Giá trị bản sắc - nền tảng cho hội nhập
Theo Báo cáo “Vai trò và xu hướng phát triển du lịch nông thôn trong quá trình hội nhập và định hướng trọng tâm giai đoạn 2026-2030” của Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), du lịch nông thôn được xác định là một cấu phần quan trọng trong chiến lược phát triển du lịch bền vững và xây dựng nông thôn mới. Với hơn 60% dân số sinh sống tại khu vực nông thôn, nơi đây không chỉ là không gian sản xuất mà còn là nền tảng văn hóa, xã hội và môi trường đặc trưng của đất nước.
Các yếu tố như cảnh quan sinh thái, tập quán canh tác, kiến trúc truyền thống, ẩm thực, lễ hội, trang phục, lời ca, điệu múa của người dân nông thôn đang trở thành “chất liệu gốc” để định hình sản phẩm du lịch khác biệt. Chính từ những giá trị bản địa ấy, nhiều điểm đến du lịch đã hình thành thương hiệu đặc trưng như miệt vườn sông nước Đồng bằng sông Cửu Long hay mùa vàng ruộng bậc thang Tây Bắc.
Du lịch nông thôn không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn là giải pháp xã hội toàn diện. Thông qua mô hình “cùng ăn, cùng ở, cùng lao động sản xuất” với du khách, người dân nông thôn được tạo sinh kế ổn định, gia tăng thu nhập và gắn bó với quê hương. Các sản phẩm nông nghiệp, hàng thủ công mỹ nghệ, ẩm thực địa phương được tiêu thụ nhiều hơn, qua đó thúc đẩy sản xuất, bảo tồn nghề truyền thống và thu hút đầu tư vào khu vực nông thôn.
Ở góc độ xã hội, phát triển du lịch đã góp phần thay đổi diện mạo nông thôn, nâng cao ý thức bảo vệ cảnh quan, giữ gìn bản sắc văn hóa và xây dựng môi trường sống văn minh. Đặc biệt, mô hình du lịch xanh, du lịch sinh thái nông nghiệp đang khuyến khích lối sống thân thiện với môi trường, giảm phát thải, bảo tồn đa dạng sinh học và tạo nền tảng cho chiến lược tăng trưởng xanh của Việt Nam.
Xu hướng mới trong kỷ nguyên số và du lịch xanh
Bước vào giai đoạn hội nhập sâu rộng, du lịch nông thôn Việt Nam đang chứng kiến nhiều chuyển biến mạnh mẽ. Báo cáo của Cục Du lịch Quốc gia cho thấy, xu hướng tiêu dùng du lịch toàn cầu đang dịch chuyển từ nghỉ dưỡng đơn thuần sang các trải nghiệm có tính cá nhân hóa và giao lưu văn hóa. Du khách ngày nay muốn được tự tay gieo trồng, nấu nướng, làm đồ thủ công, tham gia lễ hội làng… để cảm nhận trọn vẹn đời sống bản địa.
Nếu trước đây du lịch biển chiếm ưu thế thì nay, du lịch núi, du lịch sinh thái đồng quê, nghỉ dưỡng gắn với giá trị văn hóa đang lên ngôi. Nhu cầu nghỉ dưỡng tại các vùng nông thôn có không khí trong lành, phong cảnh yên bình và dịch vụ chất lượng cao tăng nhanh, mở ra cơ hội lớn cho các dự án homestay, farmstay, villagestay hay du lịch cộng đồng.
Cùng với đó, xu hướng tiêu dùng xanh đã trở thành tiêu chí mới trong lựa chọn điểm đến. Du khách thế hệ mới ưu tiên trải nghiệm thân thiện với môi trường, tiết kiệm năng lượng và tôn trọng hệ sinh thái địa phương. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết đối với các điểm du lịch nông thôn phải chuyển mình theo hướng xanh hóa, từ hạ tầng, quản lý rác thải đến tiêu chuẩn phục vụ và vận hành.
Một xu hướng nổi bật khác là chuyển đổi số trong du lịch nông thôn. Sự phát triển của công nghệ và mạng xã hội đã làm thay đổi toàn bộ phương thức quảng bá, đặt phòng, thanh toán và quản lý điểm đến. Du lịch thông minh giúp du khách dễ dàng tiếp cận thông tin, đặt dịch vụ trực tuyến, chia sẻ trải nghiệm, trong khi các điểm đến có thể tối ưu hóa quản trị, nâng cao chất lượng dịch vụ và quảng bá thương hiệu.
