Đáp ứng kịp thời yêu cầu phát triển lành mạnh nền tài chính quốc gia
Quyết định số 368/QĐ-TTg, ngày 21/3/2022 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Chiến lược Tài chính đến năm 2030 nhấn mạnh, cải cách và nâng cao chất lượng thể chế tài chính theo hướng đồng bộ, minh bạch và hội nhập là yếu tố then chốt thúc đẩy phát triển tài chính quốc gia lành mạnh; sử dụng hiệu quả các công cụ chính sách tài khóa, phối hợp với chính sách tiền tệ để kiểm soát lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô và bảo đảm cân đối lớn của nền kinh tế; tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển nhanh, bền vững; đồng thời phát triển đồng bộ các loại thị trường, khu vực kinh tế và doanh nghiệp, xem kinh tế tư nhân là động lực quan trọng.
Các kết quả xây dựng và hoàn thiện pháp luật nói trên hình thành dấu ấn pháp luật tài chính.
Trước tiên, xét về tổng thể, hệ thống pháp luật tài chính những năm qua đã bảo đảm sự đồng bộ cần thiết, đáp ứng kịp thời yêu cầu phát triển lành mạnh nền tài chính quốc gia trong tình hình mới.
Trong bối cảnh kinh tế thế giới biến động và chưa ổn định sau quá trình phục hồi hậu Covid-19, hệ thống pháp luật tài chính từng bước được hoàn thiện với việc chủ động xây dựng chính sách dài hạn, đồng thời trình Quốc hội và Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành các nghị quyết hỗ trợ doanh nghiệp, người dân. Qua rà soát các luật hiện hành, nhiều luật cần sửa đổi, bổ sung đã được đưa vào chương trình xây dựng pháp luật.
Cụ thể, từ năm 2021 đến nay, đã ban hành 10 luật và 17 nghị quyết: năm 2021 có 4 nghị quyết; năm 2022 có 1 luật và 3 nghị quyết; năm 2023 có 1 luật và 2 nghị quyết (trong đó có 1 nghị quyết của Quốc hội); năm 2024 có 2 luật và 2 nghị quyết; năm 2025 (chưa tính kỳ họp cuối năm) có 6 luật và 6 nghị quyết.
Các luật, nghị quyết được ban hành cơ bản phủ khắp các lĩnh vực tài chính, từ đầu tháng 3/2025 đến nay còn bao gồm cả các lĩnh vực thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư trước khi hợp nhất, từ pháp luật thuế, pháp luật hải quan, đến pháp luật về quản lý ngân sách, quản lý tài sản công; từ pháp luật về doanh nghiệp, đầu tư đến pháp luật về quản lý các ngành kinh tế thuộc phạm vi quản lý như bảo hiểm, chứng khoán, kế toán, kiểm toán. Có thể nói, đây là những chấm phá đậm nét nhất của quá trình cải cách thể chế tài chính, vừa tháo gỡ kịp thời vướng mắc trước mắt, vừa giải quyết căn cơ các điểm nghẽn trước thềm kỷ nguyên mới của ngành tài chính.
Bên cạnh đó, pháp luật về thuế cơ bản được hoàn thiện, bám sát chiến lược cải cách hệ thống thuế đến năm 2030, trong đó tập trung vào các mục tiêu cải cách chính sách thuế, cải cách quản lý thuế.
Theo định hướng Chiến lược Cải cách hệ thống thuế đến năm 2030 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 508/QĐ-TTg, ngày 23/4/2022, trong các năm qua, về chính sách thuế, Bộ Tài chính đã trình Quốc hội sửa đổi các luật: Luật Thuế giá trị gia tăng (Luật số 48/2024/QH15), Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp (Luật số 67/2025/QH15), Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (Luật số 66/2025/QH15).
Về cải cách quản lý thuế, các nội dung liên quan đã được rà soát, bổ sung, sửa đổi tại Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chứng khoán, Luật Kế toán, Luật Kiểm toán độc lập, Luật Ngân sách nhà nước, Luật Quản lý, sử dụng tài sản công, Luật Quản lý thuế, Luật Thuế thu nhập cá nhân, Luật Dự trữ quốc gia, Luật Xử lý vi phạm hành chính (Luật số 56/2024/QH15).
Trong đó, điểm đáng chú ý của các sửa đổi này là tạo cơ sở pháp lý cho việc đẩy nhanh tiến độ hiện đại hóa công nghệ quản lý thuế. Luật quy định: “Công tác quản lý thuế được hiện đại hóa về phương pháp quản lý, thủ tục hành chính, bộ máy tổ chức, đội ngũ công chức, viên chức, áp dụng rộng rãi công nghệ thông tin, kỹ thuật hiện đại…”.
Lần đầu tiên, pháp luật quy định rõ trách nhiệm đăng ký, khai và nộp thuế của nhà cung cấp nước ngoài kinh doanh thương mại điện tử và kinh doanh trên nền tảng số. Nhà quản lý sàn giao dịch thương mại điện tử, nền tảng số có chức năng thanh toán, cũng như các tổ chức kinh tế số khác, phải khấu trừ, kê khai và nộp thuế thay cho hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh trên các nền tảng này. Quy định nói trên giúp đảm bảo công bằng trong nghĩa vụ thuế, tăng nguồn thu ngân sách, đồng thời phù hợp với xu hướng kinh tế số, toàn cầu hóa và chuyển đổi số hiện nay.
