Không mốc thời gian tối thiểu: Thiệt hại quyền lợi của cổ đông
Hiện tại, thời gian lưu ký trước ngày giao dịch đầu tiên hoàn toàn do phía công ty niêm yết quyết định, do đó, nhiều trường hợp vì nôn nóng hoặc có thể vì lý do chọn... ngày đẹp nên thời gian này đã được... rút ngắn. Việc rút ngắn thời gian lưu ký trước ngày giao dịch, cộng thêm hàng loạt mã mới sẽ chào sàn cũng như khối lượng lớn cổ phiếu niêm yết bổ sung... càng làm cho hệ thống lưu ký trở nên nặng nề. Tính riêng sàn Hà Nội, 31 doanh nghiệp chờ chấp thuận, tổng giá trị cổ phần (tính theo mệnh giá) khoảng 1.952 tỷ đồng. Vụ chậm niêm yết cổ phiếu trả cổ tức của CTCP Quốc tế Hoàng Gia, dù nguyên nhân là do sai thủ tục, vẫn khiến không ít nhà đầu tư thắc mắc. Một số nhà đầu tư còn e ngại: "Với việc nhiều doanh nghiệp quy mô lớn chào sàn dồn dập, Trung tâm Lưu ký liệu có quá tải?". Thực tế, dù có huy động hết công suất làm việc của nhân viên trong Trung tâm Lưu ký và Thanh toán bù trừ Chứng khoán (VSD) thì cũng khó lòng có thể đáp ứng nhu cầu lưu ký cổ phiếu cho hàng nghìn cổ đông trong một vài ngày.
Một trong những thiệt hại đầu tiên của cổ đông chính là mất cơ hội đầu tư, nhưng đôi khi, việc quá tải còn có thể dẫn đến cơ chế "xin - cho" giữa CTCK và khách hàng. Với những khách hàng có quan hệ thân thiết, khách VIP... thì chuyện ưu tiên thực hiện lưu ký trước là có thể xảy ra. Ngoài ra, việc chỉ có một khối lượng hạn chế các cổ phiếu của số ít cổ đông trong ngày giao dịch đầu tiên cũng là điều kiện thuận lợi cho việc... làm giá.
Hiện tại, quy định niêm yết tại Sở GDCK TP. HCM là phải có tối thiểu 100 cổ đông bên ngoài nắm giữ 20% vốn điều lệ (15% đối với doanh nghiệp có vốn điều lệ trên 100 tỷ đồng). Đối với sàn Hà Nội, điều kiện này là trên 100 cổ đông bên ngoài. Mục đích của việc này là nhằm tăng tính minh bạch cho quản trị công ty cũng như làm tăng tính thanh khoản của cổ phiếu. Như vậy, việc quá tải lưu ký dẫn đến tình trạng số lượng cổ phiếu đã lưu ký quá ít vào ngày giao dịch đầu tiên sẽ làm vô hiệu hóa quy định trên, ít nhất là trong... một vài ngày.
Do vậy, để đảm bảo quyền lợi của nhà đầu tư cũng như đảm bảo quy định pháp luật được thực hiện nghiêm chỉnh, nên chăng cần quy định về thời gian tối thiểu để cổ đông lưu ký trước ngày giao dịch đầu tiên hoặc quy định về tỷ lệ phần trăm số cổ phiếu và số nhà đầu tư lưu ký sẵn sàng giao dịch vào ngày chào sàn. Một kinh nghiệm từ TTCK Malaysia là bắt buộc các doanh nghiệp phát hành đại chúng phải thực hiện niêm yết 100% ngay từ đầu. Hiện tại, VSD đang nghiên cứu giải pháp cho vấn đề này, dự kiến sẽ khuyến nghị doanh nghiệp mới phát hành thực hiện lưu ký toàn bộ.
Lưu ký cho DN chuyển sàn có quá dài?
Hiện tại, để một doanh nghiệp có thể chuyển sàn giao dịch, thời gian tối thiểu từ ngày giao dịch cuối cùng tại sàn cũ tới ngày giao dịch đầu tiên tại sàn mới là 15 ngày. Với nhiều nhà đầu tư, thời gian như vậy là quá dài vì thanh khoản luôn là một yếu tố quan trọng để đảm bảo quyền lợi. Tuy nhiên, theo giải thích của VSD, với quy trình như hiện nay, 15 ngày có thể vẫn là... quá ngắn. Trên thực tế, dù giao dịch ở tài khoản nào thì chứng khoán vẫn nằm ở tài khoản của cùng nhà đầu tư đó, cùng CTCK và cùng Trung tâm Lưu ký. Tuy nhiên, phía Sở GDCK TP. HCM lại yêu cầu doanh nghiệp niêm yết phải có danh sách cổ đông hiện hữu trước ngày chào sàn và phải làm thủ tục lưu ký lại. Do vậy, phải mất 3 ngày cho chứng khoán về tài khoản của nhà đầu tư, 3 ngày cho CTCK tập hợp danh sách, rồi gửi về VSD. Sau đó, danh sách này được đối chiếu và bổ sung danh sách những cổ đông chưa lưu ký trước khi gửi về doanh nghiệp để nộp cho Sở. Và cuối cùng là chuyển danh sách này về VSD chi nhánh miền
Nhiều ý kiến cho rằng, việc đưa ra quy trình đòi hỏi phải tái lưu ký là không cần thiết, gây mất thời gian của các đơn vị cung cấp dịch vụ cũng như ảnh hưởng tới quyền lợi của cổ đông do tính thanh khoản bị đứt đoạn. Phía VSD cũng đang kiến nghị bãi bỏ những thủ tục không cần thiết này. Nếu quy trình được cải tiến, dự kiến thời gian làm thủ tục của doanh nghiệp từ lúc ngừng giao dịch tại sàn cũ đến ngày giao dịch đầu tiên tại sàn mới chỉ còn 1 tuần.
