩm, dịch vụ tài chính tại Việt Nam ngày càng đa dạng (tiền gửi, đầu tư, đi vay, bảo hiểm liên kết, trái phiếu doanh nghiệp, sản phẩm phái sinh, tài chính xanh, tài chính số...), do đó, nhà đầu tư cần có tư vấn chuyên nghiệp, giúp mình lựa chọn sản phẩm, đồng thời nắm bắt được xu hướng.
Thứ tư là lừa đảo tài chính ngày càng nhiều, chủ yếu diễn ra trên nền tảng số. Bộ Công an cho biết 70% tội phạm trên thế giới gắn với tài chính, và 70% trong số đó liên quan đến công nghệ cao. Đây là nguy cơ mà người dân cần nhận diện để tránh rơi vào bẫy.
Trong khi đó, nhu cầu tư vấn tài chính cá nhân ở Việt Nam hiện đang rất lớn. Thu nhập bình quân đầu người đã tăng trung bình 6%/năm trong gần 40 năm qua. Từ nay đến năm 2045, mục tiêu là tăng trưởng ít nhất 8%, thậm chí là 10%/năm, qua đó thu nhập bình quân đầu người có thể tăng khoảng 7 - 9%/năm. Dự kiến đến năm 2030, tầng lớp trung lưu sẽ chiếm một nửa dân số, theo dự báo của World Bank.
Tuy nhiên thực tế, hoạt động tư vấn tài chính cá nhân ở Việt Nam vẫn chưa thể phát triển, người dân vẫn đang tự xoay sở với tài sản của mình.
TS. Cấn Văn Lực chỉ ra, khung pháp lý về tư vấn tài chính cá nhân hiện nay rất sơ khai. Dù vài điều khoản trong Luật Kinh doanh bảo hiểm, Luật Tổ chức tín dụng, Luật Chứng khoán có nhắc đến, nhưng chưa có một quy định rõ ràng, toàn diện dành riêng cho hoạt động này.
Bên cạnh đó, Việt Nam chưa công nhận tư vấn tài chính cá nhân là nghề độc lập, chưa có điều kiện hành nghề, chuẩn đạo đức, và cơ chế giám sát chuyên môn như các nước phát triển như Singapore, Úc... Nước ta cũng chưa có tiêu chuẩn thống nhất về hành nghề, khung năng lực hay chương trình đào tạo, cũng như chưa có quy định riêng về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tài chính.
Về phía cung, các dịch vụ tư vấn tài chính hiện nay chưa thực sự tốt. Vừa qua đã xảy ra một số vụ việc không hay liên quan đến bảo hiểm liên kết đầu tư, phản ánh hạn chế trong chất lượng dịch vụ. Hay các chương trình đào tạo, huấn luyện riêng về tài chính cá nhân nói chung và tư vấn tài chính cá nhân còn ít.
Về phía cầu, đa số người dân chưa có kiến thức hoặc chỉ có hiểu biết sơ bộ về tài chính cá nhân. Đặc biệt, người tiêu dùng tài chính/nhà đầu tư chưa quen nhiều với dịch vụ “tư vấn trả phí”, mà vẫn giữ thói quen “tự cung, tự cấp”.
Ở một khía cạnh khác, TS. Đinh Thế Hiển, Chuyên gia kinh tế cho rằng, hiện nay, thị trường đang thiếu đi các tổ chức tư vấn tài chính toàn diện, mà chỉ có những tổ chức tư vấn từng sản phẩm riêng lẻ.
Ông lấy ví dụ, hiện các ngân hàng hiện nay đang tập trung nhiều nhất vào việc bán sản phẩm bất động sản, khiến tư vấn tài chính cá nhân khó có thể phát huy vai trò.
Với một cặp vợ chồng trẻ có thu nhập khoảng 20 triệu đồng/tháng, để mua được căn hộ, họ phải vay trả góp trong vòng 20 năm, với số tiền trả nợ chiếm tới 30% thu nhập hàng tháng. Chỉ riêng gánh nặng vay mua nhà đã đủ khiến họ gần như không còn lựa chọn nào khác. Ít nhất trong 5 - 10 năm đầu, phần lớn thu nhập của họ sẽ dồn vào trả nợ, coi ngôi nhà vừa là tài sản để ở, vừa như một khoản đầu tư dài hạn.
“Nếu thị trường vẫn duy trì tư duy “đất là số một” thì sẽ không bao giờ có sự phát triển cho hoạt động tư vấn tài chính cá nhân. Nếu trong những năm tới, đặc biệt là sau năm 2026, nhà đầu tư bất động sản từ bỏ tư duy đó, biết phân tán rủi ro tài sản sang các kênh khác, thì lúc đó tài chính cá nhân mới thật sự có đất phát triển”, ông Hiến nhấn mạnh.