Khơi thông điểm nghẽn
Một dấu ấn nữa cần nhắc đến là hoàn thiện đồng bộ pháp luật về quản lý ngân sách, quản lý tài sản công, quản lý dự trữ quốc gia và thực hành tiết kiệm, chống lãng phí.
Chính sách tài chính quốc gia đóng vai trò tiên phong trong việc huy động, giải phóng, định hướng phân bổ và sử dụng hiệu quả nguồn lực trong và ngoài nước vào các mục tiêu ưu tiên phát triển kinh tế - xã hội, góp phần đổi mới mô hình và nâng cao chất lượng tăng trường trên cơ sở phát triển nguồn nhân lực, khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.
(Nguồn: Quyết định số 368/QĐ-TTg, ngày 21/3/2022 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Chiến lược Tài chính đến năm 2030)
Trong lĩnh vực ngân sách nhà nước, tại kỳ họp gần đây nhất, Quốc hội đã thông qua Luật Ngân sách nhà nước (Luật số 89/2025/QH15) triển khai thực hiện kịp thời chủ trương sắp xếp, tinh gọn bộ máy, triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, thúc đẩy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia của Trung ương và Bộ Chính trị.
Luật cũng đổi mới toàn diện các quy định về phân cấp quản lý, phân bổ ngân sách để đảm bảo vai trò chủ đạo của ngân sách trung ương và tính chủ động của ngân sách địa phương, thay đổi cơ bản cách phân chia nguồn thu giữa ngân sách trung ương và địa phương, trao quyền chủ động, linh hoạt cho các cấp chính quyền trong lập dự toán, điều chỉnh ngân sách, sử dụng nguồn thu vượt dự toán.
Đồng thời, tăng thẩm quyền cho địa phương trong ban hành phí, lệ phí và quyết định các chế độ chi ngân sách phù hợp thực tiễn, giúp xóa bỏ cơ chế “xin - cho”, khơi thông điểm nghẽn thủ tục, đồng thời tăng trách nhiệm giải trình, minh bạch; bổ sung quy định về ưu tiên bố trí ngân sách, tăng tính linh hoạt, kịp thời trong bố trí chi cho các lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số - động lực tăng trưởng mới của nền kinh tế.
Về quản lý tài sản công, trong Luật số 56/2024/QH15, ngoài các quy định mới về phân cấp, phân quyền, đề cao trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, đơn vị trong quản lý, sử dụng tài sản công; còn quy định rõ hơn việc quản lý tài sản công trong đơn vị sự nghiệp, như khấu hao, tính hao mòn tài sản; trình tự, thủ tục xử lý tài sản được xác lập sở hữu toàn dân…
Chống lãng phí là một trong 7 định hướng chiến lược đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, đã được Tổng Bí thư Tô Lâm chỉ rõ. Theo chương trình pháp luật, tại Kỳ họp thứ mười, Quốc hội khóa XV, Bộ Tài chính sẽ trình Dự án Luật Tiết kiệm, chống lãng phí (sửa đổi toàn diện Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí), tạo cơ sở pháp lý cao cho cuộc đấu tranh phòng, chống lãng phí cấp bách hiện nay.
Đặc biệt, việc hoàn thiện pháp luật tài chính thuộc các lĩnh vực quản lý nhà nước, quản lý chuyên ngành của Bộ Tài chính nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển của nền kinh tế, hội nhập quốc tế sâu rộng.
Trong số này, có Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước (Luật số 68/2025/QH15) với các quy định mới về trao quyền chủ động, giảm can thiệp hành chính, phân định rõ vai trò nhà nước với vai trò của thị trường, mở rộng phạm vi điều chỉnh, không chỉ áp dụng cho doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn, mà còn với các tổ chức tín dụng mà Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ, các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị xã hội… Các quy định này khẳng định rõ việc Nhà nước thực hiện quyền, trách nhiệm sở hữu nhất quán theo cơ chế thị trường, minh bạch, hiệu quả, tách bạch quản lý nhà nước và quản trị doanh nghiệp. Bên cạnh đó, Luật Giá (Luật số 16/2023/QH15) quy định rõ nguyên tắc quản lý, điều tiết giá, công khai minh bạch giá…; nhất quán nguyên tắc Nhà nước quản lý giá theo cơ chế thị trường, làm rõ hơn vai trò quản lý nhà nước, tăng cường minh bạch, kiểm soát hành vi thao túng giá và xây dựng cơ sở dữ liệu, dự báo giá.
Ngoài ra, pháp luật trong hầu hết các lĩnh vực quản lý chuyên ngành thuộc Bộ Tài chính cũng được rà soát, đánh giá thực tiễn để xây dựng, trình ban hành luật sửa đổi; luật sửa đổi, bổ sung cho phù hợp, bảo đảm đồng bộ pháp luật. Trong đó, có Luật Kinh doanh bảo hiểm (sửa đổi), Luật Chứng khoán, Luật Kế toán, Luật Kiểm toán độc lập (sửa đổi, bổ sung một số điều).
Đặc biệt, dấu ấn pháp luật tài chính còn ghi nhận một bộ phận pháp luật mới từ việc hợp nhất Bộ Tài chính với Bộ Kế hoạch và Đầu tư. Theo đó, các luật liên quan như Luật Đấu thầu, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP), Luật Đầu tư công, Luật Đầu tư… cũng được rà soát để trình Quốc hội sửa đổi, bổ sung trong Luật sửa đổi 8 luật (Luật số 90/2025/QH15) cùng với các luật khác, nhằm khắc phục những “điểm nghẽn” phát sinh sau một số năm thực hiện.