Nâng hạng - Dòng vốn ngoại thay đổi về lượng và chất

Tái định hình chất lượng dòng vốn ngoại

Việc Việt Nam được FTSE Russell đưa vào danh sách theo dõi nâng hạng từ nhóm thị trường cận biên lên nhóm thị trường mới nổi thứ cấp không chỉ là một thay đổi về phân loại, mà còn là bước tái định hình chất lượng dòng vốn ngoại trên thị trường chứng khoán. Về ngắn hạn, động thái này giúp nâng tầm vị thế của Việt Nam trong hệ thống phân bổ tài sản toàn cầu. Về dài hạn, nó mở rộng tầng lớp nhà đầu tư tổ chức theo hướng chuyên nghiệp và kỷ luật hơn, qua đó giảm dần sự lệ thuộc vào dòng vốn ngắn hạn.

Khi một thị trường vượt qua ranh giới phân loại, sự thay đổi không chỉ nằm ở tên gọi, mà còn mở ra một hệ sinh thái đầu tư hoàn toàn mới với sự tham gia của nhiều nhà đầu tư tổ chức có năng lực và tiêu chuẩn đầu tư cao hơn. Nhiều tổ chức phân tích nhận định rằng, việc nâng hạng có thể kích hoạt dòng vốn thụ động và chủ động lên tới vài tỷ USD, phân bổ theo từng giai đoạn trước, trong và sau ngày hiệu lực. Trong trung hạn, sự cải thiện về thanh khoản, độ sâu thị trường và khả năng huy động vốn sơ cấp sẽ đi cùng với việc nâng cao các chuẩn mực vận hành thị trường.

Ở một góc nhìn ít được đề cập hơn, việc nâng hạng còn kéo theo sự thay đổi trong hành vi giao dịch. Khi tỷ trọng nhà đầu tư tổ chức gia tăng, chu kỳ mua - bán sẽ gắn với quy trình tái cân bằng định kỳ và khung quản trị rủi ro chặt chẽ. Nhờ đó, biên độ biến động thị trường trở nên có trật tự hơn, ít chịu tác động từ tâm lý đám đông. Trong bối cảnh nhà đầu tư nước ngoài gần đây liên tục bán ròng do ảnh hưởng của yếu tố vĩ mô và tỷ giá, việc nâng hạng lại đóng vai trò như một cú dịch chuyển cấu trúc, giúp giảm độ nhạy biến động của thị trường. Kết quả là chi phí vốn sẽ từng bước giảm, đưa thị trường tiến gần hơn tới vai trò kênh huy động vốn dài hạn cho doanh nghiệp, thay vì chủ yếu là nơi giao dịch ngắn hạn các cổ phiếu.

Hiểu cơ chế vận hành của dòng vốn toàn cầu

Để lý giải vì sao việc nâng hạng mang ý nghĩa cấu trúc, cần nhìn sâu vào cơ chế vận hành thực tế của dòng vốn quốc tế. Thị trường tài chính toàn cầu không vận hành như một “phòng giao dịch khổng lồ” nơi mọi nhà đầu tư liên tục lướt sóng, mà được tổ chức như một mạng lưới quy tắc đầu tư, chỉ số tham chiếu và hệ thống kiểm soát rủi ro nghiêm ngặt. Một quốc gia có thể tiếp cận bao nhiêu vốn, được giải ngân khi nào và theo hình thức nào phụ thuộc chủ yếu vào phân loại thị trường cùng mức độ tuân thủ các chuẩn mực vận hành.

Hiện nay, dòng vốn phân bổ vào thị trường cổ phiếu toàn cầu tập trung chủ yếu ở nhóm thị trường phát triển, chiếm tới 80%; trong khi nhóm mới nổi chiếm khoảng 18% và nhóm cận biên chỉ khoảng 2%. Vì vậy, khi Việt Nam rời khỏi nhóm cận biên để gia nhập nhóm mới nổi, quốc gia này chính thức bước vào “chiếc bánh lớn” toàn cầu, nơi các quy tắc phân bổ dòng vốn tiêu chuẩn bắt đầu phát huy tác dụng.

Khi rời khỏi nhóm cận biên để gia nhập nhóm mới nổi, Việt Nam chính thức bước vào “chiếc bánh lớn” toàn cầu, nơi các quy tắc phân bổ dòng vốn tiêu chuẩn bắt đầu phát huy tác dụng.