Những điều kiện cần để thị trường “cất cánh”
Với tất cả những bất cập kể trên, ông Ngô Thành Huấn, Giám đốc Điều hành CTCP Tư vấn Đầu tư và Quản lý tài sản FIDT kiến nghị, trước hết Việt Nam cần xây dựng một khung pháp lý rõ ràng, phân biệt giữa người bán sản phẩm thuần túy và người cung cấp dịch vụ tư vấn, kể cả trong lĩnh vực ngân hàng, bảo hiểm hay chứng khoán. Khung năng lực hành nghề sẽ là cơ sở quy định tiêu chuẩn đào tạo, quy trình làm việc với khách hàng cũng như dịch vụ hậu mãi sau này.
 |
Ông Ngô Thành Huấn, Giám đốc Điều hành FIDT. |
Thực tế, giấy phép hiện nay chủ yếu hướng đến hoạt động môi giới như đại lý bảo hiểm, môi giới chứng khoán hay bất động sản, trong khi lại thiếu một bộ tiêu chuẩn dành cho đội ngũ tư vấn tài chính chuyên nghiệp – những người có khả năng xây dựng giải pháp tài chính thực sự cho khách hàng. Việt Nam có thể tham khảo nhiều mô hình từ các thị trường quốc tế, đặc biệt là Singapore, Thái Lan hay các quốc gia phát triển.
Kiến nghị thứ hai ông Huấn đưa ra là cần nâng cao dân trí tài chính thông qua việc đưa kiến thức quản lý tài chính cá nhân vào chương trình đào tạo, từ bậc phổ thông đến đại học. So với thế hệ 8X, 9X, hiện nay học sinh đã được tiếp cận nhiều nội dung về tài chính cá nhân ở bậc phổ thông. Tuy nhiên, so với quốc tế, mức độ bao phủ và chiều sâu kiến thức vẫn còn hạn chế.
“Để tạo ra một thế hệ người tiêu dùng tài chính thông minh, hiểu biết sâu sắc về tài chính, cần gia tăng đáng kể hàm lượng và độ rộng của chương trình. Đây cũng chính là nền tảng để đồng hành cùng lực lượng cung cấp sản phẩm tài chính, qua đó nâng cao chất lượng và tính bền vững của thị trường”, ông Huấn nói.
Kiến nghị cuối cùng là thúc đẩy sự phối hợp giữa các hiệp hội nghề nghiệp, cơ quan quản lý và các định chế tài chính, nhằm tạo môi trường thuận lợi cho nghề tư vấn tài chính phát triển. Kinh doanh cần hướng đến mục tiêu lợi nhuận, vì vậy nếu không tách bạch rõ ràng giữa hoạt động bán hàng và hoạt động tư vấn, sẽ khó bảo đảm tính khách quan và hạn chế động lực của người tư vấn trong việc mang đến kế hoạch tài chính tối ưu cho khách hàng.
Đi cùng với đó, cần có cơ chế thu nhập bền vững và dài hạn cho đội ngũ tư vấn tài chính bởi ngành bảo hiểm nhân thọ và chứng khoán hiện nay, tỷ lệ dịch chuyển nhân sự rất cao. Đặc biệt, 80 – 90% nhân sự trong ngành bảo hiểm nhân thọ nghỉ sau một năm làm việc. Nếu có được định hướng nghề nghiệp rõ ràng, coi đây là một nghề chuyên nghiệp và có giá trị, thị trường sẽ thu hút được nguồn nhân lực chất lượng, đủ khả năng đồng hành lâu dài với khách hàng.
“Đây cũng chính là tiền đề quan trọng để phát triển thị trường tài chính bền vững, thực hiện mục tiêu phát triển các trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam”, chuyên gia FIDT kỳ vọng.
TS. Cấn Văn Lực cho rằng, tư vấn tài chính cần được xác định là một cấu phần quan trọng trong các chiến lược lớn mà Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước đang xây dựng, như Chiến lược Tài chính toàn diện 2026 – 2030, Chiến lược phát triển ngành ngân hàng đến 2030 hay Đề án cải cách khu vực tài chính 2026 – 2030, tầm nhìn 2045. Muốn vậy, cần sớm hoàn thiện khung pháp lý cho hoạt động tư vấn tài chính.
Bên cạnh đó, dịch vụ tư vấn tài chính cũng cần gắn kết với quá trình phát triển Trung tâm Tài chính quốc tế tại TP.HCM, Đà Nẵng và thị trường phái sinh hàng hóa.
