Thương mại bị ảnh hưởng lớn bởi rào cản phi thuế quan
Giới thương mại toàn cầu đang chứng kiến một vụ tranh chấp điển hình liên quan đến rào cản phi thuế quan (NTB): EU hạn chế dầu cọ nhập khẩu với lý do môi trường, Indonesia kiện lên WTO và đầu năm 2025, tổ chức này đã đưa ra phán quyết theo hướng có lợi cho Indonesia.
Hiện vụ việc vẫn chưa đi đến kết quả cuối cùng, song kết quả dù thế nào cũng sẽ có tác động đáng kể đến quan hệ thương mại giữa hai bên và thương mại toàn cầu đối với mặt hàng dầu cọ.
Chia sẻ câu chuyện này tại Hội thảo “Gỡ rào cản phi thuế quan vì thịnh vượng chung ASEAN” do Báo Tài chính - Đầu tư phối hợp với Đại sứ quán New Zealand tổ chức sáng 27/6/2025, bà Nguyễn Mai Phương - Luật sư điều hành, Trưởng chi nhánh Hà Nội, Công ty Luật KPMG tại Việt Nam nhấn mạnh, đây là minh chứng điển hình về việc NTB đang trở thành rào cản thương mại đối với cộng đồng doanh nghiệp.
Đại diện KPMG cho hay, năm 2021, toàn thế giới có hơn 1.000 rào cản thương mại phi thuế quan, gây tác động rất lớn đến thương mại toàn cầu. Năm 2024-2025, có khoảng 300 - 500 biện pháp mang tính chất phân biệt đối xử thường niên, được một số quốc gia áp dụng, làm tăng số lượng NTB và siết chặt các khuôn khổ quản lý khác.
Trong bối cảnh áp dụng các các hiệp định thương mại tự do hiện nay, bà Phương cho biết, các biện pháp thuế quan gần như biến mất, song để lại những sản phẩm bị “quản lý chặn” bởi các rào cản phi thương mại. Thậm chí, nhiều NTB đang “ẩn mình” dưới hình thức các chính sách công liên quan đến sức khoẻ người dân, bảo vệ môi trường, các thực hành mua sắm của chính phủ… gây khó khăn, tốn kém cho doanh nghiệp.
Dẫn báo cáo APTIR 2019, luật sư đại diện của KPMG cho biết, khoảng 58% thương mại khu vực châu Á - Thái Bình Dương chịu ảnh hưởng bởi các rào cản phi thuế quan. Đơn cử như yêu cầu nội địa hóa dữ liệu tại Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân của Indonesia năm 2022 hay Philippines yêu cầu thuốc dù đã đạt chuẩn quốc tế vẫn phải thử nghiệm lâm sàng trong nước.
Đại diện một doanh nghiệp ngành sữa ở New Zealand, bà Justine Aroll, Giám đốc điều hành Chiến lược thương mại tại Fonterra (nhà cung cấp sữa Anmum, Anlene, Anchor…) cho biết, ước tính chi phí của các biện pháp phi thuế quan áp đặt lên sữa New Zealand xuất khẩu toàn cầu lên đến 7,8 tỷ USD/năm.
Theo đại diện Fonterra, một số rào cản phi thuế quan chính ở Đông Nam Á mà doanh nghiệp gặp phải là: quy trình hành chính phức tạp hoặc chồng chéo, trải dài từ khâu thông quan, đăng ký sản phẩm và nhà máy, kiểm định trước xuất khẩu đến kiểm tra nội địa; quy trình cấp phép nhập khẩu thiếu minh bạch (yêu cầu không rõ ràng hoặc ràng buộc giấy phép với các điều kiện phụ); sự thiếu nhất quán trong cách triển khai quy định của các cơ quan chức năng và một số quy định pháp lý thiếu rõ ràng hoặc phạm vi áp dụng quá rộng.
Ông Lê Trọng Minh, Phó Tổng Biên tập Báo Tài chính - Đầu tư nêu quan điểm, việc tháo gỡ các NTB, nếu làm đúng cách sẽ giúp giảm đáng kể chi phí giao dịch, tạo điều kiện cho doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận thị trường khu vực, thúc đẩy dòng vốn đầu tư nội khối.
“Thị trường toàn cầu đang thay đổi, nhà đầu tư không còn tìm đến nơi rẻ hơn, mà chọn đến nơi dễ kinh doanh hơn, thông minh hơn và bền vững hơn”, ông Minh nói và nhấn mạnh, năng lực cạnh tranh của các quốc gia sẽ phần nào được quyết định bởi ai gỡ được nhiều rào cản hơn mà vẫn bảo vệ được mình tốt hơn.
Các nước cần hài hòa hóa chính sách, tăng công nhận lẫn nhau về tiêu chuẩn
Nỗ lực gỡ bỏ hàng rào phi thuế quan sẽ góp phần thúc đẩy tốc độ tăng trưởng của các quốc gia.
Bà Lê Hằng, Phó tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam cho biết, thị trường ASEAN rất quan trọng đối với các doanh nghiệp xuất khẩu thuỷ sản nhờ vị trí địa lý và tương thích về nhu cầu thực phẩm, nhưng ở một số thị trường trọng điểm như Thái Lan, Malaysia vẫn tồn tại rào cản kỹ thuật với các tiêu chuẩn ngặt nghèo đối với sản phẩm nhập khẩu. Các yêu cầu về ghi nhãn, kiểm dịch và chứng nhận Halal làm tăng đáng kể chi phí và thời gian cho doanh nghiệp xuất khẩu.
