Kiểm soát chất lượng kiểm toán: bỏ lớn bắt nhỏ!

Chỉ kiểm tra DN nhỏ

Từ năm 2007 đến nay, đến hẹn lại lên, về cuối năm, Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (VACPA) được sự ủy quyền của Bộ Tài chính đều tổ chức đợt kiểm tra chất lượng dịch vụ kiểm toán. Tuy nhiên, đợt kiểm tra chất lượng kiểm toán năm 2013 có phần lặng lẽ hơn mọi năm, khi danh sách DN kiểm toán được kiểm tra không được công bố cụ thể và thông tin về đợt kiểm soát chất lượng cũng chỉ được công bố khi đoàn kiểm tra đã tiến hành kiểm tra tại hai đơn vị đầu tiên. Website của Hội cũng chỉ đăng tin chung chung: “Theo yêu cầu của Bộ Tài chính, đợt kiểm tra chất lượng dịch vụ năm nay được tiến hành với 15 công ty kiểm toán. Trong đó, có 3 công ty đủ điều kiện kiểm toán DN niêm yết, 12 công ty chưa đủ điều kiện kiểm toán DN niêm yết”. Cũng theo VACPA, số DN kiểm toán được kiểm tra chất lượng chỉ chiếm 1/10 số công ty đang hoạt động và doanh thu ước tính của các công ty này chỉ chiếm khoảng 2% doanh thu toàn ngành. Có nghĩa là  DN được kiểm tra đợt này là khá ít và đều có quy mô nhỏ, phạm vi hoạt động hẹp. Số công ty kiểm toán cũng như số lượng kiểm toán viên được kiểm tra năm nay là quá nhỏ so với con số mà Quyết định 32/2007 của Bộ Tài chính ban hành Quy chế kiểm soát chất lượng dịch vụ kiểm toán đặt ra (mỗi năm, phải kiểm tra 1/3 số kiểm toán viên và công ty kiểm toán đang hoạt động, nghĩa là phải kiểm tra từ 30 - 40 công ty trên 120 công ty đang hoạt động) ).

Với vai trò quan trọng của dịch vụ kiểm toán, dịch vụ xác nhận niềm tin trên TTCK, báo cáo kiểm toán có ảnh hưởng rất lớn đến quyết định của nhà đầu tư. Do vậy, kiểm soát chất lượng dịch vụ kiểm toán được kỳ vọng như một “hàng rào” để ngăn ngừa những sai phạm trong việc cung cấp dịch vụ kiểm toán cũng như phát hiện những sai phạm trong việc cung cấp dịch vụ của các kiểm toán viên, công ty kiểm toán, bảo vệ nhà đầu tư. Vai trò này càng cần được phát huy trong bối cảnh môi trường kinh doanh khó khăn, nhiều DN niêm yết có thể vì sức ép trước cổ đông đã dùng nhiều thủ thuật “xào nấu” số liệu kế toán hòng đưa ra được bản báo cáo tài chính (BCTC) đẹp mà kiểm toán viên có thể vô tình hay cố ý bỏ qua những sai sót này của DN. Ngay đợt rà soát BCTC của 100 công ty đại chúng cách đây không lâu của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCK) cho thấy, tình trạng chưa tuân thủ tốt các chuẩn mực kế toán, kiểm toán trên BCTC sau kiểm toán của công ty đại chúng là khá phổ biến. Vậy nhưng, việc kiểm soát chất lượng dịch vụ kiểm toán năm nay chỉ được tiến hành với 3 DN kiểm toán được chấp thuận có quy mô nhỏ và như vậy, kết quả kiểm tra sẽ chỉ cho thấy một phần nhỏ bức tranh chất lượng dịch vụ kiểm toán trên thị trường.

Thực ra, năm 2013 không phải là năm đầu tiên những thương hiệu kiểm toán lớn nằm ngoài danh sách được kiểm tra chất lượng. Đã đành những DN kiểm toán lớn sẽ có hệ thống kiểm soát chất lượng nội bộ tốt hơn, hoạt động bài bản hơn so với những DN kiểm toán nhỏ hoặc siêu nhỏ, nhưng kiểm toán là sản phẩm dịch vụ phụ thuộc rất nhiều vào đạo đức nghề nghiệp của cá nhân kiểm toán viên nên không thể nói rằng chất lượng mọi cuộc kiểm toán của DN quy mô lớn đều đảm bảo. Ngay cả “tứ đại gia” trong làng kiểm toán thế giới cũng có đơn vị không ít lần vướng vào những vụ lùm xùm về gian lận BCTC của những tập đoàn kinh tế lớn và phải chịu những án phạt rất lớn.

Việc bỏ ngoài danh sách kiểm tra những tên tuổi lớn trong ngành một lần nữa gợi nhớ đến việc những tên tuổi lớn trong ngành kiểm toán như KPMG xác nhận về tính trung thực hợp lý của Vinashin với khoản lãi hàng ngàn tỷ đồng năm 2008 để rồi ngay sau đó tập đoàn này lộ ra những khoản thua lỗ hàng ngàn tỷ đồng. Hay những vụ đổ vỡ của CTCP Dược phẩm Viễn Đông (DVD), CTCK SME nhưng trước đó trên báo cáo kiểm toán các công ty này, E&Y, A&C không đưa ra khuyến cáo với người đọc… Thị trường đã chờ đợi kết luận của cơ quan chức năng về việc có hay không trách nhiệm của những đơn vị kiểm toán này, nhưng hồ sơ của các hợp đồng này đã không được cơ quan quản lý, cơ quan chuyên môn kiểm tra hoặc có kiểm tra nhưng không đưa ra câu trả lời rõ ràng và thỏa đáng.

Tại sao và tại sao?

Đáng chú ý, theo thông tin của VACPA, trong số 15 công ty được kiểm toán năm nay, có 7 công ty đã được kiểm tra trong các năm trước, 8 công ty kiểm tra lần đầu. Theo tiêu chí chọn lựa công ty kiểm toán để kiểm tra chất lượng, những DN chưa được kiểm tra trong vòng 3 năm hoặc những yếu kém trong các kỳ kiểm tra bị nghi ngờ chưa khắc phục được những tồn tại của các năm trước; hoặc kiểm tra theo yêu cầu từ UBCK. Điều này đặt ra câu hỏi, vì sao trong khi có nhiều công ty chưa được kiểm tra, lại có tới 7 công ty kiểm toán liên tục được kiểm tra. Còn nhớ, mùa kiểm soát chất lượng năm trước, cũng xuất hiện một vài cái tên đã từng có mặt trong danh sách kiểm tra mùa trước đó nhưng tiếp tục không đạt yêu cầu. Phải chăng, bởi chế tài xử phạt đối với những sai phạm chưa đủ mạnh nên không đủ sức răn đe đối với các kiểm toán viên, công ty kiểm toán?

Hoàng Hải
Hoàng Hải