Ngoài ra, mô hình liên kết phát triển theo chuỗi giá trị đang ngày càng thể hiện hiệu quả. Nhiều địa phương đã chú trọng gắn kết giữa du lịch và nông nghiệp, giữa sản phẩm OCOP và dịch vụ trải nghiệm, giữa doanh nghiệp lữ hành và cộng đồng địa phương để hình thành chuỗi cung ứng đồng bộ. Nhờ đó, các sản phẩm OCOP, từ ẩm thực, quà tặng, sản phẩm chăm sóc sức khỏe đến hàng trang trí… được tiêu thụ mạnh mẽ hơn qua du lịch, góp phần tăng giá trị nông sản và tạo thương hiệu vùng miền.
Tuy nhiên, cùng với cơ hội, du lịch nông thôn cũng đối mặt nhiều thách thức. Nhiều mô hình vẫn mang tính tự phát, quy mô nhỏ, thiếu chuyên nghiệp; cơ sở hạ tầng và dịch vụ chưa đồng bộ; sản phẩm còn trùng lặp giữa các địa phương; lao động nông thôn thiếu kỹ năng và ngoại ngữ. Hoạt động xúc tiến, quảng bá điểm đến còn yếu, thiếu thương hiệu và chính sách hỗ trợ phát triển chưa đủ mạnh.
Hướng đi giai đoạn 2026-2030: Xanh, chuyên nghiệp và thông minh
Để du lịch nông thôn thực sự trở thành trụ cột trong chiến lược phát triển du lịch quốc gia và xây dựng nông thôn mới, giai đoạn 2026-2030, Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam cho rằng, cần tập trung vào 8 định hướng trọng tâm.
Trước hết là xác định rõ vai trò của du lịch nông thôn như một động lực phát triển kinh tế - xã hội và là thành tố quan trọng trong hệ sinh thái du lịch xanh, bền vững. Việc khai thác các điểm du lịch nông thôn cần được tích hợp vào quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội, quy hoạch xây dựng nông thôn mới và quy hoạch sử dụng đất, đảm bảo đồng bộ hạ tầng và cảnh quan.
Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam nhấn mạnh, các sản phẩm du lịch nông thôn phải được phát triển theo hướng chuyên nghiệp, đa dạng, chất lượng cao và gắn với lợi thế bản địa. Ưu tiên những sản phẩm mang đậm dấu ấn văn hóa, sinh thái như du lịch làng nghề, du lịch trang trại, ẩm thực, lễ hội, trải nghiệm nông nghiệp… nhằm kéo dài thời gian lưu trú và tăng chi tiêu của du khách.
Song song với đó, cần thúc đẩy mô hình du lịch xanh, áp dụng tiêu chuẩn tiết kiệm năng lượng, quản lý rác thải, phát triển nông nghiệp hữu cơ và bảo tồn đa dạng sinh học. Việc nâng cao năng lực cho lao động nông thôn, hỗ trợ mô hình hợp tác xã, doanh nghiệp xã hội và các mạng lưới cộng đồng quản trị du lịch cũng là nhiệm vụ trọng tâm, giúp người dân chuyển từ vai trò “tham gia” sang “chủ thể” trong phát triển du lịch.
Ứng dụng chuyển đổi số và du lịch thông minh sẽ là chìa khóa tạo bước đột phá. Việc số hóa quản lý điểm đến, quảng bá trực tuyến, thanh toán điện tử và tương tác với khách du lịch qua nền tảng số sẽ giúp nâng cao hiệu quả quản lý, tăng khả năng tiếp cận thị trường và thu hút khách quốc tế.
Cuối cùng, cần hoàn thiện cơ chế, chính sách hỗ trợ cho du lịch nông thôn, từ ưu đãi tín dụng, đất đai đến đầu tư hạ tầng và phát triển nguồn nhân lực. Đặc biệt, cần xây dựng tiêu chí điểm đến du lịch nông thôn xanh, chương trình chứng nhận nhãn xanh cho sản phẩm, đồng thời đẩy mạnh xúc tiến quảng bá gắn với thương hiệu vùng.
Trong bức tranh phát triển du lịch Việt Nam và xây dựng nông thôn mới, du lịch nông thôn đang từng bước khẳng định vị thế như một “ngành công nghiệp văn hóa xanh”, vừa bảo tồn giá trị truyền thống, vừa mở ra hướng đi hiện đại, thông minh và nhân văn cho tương lai bền vững của đất nước.