Trước khi ra đời thị trường UPCoM tại HNX, tình trạng chứng khoán của các công ty đại chúng chưa niêm yết được giao dịch trên thị trường tự do diễn ra rất phổ biến, số doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chính thức còn ít so với tổng số doanh nghiệp cổ phần đang hoạt động.
Khác với thị trường chính thức có sự quản lý của Nhà nước, chứng khoán chưa niêm yết được giao dịch trên thị trường tự do chủ yếu qua hình thức trao đổi giữa các nhà đầu tư, việc chuyển quyền sở hữu được thực hiện tại các doanh nghiệp. Trên thị trường tự do, tình hình tài chính của doanh nghiệp không được minh bạch do doanh nghiệp không có nghĩa vụ phải công bố thông tin.
Nhà đầu tư vừa thiếu thông tin lại vừa thiếu địa điểm giao dịch, thiếu hệ thống lưu ký thanh toán có tổ chức tin cậy nên việc mua bán gặp rất nhiều rủi ro. Nhiều đối tượng đã lợi dụng tình trạng thị trường tự do thiếu sự quản lý của Nhà nước, thiếu công khai, minh bạch để thực hiện một số hành vi như: phát hành cổ phiếu giả, thao túng giá, lừa đảo…
Kể từ khi Luật Chứng khoán năm 2007 được ban hành và có hiệu lực, cả thị trường cổ phiếu niêm yết và chưa niêm yết đều phát triển mạnh mẽ. Sự bùng nổ của thị trường giao dịch tự do đối với chứng khoán chưa niêm yết đã đặt ra yêu cầu thu hẹp thị trường giao dịch chứng khoán tự do, mở rộng thị trường có quản lý của Nhà nước, từ đó bảo vệ tốt nhất quyền lợi của nhà đầu tư.
Lần đầu tiên, khái niệm công ty đại chúng được quy định tại Luật Chứng khoán. Theo đó, công ty đại chúng chưa niêm yết bao gồm các công ty cổ phần chưa niêm yết thuộc một trong 2 loại hình sau: công ty đã thực hiện chào bán cổ phiếu ra công chúng; công ty có cổ phiếu được ít nhất 100 nhà đầu tư sở hữu, không kể nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp và có vốn điều lệ đã góp từ 10 tỷ đồng trở lên.
Phương án để xây dựng một thị trường dành cho chứng khoán của các công ty đại chúng chưa niêm yết tại HNX (còn gọi là thị trường UPCoM) đã được Bộ Tài chính ban hành tại Quyết định 3567/QĐ-BTC ngày 8/11/2007. Đến ngày 24/6/2009, HNX chính thức khai trương vận hành UPCoM, ghi nhận nỗ lực của cơ quan quản lý trong việc thực hiện mục tiêu đưa thị trường tự do vào khuôn khổ quản lý của Nhà nước.
UPCoM ra đời đã tạo ra sân chơi chính thức do Nhà nước quản lý cho nhà đầu tư giao dịch chứng khoán của các công ty đại chúng chưa niêm yết, hình thức giao dịch và các quy định trên thị trường bảo đảm các thông tin về giao dịch như khối lượng, giá cả, giá trị giao dịch…, được công bố công khai trên toàn thị trường, tạo sự minh bạch về thông tin, tăng cường tính an toàn hệ thống.
Thông tư 203/2015/TT-BTC ngày 21/12/2015 của Bộ Tài chính hướng dẫn về giao dịch trên thị trường chứng khoán, có hiệu lực từ 1/7/2016 đã mở rộng đối tượng được phép giao dịch ký quỹ sang cổ phiếu UPCoM, hứa hẹn sẽ giúp thị trường sôi động và thu hút nhiều nhà đầu tư tham gia hơn. Vì vậy, HNX đã kiến nghị Ủy ban Chứng khoán Nhà nước sớm ban hành tiêu chí lựa chọn chứng khoán được giao dịch ký quỹ và sửa đổi quy chế giao dịch ký quỹ. Theo đó, HNX có căn cứ lựa chọn và công bố ra công chúng đầu tư danh sách chứng khoán UPCoM đủ điều kiện giao dịch ký quỹ.
Nhằm tiếp tục nâng cao chất lượng hàng hóa, đa dạng hóa sản phẩm trên UPCoM, HNX cho biết sẽ rà soát và đốc thúc các bộ, ngành, tập đoàn, tổng công ty nhà nước thực hiện thoái vốn tại các công ty cổ phần có phần vốn nhà nước trên tinh thần giảm tỷ lệ sở hữu của Nhà nước xuống mức tối đa, trừ những lĩnh vực đặc thù ảnh hưởng đến an ninh, quốc phòng… cần Nhà nước chi phối, kiểm soát.
“Đưa cổ phiếu lên UPCoM giúp Công ty giảm chi phí huy động vốn”
Ông Dominic John Heaton, Tổng giám đốc CTCP Tài nguyên Masan (MSR)
MSR và Dự án Núi Pháo đã có một năm 2015 thành công trong việc phát triển mỏ đa kim tầm cỡ, an toàn, ổn định và phát triển bền vững hơn. Để duy trì và tăng lợi nhuận kinh doanh, Công ty sẽ tăng đầu tư vào các hoạt động nghiên cứu và sáng kiến, cải tiến, với mục tiêu tìm kiếm các giải pháp hiệu quả mới nhằm giảm chi phí sản xuất, tăng tỷ lệ thu hồi và nâng cao chất lượng sản phẩm.
