Cứ sau mỗi 3 năm, tỷ trọng tín dụng tiêu dùng tăng gấp đôi
Bứt phá sau đại dịch
Theo đánh giá của giới chuyên gia trong lĩnh vực tài chính - kinh tế, mặc dù đại dịch Covid-19 khiến ngành cho vay tiêu dùng trên thế giới sụt giảm mạnh (doanh thu ước giảm 25%, lợi nhuận giảm gần 200% trong năm 2020 - theo số liệu của FiinGroup), song tại Việt Nam, các công ty tài chính tiêu dùng vẫn hoạt động khá ổn định, lợi nhuận tốt. Chưa kể, Covid-19 cũng đang thay đổi rất lớn thói quen, hành vi tiêu dùng của khách hàng theo hướng gia tăng thanh toán không tiền mặt. Trong bối cảnh nền kinh tế dần phục hồi sau đại dịch, cho vay tiêu dùng là ngành có nhiều cơ hội bứt phá. Trên thực tế, dù thu nhập người dân bị giảm sút bởi Covid-19, nhưng nhu cầu vay vẫn rất lớn.
Bà Phạm Thị Thanh Tùng, Phó vụ trưởng Vụ Tín dụng các ngành kinh tế, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) trong buổi tọa đàm về tài chính tiêu dùng do Báo Đầu tư tổ chức mới đây cho biết, trong xu thế nhu cầu tiêu dùng ngày càng tăng cao, cùng với việc triển khai đồng bộ các giải pháp của NHNN, tăng trưởng dư nợ cho vay phục vụ nhu cầu đời sống, cho vay tiêu dùng trong 10 năm qua luôn cao hơn tăng trưởng dư nợ cho vay chung toàn nền kinh tế. Tăng trưởng bình quân của cho vay tiêu dùng giai đoạn 2010 - 2020 đạt 33,7%, trong khi tốc độ tăng dư nợ tín dụng chung toàn nền kinh tế đạt 17,3%.
Dư nợ cho vay phục vụ nhu cầu đời sống, cho vay tiêu dùng đến cuối năm 2020 đạt 1,85 triệu tỷ đồng, tăng khoảng 10,15% so với cuối năm 2019 và tăng hơn 10 lần dư nợ cuối năm 2010. Về tỷ trọng dư nợ cho vay phục vụ nhu cầu đời sống, cho vay tiêu dùng cũng đã tăng từ 8,17%/dư nợ nền kinh tế năm 2010 lên hơn 20%/dư nợ nền kinh tế năm 2020.
“Kết quả tăng trưởng dư nợ cho vay tiêu dùng cho thấy, hệ thống ngân hàng đã và đang tập trung phát triển hoạt động cho vay lĩnh vực này, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng ngày càng cao của người dân. Việc mở rộng cho vay, đáp ứng nhu cầu vốn tiêu dùng cho người dân đã góp phần hạn chế người dân tiếp cận vốn từ những kênh không chính thức, giúp giảm thiểu các hệ lụy, bảo đảm an ninh trật tự xã hội”, bà Phạm Thị Thanh Tùng nhấn mạnh.
Trước khi đề cập đến các sứ mệnh cao hơn như đẩy lùi tín dụng đen…, cần phải điều chỉnh khung pháp lý để thị trường tín dụng tiêu dùng phát triển thuận theo quy luật, thỏa mãn nhu cầu chính đáng của người tiêu dùng.
TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia Kinh tế trưởng của Ngân hàng BIDV nhận định, do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 gây đứt gãy chuỗi giao thương quốc tế, từ tháng 6/2020 đến nay, chủ trương kích cầu thị trường nội địa thông qua thúc đẩy tiêu dùng là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Chính phủ. Theo đó, tài chính tiêu dùng góp phần phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội, thể hiện qua ba phương diện: góp phần tăng sức mua, kích thích tiêu dùng, nhất là giai đoạn sau dịch bệnh, từ đó thúc đẩy sản xuất và cuối cùng là hỗ trợ tăng trưởng kinh tế; góp phần phát triển tài chính toàn diện tại Việt Nam khi tài chính tiêu dùng tập trung vào phân khúc khách hàng dưới chuẩn, nhỏ lẻ, khó hoặc chưa đủ điều kiện tiếp cận tín dụng ngân hàng; tạo việc làm cho xã hội với nhu cầu về nhân lực tài chính, tư vấn khách hàng, quản trị hệ thống…
Việt Nam được đánh giá là thị trường giàu tiềm năng trong khu vực về lĩnh vực cho vay tiêu dùng. Các tập đoàn tài chính nước ngoài thường xuyên để mắt và tích cực rót vốn vào các công ty tài chính tiêu dùng tại Việt Nam thời gian qua. Có thể nói, thị trường cho vay tiêu dùng đang ngày càng sôi động với sự xuất hiện của nhiều nhà đầu tư mới, nhất là các nhà đầu tư nước ngoài. Thị phần của nhóm công ty tài chính tiêu dùng trong tổng tín dụng tiêu dùng đã tăng đáng kể, từ mức 1% năm 2011 lên mức 16,3% năm 2020. Tính đến cuối năm 2020, đã có 16 công ty tài chính đăng ký hoạt động, với tổng vốn điều lệ khoảng 22.000 tỷ đồng.