Trong hệ thống đầu tư của các định chế tài chính, dòng vốn được triển khai theo khuôn khổ chính sách đầu tư, tài liệu tham chiếu chỉ số và lịch tái cân bằng định kỳ, chứ không chạy theo thông tin ngắn hạn. Khi một thị trường được công nhận đạt chuẩn “mới nổi”, nó sẽ chính thức được đưa vào danh sách đủ điều kiện để các quỹ thụ động tái cơ cấu danh mục theo rổ chỉ số; đồng thời, các quỹ chủ động cũng có thể mở rộng phạm vi giải ngân. Nhờ vậy, dòng vốn chảy vào thị trường có tính kỷ luật và khả năng dự báo cao hơn.

Trong trường hợp của Việt Nam, đi kèm việc nâng hạng là các tác động trực tiếp như việc các quỹ chỉ số cần chuẩn bị danh mục gồm các chứng khoán “mới nổi”, trong khi các quỹ chủ động có xu hướng mở rộng giải ngân khi rủi ro vận hành được giảm thiểu theo tiêu chí của tổ chức xếp hạng. Các yếu tố về khả năng thanh toán, chuyển đổi ngoại tệ và tiếp cận môi giới toàn cầu đã được FTSE Russell ghi nhận là cải thiện rõ rệt, tạo tiền đề cho dòng vốn ổn định, dài hạn, thay thế các giao dịch mang tính cơ hội.

Đối với các nhà quản lý tài sản, quyết định phân bổ vốn luôn dựa trên mục tiêu bảo toàn tài sản, mức sinh lời kỳ vọng và khả năng chấp nhận rủi ro. Do vậy, các thị trường cận biên thường chỉ được cấp tỷ trọng nhỏ, bởi rủi ro vận hành như thanh toán không đồng bộ, vay mượn chứng khoán hạn chế, giới hạn sở hữu nước ngoài hay khó khăn trong chuyển đổi ngoại tệ. Chính vì thế, dù Việt Nam được đánh giá cao về tiềm năng lợi nhuận doanh nghiệp, song khi còn thuộc nhóm cận biên, việc tăng tỷ trọng đầu tư luôn gặp rào cản và thường bị xem là mang yếu tố đầu cơ. Khi được nâng hạng, các rủi ro vận hành này được đánh giá là giảm đáng kể nhờ hạ tầng thị trường và khung pháp lý được cải thiện.

Nền tảng cho thị trường phát triển bền vững

Sau khi hiểu rõ cơ chế vận hành của dòng vốn toàn cầu, câu hỏi đặt ra là: Việc nâng hạng giúp thị trường trở nên bền vững hơn bằng cách nào? Bền vững ở đây không có nghĩa là thị trường không còn biến động, mà là biến động diễn ra trong khuôn khổ, có trật tự và ít chịu ảnh hưởng từ dòng vốn đầu cơ ngắn hạn, tránh gây hiệu ứng dây chuyền lên hệ thống tài chính.

Ở nhóm cận biên, dòng vốn thường nhỏ và dễ biến động, dẫn đến các đợt bán ròng dây chuyền, khuếch đại biên độ biến động. Thực tế thời gian qua cho thấy, khi tỷ giá có dấu hiệu bất ổn, nhà đầu tư nước ngoài đã liên tục bán ròng trên thị trường cổ phiếu Việt Nam, phản ánh rõ nét sự thiếu ổn định của dòng vốn khi thiếu sự hiện diện của các quỹ theo chỉ số. Khi được nâng hạng, các quỹ tuân thủ chỉ số và quỹ chủ động có kỷ luật phân bổ sẽ đóng vai trò “lớp đệm phòng vệ”, giúp các dòng tiền vào - ra ngắn hạn khó gây ra cú sốc lớn về giá và thanh khoản.

Tính ổn định này là điều kiện quan trọng để doanh nghiệp và nhà đầu tư cá nhân đưa ra quyết định dài hạn, đồng thời giúp giảm chi phí vốn của toàn hệ thống. Trong gần một thập kỷ qua, huy động vốn cổ phần từ thị trường chứng khoán Việt Nam vẫn còn hạn chế, đặc biệt khi so với tăng trưởng tín dụng hàng năm. Mặc dù có những giai đoạn tăng mạnh như giữa năm 2019 hay đầu năm 2022, song phần lớn thời gian, lượng vốn huy động chỉ đạt vài chục nghìn tỷ đồng mỗi quý - con số khá nhỏ so với hàng triệu tỷ đồng tín dụng giải ngân hàng năm. Điều này cho thấy, thị trường cổ phiếu vẫn chưa thực sự trở thành kênh huy động vốn dài hạn hiệu quả cho doanh nghiệp. Trong bối cảnh đó, việc Việt Nam được nâng hạng lên nhóm mới nổi thứ cấp có thể xem là cơ hội để tái định hình vai trò của thị trường chứng khoán, hướng tới kênh huy động vốn dài hạn cho nền kinh tế.

