Làn sóng IPO mới và cơ hội sau nâng hạng
Trong bối cảnh nhiều định chế tài chính toàn cầu như quỹ đầu tư quốc gia, quỹ hưu trí, quỹ tương hỗ và các tổ chức tài chính lớn từ Anh, châu Âu và Mỹ đang mở rộng nghiên cứu thị trường Việt Nam, các thương vụ đấu giá cổ phần lần đầu ra công chúng (IPO) trở thành “cửa ngõ” quan trọng để họ tiếp cận và đánh giá sức khỏe của nền kinh tế cũng như chất lượng của thị trường vốn.
Khác với các làn sóng đầu tư trước đây, nhóm nhà đầu tư tổ chức mới này không chỉ tìm kiếm cơ hội ở các cổ phiếu đã niêm yết, mà đặc biệt quan tâm tới các doanh nghiệp chuẩn bị IPO.
IPO cho phép họ tiếp cận hàng hóa mới, tách biệt khỏi những cổ phiếu cũ đã kín room hoặc có cơ cấu sở hữu tập trung; đồng thời, giúp họ nhìn rõ hơn mức độ minh bạch, chất lượng quản trị và tiềm năng tăng trưởng của doanh nghiệp.
Chất lượng doanh nghiệp IPO vì thế trở thành tấm gương phản chiếu mức độ trưởng thành của thị trường. Nếu các thương vụ IPO được chuẩn bị tốt, định giá hợp lý, câu chuyện tăng trưởng thuyết phục, Việt Nam sẽ ghi điểm mạnh trong mắt các định chế tài chính quốc tế. Ngược lại, những thương vụ ồn ào nhưng kém chất lượng rất dễ bào mòn niềm tin và trì hoãn dòng vốn dài hạn.
IPO còn giữ vai trò chiến lược trong việc tái cân bằng cấu trúc nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Hiện tại, giao dịch vẫn do nhà đầu tư cá nhân chi phối, khiến thị trường dễ biến động mạnh theo tâm lý ngắn hạn.
Khi hoạt động IPO được thúc đẩy theo hướng bền vững, quy mô và vai trò của nhóm nhà đầu tư tổ chức sẽ được nâng lên, vị thế của các quỹ chuyên nghiệp được mở rộng, qua đó, tăng tỷ trọng dòng vốn dài hạn và giảm sự phụ thuộc quá mức vào tín dụng ngân hàng.
Đây là định hướng quan trọng trong phát triển thị trường tài chính Việt Nam thời gian tới. Một thị trường vốn phát triển dựa trên trụ cột là các doanh nghiệp IPO chất lượng sẽ góp phần tạo điểm tựa ổn định hơn cho thị trường trong các chu kỳ biến động; đồng thời, hình thành lớp doanh nghiệp dẫn dắt mới cho các chỉ số như VN-Index và VN30.
Khi số lượng và chất lượng doanh nghiệp IPO tăng lên, thị trường còn có điều kiện để hình thành và phát triển đầy đủ hơn chuỗi cung ứng dịch vụ đi kèm như định giá, tư vấn, kiểm toán, xếp hạng tín nhiệm, tư vấn quản trị.
Khung quản trị công ty theo chuẩn quốc tế sẽ được áp dụng rộng rãi hơn, không chỉ ở một vài doanh nghiệp đầu ngành mà lan tỏa dần trong toàn bộ hệ thống niêm yết.
Đây chính là những nền tảng cơ bản để thị trường chứng khoán Việt Nam tiệm cận với chuẩn mực của các thị trường mới nổi lớn trong khu vực như Indonesia, Malaysia hay Thái Lan; đồng thời, chứng minh rằng việc nâng hạng không chỉ dừng ở “tên gọi”, mà thực sự đi vào chất lượng bên trong.
Dù được đánh giá là thị trường giàu tiềm năng, Việt Nam nhiều năm qua vẫn bị xem là thiếu hàng hóa chất lượng cho nhà đầu tư quốc tế.
