Hiệu quả của hệ thống ngân hàng phụ thuộc vào nhiều vào chất lượng quản lý, giám sát ngân hàng
Ở bất cứ đâu và giai đoạn phát triển nào, sự an toàn, lành mạnh và hiệu quả của hệ thống ngân hàng phụ thuộc vào nhiều yếu tố bên trong và bên ngoài, nhưng có một yếu tố chung là chất lượng của hệ thống quản lý, giám sát ngân hàng. Ngân hàng cần phải được thiết lập, vận hành và quản trị, giám sát theo những chuẩn mực, chính sách an toàn, lành mạnh. Trong điều kiện hệ thống ngân hàng đang phát triển nhanh và thực hiện tái cơ cấu, việc đổi mới và nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác quản lý, giám sát ngân hàng là tất yếu khách quan, tạo cơ sở thúc đẩy tiến trình đổi mới và tái cơ cấu, đồng thời định hướng cho hệ thống ngân hàng hoạt động an toàn, hiệu quả.
Nhiều giải pháp đã triển khai
Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước (NHNN) rất quan tâm đến công tác quản lý, thanh tra, giám sát ngân hàng. Nhiều giải pháp đổi mới, nâng cao hiệu quả công tác này đã được triển khai bao gồm: hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về hoạt động ngân hàng theo hướng phù hợp với nguyên tắc thị trường, tạo môi trường thuận lợi cho hệ thống ngân hàng hoạt động an toàn, hiệu quả; từng bước chuyển sang áp dụng phương pháp thanh tra, giám sát trên cơ sở rủi ro kết hợp với thanh tra, giám sát chấp hành pháp luật; hệ thống các biện pháp phòng ngừa, ngăn chặn và xử lý rủi ro ở tầm vi mô và vĩ mô từng bước được hình thành; hệ thống bộ máy thanh tra, giám sát ngân hàng từng bước được kiện toàn theo hướng tập trung, thống nhất và phù hợp hơn với yêu cầu ứng dụng các nguyên tắc, chuẩn mực quốc tế về thanh tra, giám sát ngân hàng.
Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng đã được thành lập 4 năm trước đây với các nhiệm vụ chủ yếu là: thanh tra, giám sát; phòng, chống rửa tiền; xây dựng quy chế an toàn; quản lý và cấp, thu hồi giấy phép hoạt động ngân hàng; phòng, chống tham nhũng, tội phạm; giải quyết khiếu nại, tố cáo.
Thực tế cho thấy, công tác quản lý, thanh tra, giám sát ngân hàng đã đạt được nhiều thành tựu, góp phần quan trọng vào việc bảo đảm cho hệ thống ngân hàng liên tục phát triển và hoạt động an toàn, hiệu quả, từ đó góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Hàng năm, Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng và NHNN chi nhánh tỉnh, thành phố tiến hành hàng trăm cuộc thanh tra, kiểm tra. Qua đó, nhiều vụ việc tiêu cực, tham nhũng, vi phạm pháp luật đã được phát hiện và xử lý nghiêm, kể cả chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra nhằm bảo đảm trật tự, kỷ cương trong lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng.
Năm 2012, công tác thanh tra, giám sát ngân hàng đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá thực trạng của các tổ chức tín dụng (TCTD) để từ đó có biện pháp cơ cấu lại phù hợp với mức độ yếu kém, rủi ro của từng TCTD. Theo đó, NHNN tập trung thanh tra toàn diện đối với pháp nhân (hội sở chính và các chi nhánh), đồng thời chú trọng đánh giá thực trạng tài chính, mức độ đủ vốn và rủi ro của TCTD. Trong nội dung tái cơ cấu ngân hàng, việc đổi mới các chính sách an toàn hỗ trợ cho việc triển khai các giải pháp tái cơ cấu và bảo đảm hệ thống ngân hàng hoạt động an toàn, lành mạnh trên cơ sở các chuẩn mực an toàn cao hơn.
Trong vòng 1 năm qua, nhiều văn bản pháp lý được triển khai xây dựng như Luật Phòng, chống rửa tiền, quy định mới về tỷ lệ an toàn hoạt động, quy định mới về phân loại tài sản, trích lập và sử dụng dự phòng rủi ro, quy định về kiểm soát đặc biệt, quy định về tổ chức và hoạt động TCTD phi ngân hàng, mua cổ phần của nhà đầu tư nước ngoài. Có thể nói, cho đến nay, Việt Nam đã hình thành được một hệ thống chính sách quản lý, quy chế an toàn hoạt động ngân hàng tương đối đầy đủ, vừa tạo điều kiện cho việc quản lý nhà nước đối với hoạt động ngân hàng, vừa thúc đẩy các TCTD quản trị ngân hàng lành mạnh, hoạt động an toàn.