Cơ chế nâng hạng cũng sẽ kích hoạt quá trình tái cơ cấu danh mục của các quỹ thụ động, đồng thời mở rộng phạm vi giải ngân của các quỹ chủ động. Với mốc hiệu lực chính thức ngày 21/9/2026 và kỳ rà soát giữa kỳ vào tháng 3 cùng năm, các quỹ sẽ có thời gian chuẩn bị và phân bổ vốn theo từng giai đoạn. Nhiều dự báo cho rằng, tổng dòng vốn ròng tích lũy có thể đạt vài tỷ USD, tùy vào mức độ sẵn sàng của hạ tầng thị trường và tỷ trọng phân bổ trong rổ chỉ số. Quan trọng hơn cả, dòng vốn này được vận hành theo tiêu chí định lượng và tính kỷ luật cao, giúp thị trường có thêm thanh khoản cơ bản, thay vì chỉ là những cú tăng giảm ngắn hạn.

Sự thay đổi trong cơ cấu nhà đầu tư cũng sẽ đưa thị trường chứng khoán tiến gần hơn tới vai trò kênh huy động vốn hiệu quả cho nền kinh tế. Doanh nghiệp có thể tận dụng cơ hội thực hiện các đợt chào bán lần đầu hoặc phát hành thêm cổ phiếu khi điều kiện thuận lợi. Thực tế cho thấy, ngay sau khi thông tin nâng hạng được công bố, thị trường đã có phản ứng tích cực và kỳ vọng mở ra cơ hội phát hành cho các doanh nghiệp lớn ngày càng rõ nét. Về dài hạn, khi các quỹ chỉ số hiện diện ổn định, khả năng thành công của các đợt phát hành sẽ cao hơn, chi phí vốn thấp hơn, qua đó tạo động lực cho doanh nghiệp mở rộng đầu tư. Ở cấp độ hệ thống, các chuẩn mực về quản trị doanh nghiệp, minh bạch thông tin và phát triển bền vững cũng sẽ được cải thiện nhờ áp lực từ nhóm cổ đông tổ chức.

Đối với nhà đầu tư trong nước, việc nâng hạng không nên được hiểu là tín hiệu để mua vào một cách vô điều kiện, mà cần được nhìn nhận như cơ sở để cơ cấu danh mục đầu tư theo hướng chọn lọc các doanh nghiệp đạt chuẩn chỉ số như quy mô vốn hóa đủ lớn, thanh khoản ổn định, còn dư địa sở hữu nước ngoài và năng lực quản trị minh bạch.

Với nhà đầu tư nước ngoài, lịch trình rõ ràng và điều kiện cụ thể giúp họ xây dựng kịch bản phân bổ sớm, đồng thời đánh giá lại mức độ rủi ro vận hành đã được cải thiện. Còn với doanh nghiệp, giai đoạn từ nay đến tháng 3/2026 là thời điểm quan trọng để hoàn thiện các tiêu chí còn thiếu, nhằm không chỉ lọt vào rổ chỉ số một lần, mà còn duy trì vị thế trong các kỳ tái cơ cấu sau đó. Ở cấp độ thị trường, các cải cách như nâng chất lượng công bố thông tin, phát triển cơ chế giao dịch hai chiều và hoàn thiện hạ tầng cho vay chứng khoán sẽ là yếu tố then chốt quyết định khả năng hấp thụ dòng vốn bền vững.

Việc FTSE Russell công bố nâng hạng là một bước ngoặt mang tính cấu trúc đối với thị trường tài chính Việt Nam. Theo đó, Việt Nam chính thức bước vào không gian phân bổ vốn tiêu chuẩn của các quỹ tuân thủ chỉ số và các tổ chức đầu tư kỷ luật. Tác động tâm lý có thể xuất hiện ngay lập tức qua biến động giá cổ phiếu và chỉ số, nhưng giá trị lâu dài nằm ở sự ổn định của dòng vốn, áp lực nâng chuẩn quản trị và năng lực chuyển hóa thị trường chứng khoán thành kênh huy động vốn hiệu quả cho nền kinh tế thực.