Tuy nhiên, chỉ nhìn ở phần tài sản bảo đảm của các khoản nợ này, dù chưa có thống kê và chỉ đánh giá ở các vụ việc đã xảy ra thì nguy cơ nợ xấu không có tài sản bảo đảm, không thể thu hồi nợ là không nhỏ.
66% tài sản bảo đảm của các khoản tín dụng là bất động sản
Theo Thống đốc NHNN Nguyễn Văn Bình, trong tổng dư nợ của toàn nền kinh tế, có 72% dư nợ có tài sản bảo đảm, trong đó có 66% là bất động sản; trong 4,9% nợ xấu theo báo cáo của các ngân hàng, trên 80% có tài sản bảo đảm và trong số này có 57% là bất động sản. Cũng theo Thống đốc Nguyễn Văn Bình, đã có 252.000 tỷ đồng nợ xấu được cơ cấu lại và đã xử lý được 12.000 tỷ đồng từ nguồn trích lập dự phòng rủi ro. Nếu xử lý được khối tài sản bảo đảm, đặc biệt là bất động sản thì việc xử lý nợ xấu sẽ có chuyển biến nhanh chóng và tích cực.
Cách thức nước Mỹ xử lý nợ xấu trong cuộc khủng hoảng nợ dưới chuẩn năm 2008, về nguyên lý, có phần nào giống những gì chúng ta đang muốn làm: mua lại các tài sản có vấn đề, bán lại hoặc nắm giữ tùy thuộc từng loại tài sản để giúp cho thị trường không rớt giá tiếp và khi thị trường phục hồi sẽ bán ra để thu hồi vốn.
Việc xử lý nợ xấu ở Việt Nam có thể áp dụng cách thức trên hay không có liên quan đến thực trạng các tài sản có vấn đề, các khoản nợ xấu trong hệ thống ngân hàng Việt Nam, mà đến nay vẫn chưa được làm rõ. Nợ quá hạn của ngân hàng sẽ trở thành nợ xấu và đặc biệt trở thành nợ có khả năng mất vốn khi các tài sản bảo đảm có vấn đề. Một phần nguyên nhân của vấn đề này là cơ chế xử lý tài sản bảo đảm còn bất cập. Hệ thống ngân hàng cần sự hỗ trợ từ các cơ quan tiến hành tố tụng để xử lý đúng thời gian, công bằng và đúng bản chất giao dịch. Tuy nhiên, tình trạng không xử lý được tài sản bảo đảm còn xuất phát từ chính các tài sản này, như có tranh chấp về sở hữu, bị bán cho bên thứ 3 hoặc được thế chấp nhiều lần...
Trong số 80% nợ xấu được bảo đảm bằng bất động sản, chưa rõ tình trạng ra sao, như tỷ lệ nhà đất có thể xử lý được, có giấy tờ giả, vướng mắc về sở hữu, không đăng ký giao dịch bảo đảm, không lập hợp đồng thế chấp… là bao nhiêu. Từng có rất nhiều trường hợp, khi có nợ quá hạn, ngân hàng đi kiểm tra tình trạng tài sản bảo đảm mới phát hiện tại địa chỉ nhà đất thế chấp không có nhà và cũng không có giấy tờ đất nào như trong hồ sơ vay vốn. Cũng có những vụ ngân hàng không lập hợp đồng thế chấp có công chứng, dẫn đến khách hàng nại ra rằng hợp đồng thế chấp vô hiệu. Thậm chí, trong một vụ việc tranh chấp đang trong quá trình giải quyết, ngân hàng sau khi nhận tài sản thế chấp là nhà đất thì không rõ vì lý do gì đã cởi bỏ thế chấp, dẫn đến tình trạng khách hàng không chịu trả nợ, ngân hàng không có gì để xử lý.
Có trường hợp DN thế chấp nhà xưởng và không trả được nợ, ngân hàng không có cách nào để phát mại được nhà xưởng đó. Bán một dây chuyền sản xuất không dễ như bán các tài sản khác…
Muôn vàn tình huống trong thực tế khiến ngân hàng không thể xử lý tài sản bảo đảm là nhà đất, nguyên nhân có thể là chủ quan, từ cả phía ngân hàng và doanh nghiệp, hoặc do khách quan. Gần đây, xảy ra việc một nhóm các ngân hàng “tranh” nhau kho hàng của một DN ngành thép. Các ngân hàng nhận tài sản thế chấp là kho hàng mà không hề biết rằng DN đã cầm cố rất nhiều lần kho hàng này để vay vốn. Đây là tình huống thường xuyên gặp phải khi các ngân hàng cho DN vay và nhận tài sản bảo đảm là kho hàng. Đối với các khoản vay có tài sản bảo đảm là giấy tờ có giá, nếu lỡ “cầm nhầm” giấy tờ giả, ngân hàng sẽ chịu thiệt hại có thể lên tới hàng trăm tỷ đồng do các giao dịch này tuy không nhiều song đều có giá trị lớn. Vụ Huỳnh Thị Huyền Như là điển hình cho dạng này, các đối tượng đã làm giả hợp đồng tiết kiệm, giấy tờ xác nhận số dư tại một ngân hàng rồi đem đi thế chấp tại các ngân hàng khác.
Một tình trạng khá phổ biến ở Việt
Có thể thấy, việc xử lý nợ xấu được đến đâu còn phụ thuộc rất nhiều vào thực trạng các khoản nợ, các tài sản bảo đảm. Tài sản bảo đảm là thứ cuối cùng mà ngân hàng có thể thu được từ người vay.
