Đồng rúp của Nga đã chạm mức 52,3 so với đồng đô la vào thứ Tư (22/6) và là mức mạnh nhất kể từ tháng 5/2015. Trước đó đồng rúp đã lao dốc xuống còn 139 so với đồng đô la vào đầu tháng 3 khi Mỹ và Liên minh châu Âu bắt đầu áp dụng các biện pháp trừng phạt chưa từng có đối với Moscow.
Sự tăng vọt đáng kinh ngạc của đồng rúp trong những tháng sau đó đã tiếp thêm động lực cho Điện Kremlin như là "bằng chứng" cho thấy các lệnh trừng phạt của phương Tây không có tác dụng.
“Ý tưởng rất rõ ràng là đè bẹp nền kinh tế Nga một cách khắc nghiệt. Họ đã không thành công. Rõ ràng, điều đó đã không xảy ra”, Tổng thống Nga Vladimir Putin phát biểu vào tuần trước trong Diễn đàn Kinh tế Quốc tế St.Petersburg hàng năm.
Vào cuối tháng 2, sau sự sụt giảm ban đầu của đồng rúp và bốn ngày sau khi xung đột với Ukraine bắt đầu từ ngày 24/2, Nga đã tăng hơn gấp đôi lãi suất cơ bản lên 20% so với mức 9,5% trước đó. Kể từ đó, giá trị của đồng tiền đã được cải thiện đến mức họ đã hạ lãi suất ba lần để đạt 11% vào cuối tháng 5.
Điều gì đã giúp đồng rúp của Nga trỗi dậy mạnh mẽ?
Nga đang đạt doanh thu dầu khí kỷ lục
Nói một cách đơn giản, lý do đằng sau sự hồi phục thần kỳ của đồng rúp là sự kết hợp giữa giá năng lượng quá cao, các biện pháp kiểm soát vốn và các biện pháp trừng phạt.
Nga là nước xuất khẩu khí đốt lớn nhất thế giới và là nước xuất khẩu dầu lớn thứ hai thế giới. Liên minh châu Âu đã mua năng lượng trị giá hàng tỷ đô la của Nga mỗi tuần trong khi vẫn cố gắng sử dụng các biện pháp trừng phạt Nga.
Số tiền thanh toán cho Nga để mua dầu, khí đốt và than nhiều hơn theo cấp số nhân so với số tiền mà Liên Minh châu Âu đã gửi cho Ukraine để viện trợ. Với giá dầu Brent cao hơn 60% so với thời điểm này năm ngoái, mặc dù nhiều nước phương Tây đã hạn chế mua dầu của Nga, nhưng Moscow vẫn đang thu lợi nhuận kỷ lục.
Theo Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch, trong 100 ngày đầu tiên kể từ khi xung đột Nga - Ukraine diễn ra, Nga đã thu về 98 tỷ USD doanh thu từ xuất khẩu nhiên liệu hóa thạch. Hơn một nửa số thu nhập đó đến từ EU, vào khoảng 60 tỷ USD.
Và trong khi nhiều nước EU đang có ý định cắt giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu năng lượng của Nga nhưng quá trình này có thể mất nhiều năm. Theo Eurostat, vào năm 2020, khối này phụ thuộc vào Nga với 41% lượng khí đốt nhập khẩu và 36% lượng dầu nhập khẩu.
EU đã thông qua một gói trừng phạt mang tính bước ngoặt vào tháng 5 nhằm cấm một phần nhập khẩu dầu của Nga vào cuối năm nay, nhưng cũng có những ngoại lệ đáng kể đối với dầu được vận chuyển bằng đường ống, vì các quốc gia không giáp biển như Hungary và Slovenia không thể tiếp cận các nguồn dầu thay thế.
“Tỷ giá hối đoái mà chúng ta đang thấy đối với đồng rúp là bởi vì Nga đang kiếm được thặng dư tài khoản vãng lai kỷ lục bằng ngoại hối. Doanh thu đó chủ yếu bằng đô la và euro thông qua cơ chế hoán đổi đồng rúp phức tạp”, Max Hess, một thành viên tại Viện Nghiên cứu Chính sách Đối ngoại cho biết.
“Mặc dù hiện tại Nga có thể bán dầu ít hơn cho phương Tây khi phương Tây cắt đứt sự phụ thuộc vào Nga, họ vẫn đang bán một tấn dầu và khí đốt ở mức giá cao nhất mọi thời đại. Điều này đang mang lại thặng dư tài khoản vãng lai lớn cho đất nước này”, ông cho biết.
Theo ngân hàng trung ương của Nga, thặng dư tài khoản vãng lai của Nga từ tháng 1 đến tháng 5 năm nay đạt hơn 110 tỷ USD, gấp hơn 3,5 lần so với cùng kỳ năm ngoái.
Kiểm soát vốn chặt chẽ
Các biện pháp kiểm soát vốn - hoặc việc chính phủ hạn chế ngoại tệ rời khỏi đất nước - đã đóng một vai trò lớn trong việc giúp đồng Nga tăng giá, cộng với thực tế đơn giản là Nga không thể nhập khẩu nhiều nữa do các lệnh trừng phạt, điều này có nghĩa là họ chi tiêu ít tiền hơn để mua hàng từ nơi khác.