Nhiều doanh nghiệp lớn đã kín room ngoại, một số ngành nghề còn hạn chế tỷ lệ sở hữu nước ngoài, trong khi tỷ lệ sở hữu Nhà nước và nhóm cổ đông nội bộ vẫn chiếm tỷ lệ cao tại không ít doanh nghiệp đầu ngành. Hiện tại, tỷ lệ khối ngoại đang chiếm khoảng 17% tổng vốn hoá thị trường.
Trong bối cảnh đó, nới room chỉ có thể giải quyết một phần nhu cầu của khối ngoại, chứ khó tạo ra cú huých thực sự về nguồn cung. Để thu hút được dòng vốn mới mang tính dài hạn từ bên ngoài, thị trường cần thêm những cái tên mới, những câu chuyện tăng trưởng mới thông qua IPO.
Sau giai đoạn trầm lắng, năm 2025 đang cho thấy một bức tranh khác khi làn sóng IPO quay trở lại với quy mô và mức độ đa dạng cao hơn.
 |
Vai trò của IPO. |
Theo dữ liệu của FiinGroup, các doanh nghiệp tham gia IPO trải rộng trên nhiều lĩnh vực, từ tài chính, chứng khoán, nông nghiệp, thực phẩm, bán lẻ đến y tế, chăm sóc sức khỏe, công nghệ và thương mại số. Điều này cho thấy doanh nghiệp Việt Nam đang coi thị trường vốn là một kênh huy động vốn trung và dài hạn quan trọng, thay vì chỉ dựa vào tín dụng ngân hàng như trước.
Đáng chú ý, hai thương vụ IPO quy mô lớn của VPS và VPBank Securities đã tạo nên cột mốc mới cho hoạt động huy động vốn cổ phần của khối công ty chứng khoán, với giá trị vốn huy động lần lượt đạt 12.138 tỷ đồng và 13.000 tỷ đồng, kỳ vọng nâng tổng giá trị vốn mới huy động qua IPO đạt ít nhất 130.000 tỷ đồng trong năm 2025.
Nếu kịch bản này thành hiện thực, giá trị IPO sẽ lập kỷ lục lịch sử, vượt đỉnh năm 2021, qua đó khẳng định vai trò ngày càng quan trọng của thị trường vốn trong việc phân bổ nguồn lực cho nền kinh tế.
Mặt khác, sự tham gia của các doanh nghiệp quy mô lớn, có vị thế thị trường rõ ràng cũng giúp danh mục hàng hóa trên sàn trở nên phong phú, tạo thêm nhiều lựa chọn cho nhà đầu tư tổ chức trong và ngoài nước.
Làn sóng IPO mới cũng đang tạo áp lực tích cực lên hệ sinh thái dịch vụ tài chính. Khi doanh nghiệp muốn tiếp cận dòng vốn quốc tế, họ buộc phải nâng chuẩn minh bạch, cải thiện chất lượng báo cáo tài chính, tăng cường năng lực quản trị, tuân thủ các chuẩn mực kiểm toán và xếp hạng tín nhiệm.
Điều này không chỉ cải thiện chất lượng doanh nghiệp riêng lẻ, mà còn góp phần kéo mặt bằng tiêu chuẩn chung của thị trường đi lên.
Về dài hạn, nếu được dẫn dắt đúng hướng, sự sôi động trở lại của thị trường IPO trong bối cảnh Việt Nam đã được FTSE Russell nâng hạng có thể trở thành điểm tựa quan trọng để xây dựng một thị trường vốn cân bằng hơn giữa nhà đầu tư cá nhân và tổ chức, giữa vốn trong nước và vốn quốc tế, giữa tín dụng ngân hàng và huy động qua thị trường.
Thách thức và giải pháp thúc đẩy IPO
Đằng sau những cơ hội, thị trường IPO Việt Nam vẫn tồn tại không ít rủi ro nếu thiếu cơ chế sàng lọc và kiểm soát phù hợp. Thực tế cho thấy, IPO chỉ thực sự thu hút khi doanh nghiệp có nền tảng kinh doanh vững chắc, quản trị minh bạch, tỷ lệ cổ phiếu tự do chuyển nhượng đủ lớn, triển vọng tăng trưởng rõ ràng và đặc biệt là mức định giá hợp lý.
