Xu thế tất yếu
Nguồn lực công eo hẹp đòi hỏi phải tiết kiệm, hiệu quả trong việc sử dụng từng đồng vốn ngân sách. Tuy nhiên, thất thoát, lãng phí trong đầu tư công vẫn rất lớn, một phần do hạn chế trong công tác đấu thầu.
Thực tế, dù khung pháp luật về đấu thầu của nước ta đã quy định khá chặt chẽ và rõ ràng, nhưng quá trình thực thi vẫn tồn tại một số tiêu cực.
Có thể thấy, dễ bắt gặp nhất là trường hợp chủ đầu tư cố tình gây khó khăn cho nhà thầu, đưa nhiều lý do để không bán hồ sơ mời thầu. Kể cả khi mua được hồ sơ, thì trong quá trình lựa chọn, bên mời thầu hay đơn vị tư vấn đấu thầu cũng thường ưu ái những nhà thầu “quen biết”.
Nhiều trường hợp, chủ đầu tư dù đã xây dựng thang điểm đánh giá chi tiết, nhưng khi tổ chức đánh giá lại thay đổi, điều chỉnh cơ cấu, tỷ trọng điểm của các tiêu chí đánh giá, sao cho có lợi nhất cho nhà thầu quen biết và gây bất lợi cho nhà thầu khác.
Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) Nguyễn Đăng Trương cho rằng, đây là những hành vi can thiệp rất “thô” vào công tác đấu thầu, làm hạn chế sự cạnh tranh, dẫn đến giảm hiệu quả kinh tế.
Ông Trương tin tưởng, việc tăng cường thực hiện các gói thầu mua sắm công theo hình thức đấu thầu qua mạng, bên cạnh việc rút ngắn thời gian, giảm bớt chi phí cho bên mời thầu và nhà thầu, sẽ hạn chế sự tiếp xúc giữa các bên tham gia đấu thầu và như vậy sẽ giảm tiêu cực, góp phần chấm dứt vấn nạn “quân xanh, quân đỏ” hay cài cắm các điều khoản hạn chế sự tham gia của các bên ứng thầu.
Phát biểu khai mạc Diễn đàn Đấu thầu qua mạng Việt Nam 2018 vừa diễn ra tại Hà Nội, ông Vũ Đại Thắng, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng nhìn nhận, việc áp dụng đấu thầu qua mạng là xu thế tất yếu, góp phần nâng cao hiệu quả của công tác đấu thầu, tạo môi trường cạnh tranh, công bằng, minh bạch và tiết kiệm thời gian, chi phí, giảm thiểu thủ tục hành chính.
“Đây là công cụ hiệu quả giúp loại bỏ tiêu cực, tham nhũng, đồng thời tiết giảm mạnh mẽ chi phí, tiết kiệm ngân sách nhà nước, mang lại lợi ích toàn diện cho doanh nghiệp và toàn xã hội”, ông Thắng nói.
Theo thống kê của Trung tâm Đấu thầu qua mạng quốc gia, số lượng bên mời thầu và nhà thầu đăng ký tham gia hệ thống liên tục gia tăng mạnh theo từng năm.
Chỉ riêng 7 tháng đầu năm 2018 đã có gần 9.000 gói thầu được đấu thầu qua mạng, tăng gấp đôi so với cùng kỳ năm 2017, trong đó có những gói thầu quy mô lớn có giá trị lên tới gần 200 tỷ đồng; tỷ lệ tiết kiệm bình quân đạt 9%, trong khi đấu thầu truyền thống đạt khoảng 7%.
Vướng mắc chính nằm ở nhận thức
Chia sẻ về những thách thức đối với công tác đấu thầu qua mạng tại Diễn đàn, ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu cho biết, 2 khó khăn lớn nhất trong quá trình triển khai đấu thầu bằng hình thức này là kỹ thuật và nhận thức.
Trong khi khó khăn về mặt kỹ thuật đang dần được cải thiện theo thời gian, thì khó khăn về mặt nhận thức vẫn như một rào cản vô hình ngáng trở việc triển khai đấu thầu qua mạng.
“Để thay đổi từ cách đấu thầu truyền thống sang đấu thầu qua mạng, trong giai đoạn đầu tiếp cận, mọi người không hứng thú lắm, bởi không còn góc khuất. Trong 119 cơ quan thực hiện đấu thầu, vẫn còn tới 41 cơ quan, đơn vị chưa thực hiện một gói thầu nào qua mạng. Do đó, đến giờ mới có 18% gói thầu được thực hiện qua mạng, còn kém xa so với mục tiêu.”, ông Tuấn nói.
Ông Tuấn cũng cho biết, Bộ Kế hoạch và Đầu tư sẽ báo cáo Chính phủ để có biện pháp mạnh mẽ, gắn trách nhiệm người đứng đầu cơ quan, đơn vị với công tác đấu thầu qua mạng.
Về việc khuyến khích doanh nghiệp tham gia đấu thầu qua mạng, ông Adu Gyamfi Abunyewa, chuyên gia cấp cao về đấu thầu của Ngân hàng Thế giới (WB) chia sẻ, doanh nghiệp, đặc biệt doanh nghiệp nhỏ và vừa, cần nhận thức rằng, họ hoàn toàn có thể tham gia hệ thống đấu thầu qua mạng để nắm bắt cơ hội, bởi theo thời gian, số lượng gói thầu áp dụng đấu thầu qua mạng sẽ ngày càng tăng.
“Trên thực tế, hệ thống mạng đấu thầu quốc gia có rất nhiều cơ hội cho doanh nghiệp nhỏ và vừa tham gia và tận dụng cơ hội kinh doanh, phát triển. Đối với các dự án của WB, 80% vốn tài trợ áp dụng đấu thầu cạnh tranh trong nước. Chúng tôi khuyến khích doanh nghiệp Việt Nam tham gia hệ thống này và tìm cơ hội tham gia các gói thầu của WB”, ông Adu Gyamfi Abunyewa nói.
Thời gian tới đây, Cục Quản lý đấu thầu sẽ tiếp tục nỗ lực xây dựng hệ sinh thái hoàn chỉnh cho đấu thầu qua mạng. Cục trưởng Nguyễn Đăng Trương cho biết, trong 3 trụ cột chính góp phần tạo nên một hệ sinh thái đầy đủ, thì khung khổ pháp lý và công cụ thực thi đã được xây dựng khá hoàn thiện, đồng nghĩa với việc mọi người đã có “sân chơi”, “luật chơi” và “công cụ để chơi”. Vấn đề tồn tại duy nhất là nhận thức của mọi người về điều đó.
“Chúng ta đã thảo luận những giá trị cốt lõi của đấu thầu qua mạng, lợi ích là rõ ràng, nhưng các bên lại không chịu tham gia. Nhiều địa phương, đơn vị còn nói do quan ngại, khó, nhưng một tỉnh nhỏ như Sơn La có thể làm tốt, thì không có lý do gì mà các nơi khác không làm được. Điều quan trọng nhất là phải thay đổi nhận thức, phải có sự đồng thuận, thì chúng ta mới tạo được hệ sinh thái hoàn chỉnh cho đấu thầu qua mạng”, ông Trương đánh giá.