Nick Stadtmiller, Giám đốc chiến lược các thị trường mới nổi tại Medley Global Advisors ở New York cho biết: “Các nhà chức trách đã thực hiện các biện pháp kiểm soát vốn khá nghiêm ngặt ngay sau khi các lệnh trừng phạt được đưa ra. Kết quả là tiền chảy vào từ xuất khẩu trong khi dòng vốn chảy ra tương đối ít. Hiệu ứng ròng của tất cả những điều này là một đồng rúp mạnh hơn”.
Nga hiện đã nới lỏng một số biện pháp kiểm soát vốn và hạ lãi suất trong nỗ lực làm suy yếu đồng rúp, vì đồng tiền mạnh hơn thực sự làm tổn hại đến tài khoản của nước này.
Nga hiện đã bị cắt khỏi hệ thống ngân hàng quốc tế SWIFT và bị chặn giao dịch quốc tế bằng đồng đô la và euro, nên về cơ bản nước này sẽ được giao dịch với chính mình. Điều đó có nghĩa là mặc dù Nga đã tích lũy được một lượng dự trữ ngoại hối đáng kể để củng cố đồng tiền của mình trong nước, nhưng nước này không thể sử dụng những khoản dự trữ đó để phục vụ nhu cầu nhập khẩu của mình do các lệnh trừng phạt.
Tỷ giá hối đoái của đồng rúp “thực sự là tỷ giá Potemkin, bởi vì việc gửi tiền từ Nga ra nước ngoài do các lệnh trừng phạt - cả đối với các cá nhân Nga và các ngân hàng Nga - là cực kỳ khó khăn, chưa kể đến việc kiểm soát vốn của chính Nga”, ông Max Hess cho biết.
Trong chính trị và kinh tế, Potemkin đề cập đến những ngôi làng giả mạo được xây dựng nhằm mục đích tạo ra ảo tưởng về sự thịnh vượng cho nữ hoàng Nga Catherine Đại đế.
“Đồng rúp trên giấy tờ khá mạnh hơn một chút, nhưng đó là kết quả của việc nhập khẩu suy giảm và việc tích lũy dự trữ ngoại hối không có ích lợi gì ngoài việc đi và mua những thứ từ nước ngoài mà bạn cần cho nền kinh tế của mình? Nhưng Nga không thể làm điều đó. Chúng ta thực sự nên xem xét các vấn đề cơ bản của nền kinh tế Nga, bao gồm cả việc nhập khẩu hàng hóa. Ngay cả khi đồng rúp có giá trị cao, điều đó sẽ có tác động tàn phá đến nền kinh tế và chất lượng cuộc sống”, ông Max Hess cho biết.
Đồng rup tăng có phản ánh nền kinh tế Nga thực tế không?
Liệu sức mạnh của đồng rúp có nghĩa là các nền tảng kinh tế của Nga đã ổn định và đã thoát khỏi đòn trừng phạt? Các nhà phân tích nói rằng không nhanh như vậy!
“Sức mạnh của đồng rúp có liên quan đến thặng dư trong cán cân thanh toán tổng thể, được thúc đẩy nhiều hơn bởi các yếu tố ngoại sinh liên quan đến các lệnh trừng phạt, giá hàng hóa và các biện pháp chính sách hơn là các xu hướng và nguyên tắc kinh tế vĩ mô cơ bản dài hạn”, Themos Fiotakis, người đứng đầu FX tại Barclays cho biết.
Bộ Kinh tế Nga cho biết vào giữa tháng 5 rằng, họ dự kiến tỷ lệ thất nghiệp sẽ đạt gần 7% trong năm nay và khó có thể quay trở lại mức năm 2021 cho tới sớm nhất là đến năm 2025.
Kể từ khi xung đột Nga - Ukraine bắt đầu, hàng nghìn công ty quốc tế đã rời khỏi Nga và khiến một số lượng lớn người Nga thất nghiệp. Theo cơ quan thống kê liên bang Rosstat của Nga, đầu tư nước ngoài đã bị ảnh hưởng lớn và tỷ lệ nghèo đói tăng gần gấp đôi chỉ trong 5 tuần đầu tiên kể từ khi xung đột diễn ra.
“Đồng rúp của Nga không còn là một chỉ số cho sức khỏe của nền kinh tế. Trong khi đồng rúp tăng giá nhờ sự can thiệp của Điện Kremlin, thì việc nước này không chú ý đến hạnh phúc của người Nga vẫn tiếp tục. Ngay cả cơ quan thống kê của Nga cũng thừa nhận rằng, số người Nga sống trong cảnh nghèo đói đã tăng từ 12 triệu lên 21 triệu người trong quý I/2022”.
"Về việc liệu sức mạnh của đồng rúp có thể được duy trì hay không, điều đó rất không chắc chắn và phụ thuộc vào cách địa chính trị phát triển và chính sách điều chỉnh”, ông Themos Fiotakis cho biết.