Hoàn thiện khung pháp lý
Theo chuyên gia kinh tế, PGS. TS. Đinh Trọng Thịnh, tài chính tiêu dùng đem lại nhiều cơ hội hơn cho các cá nhân có nhu cầu tiêu dùng khi năng lực tài chính chưa đủ để trang trải. Trong kỷ nguyên Covid-19, nhiều doanh nghiệp trong nền kinh tế đang tái cấu trúc quá trình sản xuất - kinh doanh, hướng mạnh vào việc đáp ứng các nhu cầu tiêu dùng nội địa và việc cho vay tiêu dùng, cho vay tín chấp dành cho nhóm khách hàng dưới chuẩn mà các công ty tài chính tiêu dùng đang triển khai là lĩnh vực quan trọng, cần khuyến khích phát triển mạnh mẽ, kích cầu tiêu dùng…
Tuy nhiên, do là một lĩnh vực tương đối mới trong ngành tài chính, các vấn đề pháp lý cho hoạt động tài chính tiêu dùng chưa đầy đủ và chưa toàn diện, cụ thể. Hơn nữa, do nhận thức của nhiều người dân về dịch vụ tài chính tiêu dùng chưa cao, việc hỗ trợ, môi giới tín dụng chưa đầy đủ, trong khi tài chính tiêu dùng thường có thời hạn cho vay ngắn và lãi suất cao hơn ngân hàng, nên có một số chủ thể khi vay đã không trả được nợ. Từ đó, xuất hiện những vụ việc một số cá nhân môi giới hành xử vượt mức cho phép, tạo ra bức xúc trong xã hội, ảnh hưởng xấu tới hoạt động tài chính tiêu dùng.
Do vậy, để phát triển tài chính tiêu dùng, ông Thịnh cho rằng, cần phải quan tâm hoàn thiện các vấn đề pháp lý cho hoạt động tài chính tiêu dùng, nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các ngân hàng, công ty tài chính hoạt động, tạo ra thị trường cạnh tranh lành mạnh, qua đó mới thu hút khách hàng tốt hơn.
Góp ý một số giải pháp phát triển thị trường tài chính tiêu dùng lành mạnh, bền vững, TS. Cấn Văn Lực đề xuất, đối với các cơ quan quản lý, cần tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý trong việc quản lý, giám sát các công ty tài chính; tạo điều kiện cho các công ty tài chính quy mô vừa và nhỏ phát triển, nhằm tăng tính cạnh tranh thông qua việc thu hút vốn từ nhà đầu tư nước ngoài, tiếp nhận nguồn vốn ưu đãi quốc tế; sớm hoàn thiện cơ sở dữ liệu dân cư quốc gia; chú trọng phát triển các nền tảng công nghệ phục vụ cho vay tiêu dùng, giảm chi phí, tăng năng suất lao động, phối hợp phát triển các mô hình kinh doanh mới (Fintech, cho vay ngang hàng, Mobile money…); chú trọng quản trị rủi ro tín dụng và tiết giảm chi phí để tối ưu hóa hoạt động, cân đối phù hợp giữa rủi ro và lãi suất cho vay. Và cuối cùng, cần đẩy mạnh giáo dục tài chính cho người tiêu dùng và xây dựng đội ngũ nhân sự để phát triển hiệu quả, bền vững. Từ đó, thị trường tài chính tiêu dùng sẽ phát triển lành mạnh.
Theo luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI, 10 năm qua, tài chính tiêu dùng phát triển rất mạnh, nhưng hành lang pháp lý không theo kịp, thậm chí không thay đổi nhiều nên đã trở thành một trong những nguyên nhân cản trở hoạt động này. Kết quả, tình trạng tín dụng đen (cho vay bất hợp pháp, lãi suất rất cao, thu hồi nợ bất hợp pháp) không những không suy giảm mà gia tăng một cách ngày càng trầm trọng, với lãi suất thực tế lên đến hàng trăm phần trăm mỗi năm.
Ông Phan Đức Hiếu, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng, tài chính tiêu dùng, xét về lợi ích thì người dân đã có nhu cầu từ rất lâu, nên cần có cách thức quản lý bảo đảm theo quy luật kinh tế thị trường tự nhiên. Trước khi đề cập đến các sứ mệnh cao hơn như đẩy lùi tín dụng đen…, cần phải điều chỉnh khung pháp lý để thị trường phát triển thuận theo quy luật, thỏa mãn nhu cầu chính đáng của người tiêu dùng.
Dưới góc độ quản lý nhà nước, bà Phạm Thị Thanh Tùng cho biết, thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, thời gian qua, NHNN đã triển khai đồng bộ các giải pháp đẩy mạnh tín dụng tiêu dùng, góp phần nâng cao đời sống của người dân, hạn chế tín dụng đen.
Cụ thể, các quy định về cho vay tiêu dùng luôn được NHNN hoàn thiện, bổ sung phù hợp với đặc thù cho vay tiêu dùng, tạo điều kiện phát triển hoạt động cho vay tiêu dùng an toàn, lành mạnh, hiệu quả, góp phần bảo vệ quyền lợi của khách hàng. Hiện hoạt động cho vay tiêu dùng được điều chỉnh bởi nhiều văn bản như Thông tư 39, 43,18… quy định về hoạt động cho vay tiêu dùng, quy định về công ty tài chính.
NHNN cũng nghiên cứu trình cấp có thẩm quyền ban hành nhiều chính sách hỗ trợ phát triển tài chính tiêu dùng như đề xuất, trình Thủ tướng Chính phủ xem xét ban hành Quyết định về triển khai thí điểm dùng tài khoản viễn thông thanh toán cho hàng hóa, dịch vụ có giá trị nhỏ (Mobile Money)… Cùng với việc hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho vay tiêu dùng, NHNN đã triển khai giải pháp khơi thông vốn ngân hàng, nâng cao khả năng tiếp cận vốn phục vụ nhu cầu đời sống, tiêu dùng của người dân.
