GS. Nguyễn Quang Trung, đồng lãnh đạo Trung tâm Nghiên cứu Thành phố thông minh và bền vững châu Á - Thái Bình Dương, Trường Đại học RMIT Việt Nam nhận định: “Việt Nam đang ở thời điểm bước ngoặt. Hoặc chúng ta tận dụng cơ hội để đồng kiến tạo thế hệ đô thị thông minh, bền vững và đáng sống, hoặc sẽ bị bỏ lại phía sau”.
Việt Nam đã đạt nhiều tiến bộ trong đặt nền móng cho đô thị thông minh. Đến cuối năm 2024, phần lớn các địa phương trên cả nước đã triển khai sáng kiến đô thị thông minh, với nhiều trung tâm điều hành đi vào hoạt động nhằm hỗ trợ các lĩnh vực như giao thông, y tế và giáo dục số. TP. Đà Nẵng đã tiên phong với dự án quản lý nước, giao thông thông minh; Hà Nội và TP.HCM triển khai thẻ thông minh, Wi-fi công cộng. Viettel, VNPT, FPT cũng phát triển các giải pháp AI và Internet vạn vật cho quản trị đô thị. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn tụt lại so với khu vực về phát triển đô thị thông minh, khi hai đô thị lớn nhất cả nước là Hà Nội và TP.HCM có mức điểm thấp về quy hoạch, môi trường và quản trị, theo Báo cáo bức tranh toàn cầu về đô thị thông minh và bền vững (IMD 2025).
Châu Á - Thái Bình Dương đang định hình tương lai đô thị với các sáng kiến đổi mới dựa trên dữ liệu và thích ứng với biến đổi khí hậu. Seoul, Thâm Quyến, Tokyo đã tích hợp bản sao kỹ thuật số, dữ liệu thời gian thực và hạ tầng xanh vào vận hành đô thị. Các chương trình như “Xã hội 5.0” (Nhật Bản) hay “Quốc gia thông minh” (Singapore) đang thiết lập chuẩn mực mới cho khu vực và thế giới. Việt Nam cũng tham gia các sáng kiến khu vực, với Hà Nội, TP.HCM và Đà Nẵng là thành viên Mạng lưới thành phố thông minh ASEAN. Các diễn đàn APEC gần đây đã thúc đẩy giao thông xanh và đô thị bền vững.
Theo ông Trung, đến năm 2050, các đô thị sẽ thông minh và bền vững hơn nhờ vận hành bằng dữ liệu - từ bản sao kỹ thuật số đến giao thông tự động và năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, nếu chỉ chú trọng vào công nghệ, chúng ta có thể bỏ quên điều cốt lõi.
“Nguy cơ lớn nhất là chạy theo công nghệ mà quên đi các giá trị xã hội như quyền riêng tư, công bằng và sự gắn kết. Thành phố phải lấy con người làm trung tâm. Công nghệ là để phục vụ cộng đồng, không phải thay thế họ”, ông Trung nói.
Khuyến nghị được lãnh đạo Trung tâm Nghiên cứu Thành phố thông minh và bền vững châu Á - Thái Bình Dương đưa ra, Việt Nam cần xây dựng một lộ trình quốc gia về phát triển thành phố thông minh và bền vững, dựa trên mô hình năm giai đoạn đề xuất bởi Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB): chẩn đoán thực trạng, đánh giá mức độ sẵn sàng, xây dựng chiến lược, lập kế hoạch triển khai và giám sát - đánh giá. Cần phải có một cơ quan điều phối trung ương - với sự tham gia của nhà nước, doanh nghiệp và giới học thuật - để đảm bảo tính đồng bộ. Chiến lược cần bám sát 6 trụ cột: giao thông, đời sống, môi trường, con người, chính quyền và kinh tế thông minh, với chỉ số hiệu suất cụ thể cho từng lĩnh vực. Để thực thi hiệu quả, cần một hệ thống quản trị thông minh và cơ quan giám sát độc lập.
Tiến trình tinh gọn bộ máy hành chính hiện nay là cơ hội hiện đại hóa quản lý và giảm sự phân tán trong quản trị. Theo ông Trung, nếu gắn với quy hoạch thông minh, cải cách này sẽ thúc đẩy thử nghiệm, chia sẻ dữ liệu và phối hợp liên vùng.
Chuyên gia cho rằng, cần ưu tiên nguồn lực cho hạ tầng thích ứng khí hậu, giao thông tích hợp, nhà ở xanh và dữ liệu mở - nhằm phát triển bao trùm và tăng khả năng chống chịu. Cùng với đó là nâng cao quản trị thông minh: đến cuối năm 2023, có khoảng 2.200 dịch vụ công trực tuyến được triển khai. Chuẩn hóa dữ liệu sẽ nâng cao tính minh bạch và hiệu quả ra quyết định.
Ông Trung cho rằng, tuyến metro đầu tiên là biểu tượng cho khát vọng về một TP. HCM hiện đại và đáng sống. Ông đặc biệt hứng khởi với cơ hội tái định hình cách đô thị phục vụ con người.
“Nếu được chọn một thay đổi cho TP.HCM, tôi sẽ ưu tiên quy hoạch đô thị nén, tích hợp như Singapore - nơi nhà ở, công viên và giao thông kết nối liền mạch, phản ánh chiều sâu nhân văn trong tổ chức cuộc sống”, ông chia sẻ.