Ngược lại, nếu doanh nghiệp đặt mức giá chào bán quá cao so với giá trị thực, cổ phiếu dễ giảm mạnh sau niêm yết, gây thua lỗ cho nhà đầu tư, làm suy giảm niềm tin và để lại vết gợn cho cả thị trường.
Vòng xoáy tiêu cực có thể xuất hiện: nhà đầu tư dè dặt với các thương vụ mới, dòng vốn tổ chức quốc tế chậm lại, doanh nghiệp khó huy động vốn qua thị trường và vai trò của IPO trong chiến lược phát triển thị trường vốn bị suy yếu.
 |
Thực trạng IPO tại Việt Nam giai đoạn 2019 - 2025 |
Không chỉ dừng ở câu chuyện định giá, một số rủi ro khác cũng từng được ghi nhận như việc doanh nghiệp lên sàn chủ yếu để bán cổ phần, chứ không thực sự gắn với chiến lược phát triển dài hạn; hoạt động thao túng giá cổ phiếu trong giai đoạn trước và ngay sau niêm yết; hoặc việc công bố thông tin thiếu chuẩn xác, đưa ra các dự phóng tăng trưởng thiếu cơ sở.
Những biểu hiện này không phải là xa lạ nếu nhìn lại giai đoạn thị trường tăng trưởng “nóng” 2007 - 2008 và cũng đã lặp lại ở một vài thương vụ gần đây, cho thấy nhu cầu cấp bách phải nâng cao kỷ luật thị trường và siết chặt khâu hậu kiểm.
Trong bối cảnh thị trường Việt Nam được nâng hạng, các yêu cầu đối với IPO càng trở nên khắt khe hơn khi nhà đầu tư quốc tế có nhiều lựa chọn giữa các thị trường mới nổi trong khu vực.
Để biến sự quan tâm thành dòng vốn thực, Việt Nam cần tiến hành đồng thời nhiều nhóm giải pháp.
Trước hết, định giá IPO phải được đặt trong tương quan với mặt bằng khu vực, bởi các quỹ quốc tế luôn so sánh cơ hội tại Việt Nam với Indonesia, Malaysia, Philippines hay những thị trường tương đồng khác. Nếu mức định giá ở Việt Nam bị đẩy lên quá cao, dòng vốn sẽ dễ dàng chuyển hướng sang nơi khác.
Bên cạnh đó, mức độ minh bạch và khả năng dự báo tăng trưởng của doanh nghiệp phải đủ thuyết phục, không chỉ dừng lại ở các chỉ tiêu báo cáo tài chính trong một hai năm gần nhất, mà cần cung cấp được góc nhìn rõ ràng về dòng tiền, rủi ro tài chính, chiến lược mở rộng thị trường và khả năng duy trì lợi nhuận sau IPO.
Về mặt quy trình, thủ tục IPO và niêm yết cũng cần được rà soát, cải cách theo hướng tinh gọn hơn nhưng vẫn bảo đảm kỷ luật và an toàn cho nhà đầu tư. Thời gian thẩm định, phê duyệt và công bố thông tin kéo dài quá lâu có thể khiến doanh nghiệp bỏ lỡ cơ hội thị trường.
Cùng với đó, việc nâng cao vai trò của các quỹ đầu tư trong nước với tư cách là nhà đầu tư nền tảng trong các thương vụ IPO cũng rất quan trọng, bởi đây là lực lượng giúp ổn định cung - cầu và tạo niềm tin cho các dòng vốn ngoại trong giai đoạn đầu.
Cuối cùng, việc FTSE Russell nâng hạng không tự động mang lại dòng vốn lớn mà chủ yếu trao cho Việt Nam “quyền được quan sát kỹ hơn”. Trong bức tranh đó, IPO đóng vai trò như một bài kiểm tra tổng hợp về năng lực của doanh nghiệp lẫn chất lượng của thị trường.
Nếu biết tận dụng cơ hội, nâng chuẩn chất lượng hàng hóa và kiểm soát tốt các rủi ro phát sinh, Việt Nam hoàn toàn có thể biến IPO thành xương sống trong chiến lược phát triển thị trường vốn, qua đó xây dựng được một hệ sinh thái tài chính ổn định, minh bạch và đủ sức cạnh tranh với các thị trường mới nổi lớn trong khu vực.