Từ cuối quý I/2016, giá vonfram tiếp tục phục hồi lên mức 190 USD/tấn. Do đó, các nhà quan sát trong ngành dự đoán, thị trường vonfram đang tái cân bằng nhanh hơn so với dự kiến và diễn biến tăng giá gần đây là dấu hiệu của một xu hướng tăng dài hạn. Việc 90% sản phẩm MSR sản xuất theo kế hoạch năm 2016 đã được cam kết bao tiêu theo hợp đồng dài hạn, với giá thay đổi theo giá tiêu chuẩn, sẽ mang lại lợi ích cho Công ty theo xu hướng tăng giá đang diễn ra.
“Đưa cổ phiếu lên UPCoM giúp Công ty giảm chi phí huy động vốn”
Ông Hà Minh, Phó tổng giám đốc CTCP Tư vấn công nghệ, thiết bị và kiểm định xây dựng - CONINCO (CNN)
Về thanh khoản thị trường, tôi cho rằng, thanh khoản trên thị trường là cung cầu tự nhiên, nhưng nếu có nhà tạo lập thị trường giống như ở nhiều thị trường chứng khoán quốc tế, thì đó là một điểm rất tốt để nâng cao vị thế cũng như nguồn vốn chảy vào UPCoM.
CNN tiền thân là công ty 100% vốn nhà nước, sau khi cổ phần hóa năm 2007, Nhà nước đã giảm sở hữu đáng kể và hiện chỉ còn nắm 25,5% vốn. Do vậy, CNN hoàn toàn chủ động và có thể nhanh chóng đưa ra các quyết định đầu tư, kinh doanh. Bên cạnh đó, CNN tham gia các dự án đầu tư từ nước ngoài với các tổ chức như ADB, JICA, WB, sẽ giúp Công ty có điều kiện phát triển tại khu vực và trên thế giới.
Những dấu mốc quan trọng trên thị trường UPCoM
24/6/2009: Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX) khai trương vận hành thị trường đăng ký giao dịch chứng khoán công ty đại chúng chưa niêm yết (UPCoM), với mục tiêu mở rộng thị trường có tổ chức, quản lý, thu hẹp thị trường tự do, công khai minh bạch, bảo vệ quyền lợi cho các nhà đầu tư.
19/7/2010: Bổ sung phương thức khớp lệnh liên tục trong giao dịch cổ phiếu trên thị trường UPCoM.
29/11/2010: Triển khai công nghệ giao dịch trực tuyến trên thị trường UPCoM.
4/4/2011: Áp dụng giá tham chiếu và biên độ dao động giá trong ngày giao dịch đầu tiên của cổ phiếu mới và cổ phiếu giao dịch trở lại trên thị trường UPCoM.
26/3/2012: Triển khai giao dịch cổ phiếu lô lẻ trên hệ thống UPCoM.
29/7/2013: Kéo dài thời gian giao dịch trên UPCoM đến 15h00.
15/9/2014: Thủ tướng Chính phủ ký ban hành Quyết định số 51/2014/QĐ-TTg quy định các doanh nghiệp cổ phần hóa sau ngày 1/11/2014 phải có kế hoạch tham gia giao dịch tập trung trên thị trường, trong thời hạn 90 ngày kể từ ngày được cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp, doanh nghiệp cổ phần hóa phải hoàn tất thủ tục đăng ký công ty đại chúng, lưu ký tại Trung tâm Lưu ký chứng khoán và đăng ký giao dịch trên UPCoM.
5/1/2015: Bộ Tài chính ban hành Thông tư 01/2015/TT-BTC quy định công ty đại chúng hình thành từ doanh nghiệp 100% vốn nhà nước kể từ ngày 1/11/2014 phải thực hiện đăng ký giao dịch trong thời hạn 90 ngày kể từ ngày được cấp giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp.
26/6/2015: Chính phủ ban hành Nghị định 60/2015/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 58/2012/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Chứng khoán, quy định trong thời hạn tối đa 90 ngày kể từ ngày kết thúc đợt chào bán cổ phiếu ra công chúng để cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước theo quy định pháp luật về cổ phần hóa và trong thời hạn tối đa 30 ngày kể từ ngày kết thúc đợt chào bán chứng khoán ra công chúng của các doanh nghiệp khác theo quy định pháp luật về chứng khoán, tổ chức phát hành phải hoàn tất các thủ tục để đăng ký lại doanh nghiệp (nếu có), đăng ký lưu ký cổ phần, cổ phiếu tại Trung tâm Lưu ký chứng khoán và đăng ký giao dịch trên hệ thống giao dịch UPCoM.
1/7/2015: HNX chính thức điều chỉnh biên độ dao động giá cổ phiếu trên UPCoM từ ±10% lên ±15%.
13/11/2015: Bộ Tài chính ban hành Thông tư 180/2015/TT-BTC hướng dẫn đăng ký giao dịch chứng khoán trên UPCoM, quy định thời hạn thực hiện đăng ký giao dịch trên UPCoM là 30 ngày kể từ ngày trở thành công ty đại chúng hoặc kết thúc đợt chào bán, 10 ngày kể từ ngày hủy niêm yết hay hoàn tất cổ phần hóa (đối với doanh nghiệp nhà nước), thời gian rút ngắn rất nhiều so với Thông tư 01/2015/TT-BTC đã ban hành trước đó.
24/6/2016: Chính thức triển khai phân bảng UPCoM Premium và phân bảng Cảnh báo nhà đầu tư đối với cổ phiếu trên UPCoM.