Tăng cường chất lượng
Mặc dù có nhiều đổi mới và phát triển theo định hướng thị trường và phù hợp hơn với thông lệ, chuẩn mực quốc tế, nhưng hệ thống ngân hàng vẫn tồn tại hạn chế về chất lượng, hiệu quả, mức độ lành mạnh và năng lực cạnh tranh, chẳng hạn vấn đề nợ xấu lớn, tập trung tín dụng quá mức, thanh khoản yếu, cạnh tranh không lành mạnh, vi phạm pháp luật và chấp nhận rủi ro quá mức dẫn đến tổn thất…
Thực tế này xuất phát từ năng lực quản trị yếu kém, ý thức chấp hành pháp luật chưa cao của một bộ phận TCTD và một phần từ cơ chế, chính sách quản lý, thanh tra, giám sát ngân hàng còn hạn chế, chưa thực sự đáp ứng được yêu cầu thực tiễn hoạt động ngân hàng hiện nay rất phức tạp.
Để nâng cao chất lượng, hiệu quả quản lý, thanh tra, giám sát ngân hàng trong thời gian tới, cần triển khai đồng bộ các giải pháp sau.
Thứ nhất, tiếp tục hoàn thiện hệ thống các cơ chế, chính sách quản lý và quy chế an toàn hoạt động ngân hàng theo hướng áp dụng các nguyên tắc của Basel II và các thông lệ, chuẩn mực quốc tế. Chính sách quản lý và quy chế an toàn cần tạo ra môi trường hoạt động ngân hàng lành mạnh và tạo động lực khuyến khích các TCTD nâng cao năng lực quản trị, đặc biệt là quản trị rủi ro và đề cao ý thức tuân thủ pháp luật với các thiết chế quản trị nội bộ có hiệu quả được đặt trong môi trường văn hóa kinh doanh ngân hàng lành mạnh. Các ngân hàng cần được điều chỉnh bởi các quy định pháp luật và được định hướng hành vi bởi các chuẩn mực quản trị, đạo đức kinh doanh tốt.
Thứ hai, tăng cường kỷ luật thị trường và minh bạch hóa hoạt động ngân hàng. Với một hệ thống ngân hàng đang phát triển nhanh về quy mô, số lượng, tính đa dạng, thì cần có sự tham gia giám sát của thị trường đối với hoạt động ngân hàng để vừa bảo đảm trách nhiệm của các bên liên quan tự bảo vệ lợi ích của mình, đồng thời phối hợp với cơ quan quản lý quản lý, giám sát toàn diện các TCTD. Do đó, tăng cường nguyên tắc thị trường và minh bạch hóa trong hoạt động ngân hàng sẽ góp phần nâng cao trách nhiệm của TCTD với cổ đông, người gửi tiền và cộng đồng.
Thứ ba, tăng cường thanh tra, giám sát rủi ro cùng với đánh giá tình hình chấp hành pháp luật của các TCTD đi đôi với việc tăng cường chế tài xử lý vi phạm. Trọng tâm của thanh tra, giám sát rủi ro là xem xét, đánh giá mức độ rủi ro, khả năng chống đỡ rủi ro của TCTD để có biện pháp phòng ngừa, ngăn chặn và xử lý. Do đó, cần hình thành, chuẩn hóa phương pháp và quy trình thanh tra, giám sát rủi ro để triển khai thống nhất.
Thứ tư, phát triển hệ thống giám sát ngân hàng tiên tiến có khả năng đánh giá, phân tích, cảnh báo về rủi ro, mức độ lành mạnh của TCTD, bao gồm hệ thống giám sát an toàn vĩ mô, hệ thống giám sát an toàn vi mô, hệ thống xếp hạng các TCTD dựa trên hệ thống cơ sở dữ liệu, chỉ tiêu giám sát và nền tảng công nghệ thông tin phù hợp.
Thứ năm, tiếp tục kiện toàn mô hình tổ chức thanh tra, giám sát ngân hàng theo hướng nâng cao tính tập trung, thống nhất từ Trung ương đến địa phương và tăng cường phối hợp với các cơ quan quản lý, giám sát có liên quan ở trong nước và quốc tế. Phát triển hệ thống thanh tra, giám sát ngân hàng hữu hiệu có cơ cấu tổ chức hợp lý và có đủ năng lực, nguồn lực thực thi sứ mạng bảo đảm an toàn hệ thống các TCTD là vấn đề cần làm thường xuyên để cho cơ quan quản lý có khả năng thích nghi, vận hành có hiệu quả trong môi trường quản lý và đối tượng quản lý luôn biến đổi, phát triển. Tăng cường phối hợp giữa NHNN với các quan quản lý có liên quan ở trong nước và nước ngoài trong quản lý, giám sát, phòng chống rửa tiền và tội phạm xuyên quốc gia là yêu cầu thực tế trong điều kiện các TCTD có xu hướng mở rộng hoạt động ra ngoài lĩnh vực ngân hàng và hoạt động ở thị trường quốc tế và ngược lại, các TCTD nước ngoài cũng tích cực mở rộng hoạt động ở Việt Nam.
Thứ sáu, tăng cường số lượng và chất lượng cán bộ thanh tra, giám sát ngân hàng. Đây là yếu tố then chốt quyết định chất lượng, hiệu quả thanh tra, giám sát và tiến trình đổi mới công tác quản lý, giám sát ngân hàng theo thông lệ, chuẩn mực quốc tế. Tạo dựng và phát triển được đội ngũ cán bộ thanh tra, giám sát ngân hàng có năng lực, trình độ chuyên môn tốt là vấn đề chiến lược lâu dài, nhưng cần phải được bắt đầu ngay và triển khai quyết liệt.