Đại diện doanh nghiệp ngành logistics, bà Chu Kiều Liên, Giám đốc Công ty T&M Forwarding - Chi nhánh Hà Nội bày tỏ sự đồng cảm với khó khăn chung của các doanh nghiệp liên quan đến hàng rào phi thuế quan.
Theo bà Liên, các rào cản phi thuế quan gây ra ba tác động lớn cho doanh nghiệp logistics.
Thứ nhất, làm gia tăng đáng kể chi phí vận hành. Các yêu cầu về kiểm định chất lượng, ghi nhãn phức tạp hoặc không nhất quán giữa các thị trường khiến doanh nghiệp phải đầu tư nhiều hơn vào hệ thống kiểm soát nội bộ, nhân sự và chứng từ.
Thứ hai, chuỗi cung ứng bị gián đoạn do thủ tục kiểm tra kéo dài, từ kiểm dịch thực vật, động vật, đến yêu cầu về an ninh hàng hóa tại cảng hoặc quy trình thông quan kéo dài ở một số quốc gia. Hàng hóa bị chậm giải phóng làm ảnh hưởng trực tiếp đến lịch trình tàu, năng suất khai thác cảng và độ tin cậy của dịch vụ logistics.
Thứ ba, các quy định về môi trường và phát thải khí nhà kính đang tạo thêm một tầng rào cản, buộc doanh nghiệp vận tải biển phải đầu tư nâng cấp đội tàu, chuyển đổi nhiên liệu hoặc mua tín chỉ carbon.
“Phần lớn các vấn đề này tại các quốc gia đều tương đồng do hệ thống rườm rà, thiếu đồng bộ; một số nước chưa áp dụng số hoá vào quy trình thủ tục khiến quá trình xin giấy phép khó khăn, trong khi các doanh nghiệp vừa và nhỏ không có vốn đầu tư nhiều”, đại diện T&M Forwarding cho hay.
Ông Ngô Sỹ Hoài, Phó chủ tịch, Tổng thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam cho biết, Việt Nam đứng thứ hai về chế biến và xuất khẩu sản phẩm gỗ (sau Trung Quốc) và đây chính là lúc các doanh nghiệp cần nhìn lại thị trường nội khối ASEAN. Trước sự trỗi dậy của chủ nghĩa bảo hộ, khi các nước ASEAN cùng phối hợp, hài hoà hóa chính sách, Việt Nam có thể tăng cường thương mại nội khối với các sản phẩm khác.
The ông Hoài, gỗ là ngành hàng cồng kềnh, chi phí vận tải lớn, nếu tận dụng tốt chi phí vận tải và quy trình logistics thì có thể đạt lợi thế trong trao đổi hàng hoá nội khối. Hiện ngành gỗ ASEAN chưa có hiệp hội chung để phối hợp tháo gỡ rào cản phi thuế quan và các ngành nghề khác cũng tương tự. Nếu các doanh nghiệp cùng đứng cạnh nhau và tăng cường hỗ trợ chính sách, các nước ASEAN cùng ngồi lại thì gánh nặng từ rào cản phi thuế quan sẽ giảm đáng kể.
Trong khi đó, bà Nguyễn Mai Phương cho rằng, ASEAN cần minh bạch chính sách, số hóa thủ tục và tăng công nhận lẫn nhau về tiêu chuẩn để giảm rào cản phi thuế quan.
Liên quan đến giấy chứng nhận Halal (chứng nhận bắt buộc ở các thị trường Hồi giáo như Indonesia, Malaysia) mà Việt Nam còn thiếu cơ quan chứng nhận được công nhận rộng rãi trong ASEAN, ông Đoàn Vũ Hoài Nam, cộng sự cấp cao Công ty Luật TNHH ASL khuyến nghị, giải pháp cần thiết là đẩy mạnh cơ chế phối hợp liên bộ và triển khai kỹ thuật nhất quán nhằm giảm thiểu sự chênh lệch trong tuân thủ quy định.
Cùng với đó, hiện đại hóa quy trình cấp phép trong các ngành nghề kinh doanh có điều kiện, tinh giản thủ tục thông qua nền tảng cấp phép tập trung. Ngoài ra, việc mở rộng cơ chế một cửa quốc gia và số hóa thủ tục thông quan tại các cảng và cửa khẩu lớn sẽ giúp cải thiện đáng kể tính dự đoán trong thương mại và giảm chi phí hành chính.
Việt Nam là hình mẫu trong ASEAN về cải cách phi thuế quan
Bà Justine Aroll , Giám đốc điều hành Chiến lược thương mại tại Fonterra
Chúng tôi gặp rất ít biện pháp phi thuế quan ảnh hưởng tại Việt Nam. Các cơ quan chức năng tại Việt Nam minh bạch, cởi mở và sẵn sàng đối thoại, tạo ra một môi trường thuận lợi cho nhà xuất khẩu. Vì thế, chúng tôi xem Việt Nam như một hình mẫu trong khu vực ASEAN về cải cách phi thuế quan.
Mặc dù New Zealand vẫn là trung tâm sản xuất chính của chúng tôi, Việt Nam có thể đóng vai trò hỗ trợ về mặt linh hoạt chuỗi cung ứng trong khu vực, trở thành trung tâm sản xuất thứ cấp thông qua sản xuất theo hợp đồng hoặc đóng gói các sản phẩm phù hợp với thị hiếu bản địa.